çăварни
масленица
см. çавăрни
çавăрни
чувашский праздник весеннего равноденствия,
и поворота светового дня к лету ("притянут" к языческой "масленице")
çавăрни вăййисем — игры на çавăрни
çавăрни икерчи — блины на çавăрни
çавăрни тухни — выход на праздник çавăрни
çавăрни эрни — неделя çавăрни
Çавăрни чупас килет пулсан, лашуна пăхма ан ӳркен. — посл. Хочешь кататься на çавăрни — ухаживай получше за лошадью. (соотв. Любишь кататься — люби и саночки возить).
çемĕн
по мере того, как... Сĕт-к. Пирĕн ĕнейăн сĕчĕ сахалланнă çемĕн сахалланса пычĕ (удой все убавлялся и убавлялся). Кожар. Ачисем пурăннă çĕмĕн уйăрăлнă. Ст. Янсит. Ӳснĕ çемĕн эпĕ аттесене ĕçсем тума пулăшаттăм. Ст. Яха-к. Акă ĕнтĕ, раштав иртсессĕн, çавăрни çывхарнă çемĕн çывхарса çитет. Ib. Çапла Маçилке каласан, йĕп тăрăнчи çăкăр хытти мĕн чухлĕ сулланнă çемĕн сулланма пуçларĕ. Ала 16. Çапла вăсем кайсассăн-кайсассăн, пынă çемĕн хăйсен ялĕ курăна пуçланă, тет. Якейк. Хĕвел хăпарнă çемĕн хăпарать. N. Хĕвел çывхарнă çемĕн пирĕн çанталăк ăшăтсах пырать. Шел. 28. Кĕнĕ çемĕн кĕрет вăл çулпа вăрман ăшнелле. N. Ытла çемĕн ытла пултăр. Пусть все прибывает и прибывает (добро, имущество). В. С. Разум. КЧП. Юрланă çемĕн сасси уçăлса пырать. N. Кирлĕ çемĕн (по мере необходнмости), пурне те валеçсе панă. N. Кăçкăрнă çемĕнех вăл авăралла чупса кайрĕ. || По... N. Çунакан япаланăн хăвачĕ çемĕн вучĕ-хĕрĕвĕ çапать. Чураль-к. Атăл кукри аллă кукăр, кукри çемĕн вĕт хăва. Хора-к. Йывăçи çемĕн çырли. Собр. Чӳкĕ çемĕн тĕсĕ, теççĕ. (Послов.). См. -çем, çемин.
тимĕр карта
железная изгородь; колючее заграждение из проволоки. N. Тимĕр карта карса толтарнă (загорожено кругом колючей проволокой). N. Тимĕр карта тытатпăр. || Заколдованный (магический) круг. Бгтр. Çав кон апат çимесен, çавапа вил торпасне тимĕр карта çавăрсан, çав тохатмăшсене тытмалла, тенĕ. Ib. Тата хăш çĕрте, чир яла ан килтĕр тесе, çăмăлтарах карчăксене хăмăт тăхăнтарса, суха-пуçпе ял тавра пăшал персе çавăрнтарнă. Ăна „тимĕр карта çавăрни“ теççĕ. Никит. Эпир тунă тимĕр картаран ниепле мор та ан каçайтăр, тесе, сухалама пуçларĕç (девки, во время опахиванья). N. Тимĕр карта çавратпăр! тесе кăшкăратьчĕç (при опахивании деревни)... Суха йĕрри çине тимĕр татăкĕсем, тата йĕп тăрăнтарса (чиксе) хăваратьчĕç. Изамб. Т. Аслати хытă авăтнă чухне тимĕр карта тăваççĕ. Курм. Каçпа çывăрма выртнă чух, пуç айне пуртă, çĕçĕ, кусар хурса, пӳрте тимĕр карта хурса, сăх-сăхмасăрах çывăраттăмăрч (т. е. обходили с топором вокруг избы — внутри ее — и клали его около двери). Собр. Сухаласа пĕтерсен, ана тавра тимĕр карта çавăр, теççĕ. (Послов.). Изванк. Унтан вара вăсем тимĕр картине сӳтсе пăрахаççĕ.
кив
старый. Собр. З07. † Мерчентен хула çавăрни çук, кив укçаран лавкка ларни çук. Шорк. Кив тырă сотсан, тӳлĕ-ха (т. е., может быть, заплатит, продав старый хлеб; но при этом подразумевается, что у должника нет старого хлеба). Торп-к. † Пирĕн хуçа кив пуян. Сĕт-к. Чотай пуянь кив пуян, кив пуянăн кив нӳхреп кив нӳхрепре кив сăра, шапаняпа (= сопăняйпа) ăсрăмăр (т. е. черпали ведром, сплетенным из лыка). Образцы. Карта çинчи кив кантăр, çурри таран кив кантăр. Сложные см. в кивĕ.
мерчен
(мэрζ’эн’, мэ̆рџ̌эн’), первоначально — коралл. || Янш.-Норв. Мерчен — бусы с весьма крупную горошину или даже больше повидимому, из глины бурого цвета; сверху — слой красной краски. Коралл. Зап. ВНО. Мерчен — коралл. Ӳпке мерчен, крупный, величиною с орех, мягковатый и упругий; чăн мерчен — мелкий коралл красноватого цвета. Собр. † Хăпарайтăм çӳлĕ ту çине, ярăнтăм Мерчен хулине (вар. ярăнайтăм мерчен лавкине), хушрĕç мерчен суйлама. Янтик. † Тарăн шыва кĕтĕм: ăшăк, тесе, сакăр пĕрчĕ мерчен пур, тесе. Н. Седяк. Мерчен, жемчуг, яхонт. Мошкоа. † Олăхрăмĕ-çке Мерчен, ай, хулине; мерчен хулисенче чăн мерчен çук. Кугульм. † Чăн мерчентен хула çавăрни çук (не строят). Алших. † Суйларăмăр утсене кайри ури сакăлне... (пропуск) тантăшсе хура мерчен куçлине. Ib. † Мерченме шыва ярас мар, мерченме сая ярас мар. Кан. Çиетчĕç халăха мерчен пек куçсем. N. Увăн (мунчанăн) çтени уртăш-йывăç, çийĕ калай, чулĕ мерчен. N. (Хапханăн) çийĕ шăвăç, юпи мерчен. Кильд. (Тет.). † Чӳречĕрсем çинче виç мерчен, хăçан ярăм пулса тăни пур? Ib. † Пасар, пасар витĕр çӳрерĕм, пĕр. сапаклăх (на одну кисточку) мерчен тупмарăм. Сунчел. † Пичче пӳрчĕ мерчен пӳрт, сăран атăсăр пăсăлас çук. Ст. Чек. Мерчен куçлă куккук [„(мерчен —) драгоценный камень = хĕрлĕ хаклă чултан тунă шăрçа“]. Микушк. † Мерчен куçлă куккук авăтнипе хурамаллă (поросший вязами) улăх ян каят. Т. VI. Мерчен куçлă куккук. (Из наговора. Тюрл.). М. В. Васильев. Мерчен шăрша — хĕрлĕ шăрша (авалхи). Сред. Юм. † Пичче хапхинчен кĕнĕ чôх мерчен сапса кĕтĕмĕр. Альш. † Иç каймăттăм пасара, ахахпа мерчен йыхăрат. Буин. † Тарăн шыва кĕтĕм: тарăн, тесе, вуникĕ мерчен пур, тесе. N. Мерчен — йăлтăрка шăрçа. Сунчел. † Тӳрече çинче ларакан хăй та (так!) мерчен çуха юсакан. || ПВЧ. Йĕс мерчен пек („подобного медному бисеру“) савнине асăнман кун иртмерĕ. См. кăркка мерченĕ. || Яз. Имя женщ. Т.-Е.-Шем. Мерчен (мэрζ’эн’). || Фамильное прозвище. Ст. Чек.
чăн мерчен
коралл. Ст. Шаймурз. † Шур кăлкан тăрринче чăн мерчен. Бюрг. † Чăн мерчентен хула çавăрни çук, савнинчен савни тăранни çук. ЧП. Сапрăм салатрăм чăн мерчĕн. Трхбл. † Чĕмпĕртен те илнĕ чăн мерчен, çамкасене çапрĕ хĕрлисем.
чĕн мерчен
то же что чăн мерчен. N. Чĕн мерчентен хула çавăрни çук, тăвантан тăван тăраннн çук. Сунчел. † Çапрăм салатрăм чĕн мерчен; пуçтартăм-пуçтартăм, пĕтмерĕ.
эрешмен карти
(к̚арϱиы), паутина. Завражн. Мачча çомĕнче алăпа туман ала пор. (Эрешмен карти). Альш. Эрешмен карти вĕçсен, уяар пулать. тет. Изанк. Тетен, салтака кайтăр вăл, тесе, пуç çаврăнакан пулнă пулĕ. Хăçан та хăçан эрешмен тинĕс урлă эрешмен карти çавăрса, карти тăрăх виç-тăват хутчен каялла-майла хутлатăр та, тин вĕсенĕн пуç çавăрни çак ачана çиттĕр. (Из «Тĕп-саканче пăт чӳклени). Сред. Юм. Мĕн эрешмен кăрти пек каркаланса çӳрен? (говорят тому, кто ходит в изодранной одежде, однако не взрослым).
воздействие
çынна тĕрлĕ майпа кирлĕ еннелле çавăрни.
гнездоваться
несов. йăва туни, йăва çавăрни, чĕпĕ кăларни; лебеди летят гнездоваться на север акăшсем чĕпĕ кăларма çурçĕре каяççĕ.
кругообразный
прил. çаврашка (е ункă, кăшăл) евĕрлĕ; кругообразное движение çавăрни, çаврăнни.
обзаведение
с. 1. по гл. обзавести(сь); обзаведение хозяйством хуçалăх çавăрни; 2. разг. (вещи, инвентарь) хатĕр-хĕтĕр, хатĕрсем.
плетение
с. 1. çыхса (е авса) туни; 2. (способ соединения) авни, çавăрни, çыхни, тирни, хуçни, карни; кружевное плетение чĕнтĕрлесе çыхни; 3. (плетёное изделие) авса-çыхса (е хуçса-тирсе) тунă япала.
уговор
м. 1. (убеждение) укĕт, ӳкете кĕртни, майлă çавăрни; поддаться уговору ӳкĕте кĕр; он не поддаётся никаким уговорам вăл тем каласан та çаврăнмасть; 2. (взаимное соглашение) килĕшӳ, килĕштерни, калаçса татăлни, сăмах татни, татнă сăмах; уговор дороже денег посл. татнă сăмах мултан та паха.
Abkommen
kalaztarsa zavărni
калаçтарса çавăрни
пиар
ç.с. Халăх кăмăлне пĕр-пĕр çынна (йыша, пулăма) майлă е хирĕç çавăрни. Унăн ĕçĕ — пиар. Хăй вăхăтĕнче вăл «Метро» мюзиклăн пиар-менеджерĕ пулнă. ÇХ, 2001, 21 /, 8 с. «Хура технологи» е «хура пиар» ... нумайăшне кăмăла каймасть... Тĕп пултăр хура пиар! Х-р, 6.10.2001, 2 с. Пиар тени «хура» та, «шурă» та пулма пултарать. Х-р, 9.10.2003, 2 с.
— танл., пиаркампани (Х-р, 16.03.2000, 23 с.); пиар-технологи (Х-р, 19.12.2001, 1 с.).
Çавăн пекех пăхăр:
çавăрмалли пăра çавăрнă çавăрна çавăрнаканни « çавăрни » çавăрса çап çавăрса çитер çавăрса çых çавăрса ил çавăрса кала