Шырав: вĕçĕмсĕр

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

вĕçĕмсĕр

1.
бесконечный, беспредельный, не имеющий конца, предела

вĕçĕмсĕр

бесконечно, беспредельно, без конца и края
вĕçĕмсĕр уçлăх — бесконечное пространство
тайга вĕçĕмсĕр тăсăлать — тайга тянется без конца и края

вĕçĕмсĕр

2.
непрерывный, не прекращающийся, постоянный

вĕçĕмсĕр

непрерывно, постоянно, без конца
вĕçĕмсĕр кĕрхи çумăр — непрерывные осенние дожди
курăк ăшăнче шăрчăксем вĕçĕмсĕр чăрăлтатаççĕ — в траве, не смолкая, стрекочут кузнечики

вĕçĕмсĕр

3. перен.
бесконечный, беспредельный
чрезвычайный

вĕçĕмсĕр

бесконечно, беспредельно
чрезвычайно

вĕçĕмсĕр ырă — бесконечно добрый
вĕçĕмсĕр юрат — любить очень сильно

вĕçĕ-хĕррисĕр

то же, что вĕçĕмсĕр

вĕçсĕр

то же, что вĕçĕмсĕр
вĕçсĕр инçет — бесконечная даль
вĕçсĕр харкашу — постоянные ссоры

вĕçсĕр-хĕрсĕр

то же, что вĕçĕмсĕр

пĕр


пĕр варлă — находящийся в близких отношениях
пĕр вĕçĕм — все время, постоянно
пĕр вĕçсĕр — постоянно, бесконечно
пĕр вĕçĕмсĕр — постоянно, бесконечно
пĕр енчен...  — вводн. сл. с одной стороны
пĕр пĕтĕм — единый, целостный
пĕр пул — 1) быть заодно 2) объединиться, сплотиться
пĕр пытармасăр — откровенно, ничего не скрывая
пĕр тан — 1) равный, одинаковый 2) равноправный
пĕр тăрук — сразу, в один прием
пĕр хĕрхенмесĕр — безжалостно
пĕр шута хур — приравнивать, ставить на одну доску
пĕр чĕлхеллĕ пул сговориться
вăл пĕр кут та пĕр пуç — он одинок, сам по себе
тем те пĕр — 1) все что угодно 2) всякая всячина

ханкăртат

2. разг.
тараторить
бубнить

вăл пĕр вĕçĕмсĕр ханкăртатать — он все время что-то бубнит

хĕвĕш

2.
сновать
суетиться, беспорядочно носиться

каллĕ-маллĕ хĕвĕш — сновать взад и вперед
ĕçе хĕвĕш месĕр ту — делать дело без суеты
проспект тăрăх машинсем вĕçĕмсĕр хĕвĕшеççĕ — по проспекту беспрерывно снуют машины
хĕвĕшсе çӳре — суетиться, носиться взад и вперед

хутла

2.
ходить, ездить (туда и обратно)
делать рейс, ездку
вĕçĕмсĕр хутла — ходить, ездить беспрестанно, много раз
каллĕ-маллĕ хутла — ходить взад-вперед
машинăпа хулана иккĕ хутларăмăр — мы сделали два рейса в город на машине

хирĕçӳ

2.
ссора
вĕçĕмсĕр хирĕçӳ — непрекращающаяся вражда

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сĕм

(сэ̆м), темный. Ск. и пред. чув. 78. Вăрман тĕлне хуп-хурах сĕм пĕлĕтсем капланчĕç. || Дремучий. Чураль-к. Сĕм вăрманта çеклĕлĕх йывăç тупаймăн. (Ут хӳри). Сред Юм. Сĕм вăрман, большие непроходимые леса. Батыр. Тĕлĕкре сĕм вăрманра çӳресен, вăрçа кĕмелле пулат, теççĕ, типĕ япала курсан, ырлăха пулат, теççĕ. Такмак. Утмăл çухрăм сĕм вăрман урлă каçрăмăр. Трхбл. Сĕм вăрманта сĕт вĕрет. (Кăткă тĕми). Регули 896. Сĕм вăрман, сĕм ойпа тохрăмăр. || Совершенно. Регули 895. Сĕм пĕччен порнать. Ib. 877. Сĕм коçне кисе кăтартмарĕ. Ib. 898. Сĕм те пĕлмест. Кильд. Ăна никам та паллайман, вăл сĕм ют çын пулнă. СТИК. Сĕм тăварсăр, совершенно без соли. Изамб. Т. Сĕм пĕлми выртăть (когда крепко спит, или в бессознательном состоянии и пр.). Сĕт-к. Сĕм тĕттĕм, сĕм соккăр. N. Тăпри, шывĕ, чулĕ — пурте хутăшах пулна, йĕри-тавра сĕм тĕттĕм хупăрласа тăнă. Сред. Юм. Сĕм тĕттĕм, совершенно темно, ни зги не видно. N. Сĕм тĕттĕмре хăйсен йышĕсене хăйсем паллаймасăр пĕрне пĕри вĕлере пуçланă. СПВВ. БМ. Сĕм тĕттĕм, сĕн тĕттĕм, тьма. О сохр. здор. Хăшĕ-хăшĕ тата сĕм ватăличчен пурăнаççĕ. Хорачка. Так йорлаччă вăлсам сĕм пĕлми. Сред. Юм. Сĕм те пĕлмес. Ничего не знает. Шарбаш. Сĕм те пĕлмеç. Ничего не знает. Бгт. Сĕм куçсăр, совершенно слепой. (Хăрах куçсăр, кривой). N. Вăл пĕр çулталăк хушши сĕм куçсăр пулса пурăннă. Кан. Кун пек çĕленĕ куçпа пурниччен, ĕлĕкхи пекех сĕм куçсăр пурнам, тесе шухăшлатăп. Ала 92. Анчах унăн (у него) пĕр тăнĕ те пулман, сĕм ухмахах пулнă вăл. ЙФН. † Сĕм арăмсăр сĕм ухмах пак, туссăр йышсăр тунката пак. N. Сĕм ухмаха тухрĕ. Кан. Сĕм шур илнĕ куçлисене те тӳрлетейреççĕ-ши? Якейк. Сĕм хĕлле (тăр хĕлле) пирĕн пӳртре пурăнма япăх. N. Халĕ сĕм кĕркуннене çитрĕмĕр те, килтен те тухас килмест. Ск. и пред. чув. 5. Тухса кайрĕ сĕм çĕрле Акăр ялне хăнана. Сам. 29. Илемсĕр, сĕм тĕксĕм, салху пурнăçра этем тивĕçне те тытса тăрайман. || Самый (для выражения превосходной степени). Якейк. Вăрă пирĕн ялти сĕм лайăх лашая çаклатса карĕ. Собр. Сĕм çук çыннăн та (у самого бедного), вилсессĕн, ним юлмасан, катăк пурттипе, катăк çĕççи юлнă, теççĕ. (Послов.). Собр. Пирĕн пичче сĕм пуян та укçи пур. О сохр. здор. Сĕм ватăличченех, до самой глубокой старости. N. Сĕм авал эпĕр пурнакан Раççей вырăнĕнче те вĕçĕмсĕр тинĕс шавласа выртнă. К.-Кушки. Сĕм хура, чисто черный. Буин. Сĕм хура, полный мрака. ТХКА 48. Çапла пĕрре сĕм тĕттĕм пулсан, вăрмана лашасем яма тухса карĕ пирĕн атте. Ib. 49. Пӳртрен тухрамăр. Сĕм тĕттĕм. N. Эпĕ сĕм ухмах мар.

кăтралан

стать кудрявым. В. Олг. Шел. П. 58. Вăрмар ялĕ пĕтĕмпех панулми сачĕсен ăшне путса, кăтраланса курăнса ларать. Вутра 26. Шăрăх... таçта аякра сывлăш чĕтрени вĕçĕмсĕр юхакан тăрă шыв пек кăтраланать.

шарт

подр. треску. Шел. 126. Харăк-харăксем шарт-шарт! ванаççĕ, кĕленче пекех пăр саланаççĕ. С треском ломается сушняк и, как стекло, рассыпается в прах. Çутт. 17. Шарт-шарт! туса вут çунĕ, арăм кулаç пĕçерĕ. Будет с сильным треском гореть огонь, и жена будет печь белый хлеб. || Подр. удару хвостом, кнутом, прутом. Сунт. Хӳрисемпе шарт-шарт тукаларĕ те, тапратрĕ курăк çиме. Лошадь похлестала хвостом и принялась есть траву. Сенг. Унтан мана: ан ӳк, терĕ те, лашана пушăпа шарт! тутарчĕ. А.-п. й. 111. Юрланă май хăй кĕсрине пушшипе шарт! çапать. Ib. 113. Шарт! тутарать Кĕркури кĕсрине тепĕр хут. Шорк. Пĕчик кĕске пушăпа шарт та шарт çапать. Çутт. 71. Тилкепе вĕçĕпе кĕсрене шарт! тутарчĕ. Эльбарус. Ак сире çавăншăн, терĕ те, шĕшкĕ холли хуçса илчĕ те. Хĕре шарт анчах тутарса çапрĕ. Альш. Шарт тутарат та ашшĕне тыттарат, тет. Теприне амăшне тыттарат, тет. || Подр. удару грома. Малт. шк. вĕр. фиç. 113. Пĕр вĕçĕмсĕр шарт та шарт çапса, йĕри-тавра саланса кайса, хăлтăртаттарса тăрса, пĕтĕм сывлăша хумхатса ярать те, унтан каллах вăхăтлăха лăпланать. || Подр. внезапному испугу. Якейк. Мăнаçи (гром) çаппăр те, шартах сикрĕм. Б. Хирлепы. Йытти: хăр-хам! тере, тет, çынни шартах сикрĕ, тет. Сред. Юм. Эсĕ пит тарук çохăрса ятăн та, эпĕ шартах сикрĕм. Орау. Темскер эпĕ хăраса шартах сикекен пултăм (напр., при стуке внезапном и пр). ТХКА. 20. Пыйтă сăмахне илтсен, шăрка шартах сикрĕ. Чем люди живы. Симун шартах сикнĕ. Юрк. Карчăк хăраса шартах сикет. Истор. Адашев Крыма çитсе вăрçа пуçласан, тутарсем, пĕтетпĕр тесе, шартах сикнĕ. Разск. Пурин хутаççинчен те кĕмĕлсем сике-сике тухнине курсан, Яккăв шартах сикнĕ. Орау. Лаша сывмарланчĕ те, шартах сикрĕмĕр лаша вилесрен. Сред. Юм. Шарт сиктер. Сунт. Шартах сикет ун чĕри, хăйне темĕн пулнă пек, у него так и ёкнуло сердце, как будто с ним случилось что-то необыкновенное. N. Шартах сиксе вăран. N. Çывăрна çĕртен шарт сиксе вăран. Ачач. 14. Сасартăк шарт-шарт сиксе вăрана-вăрана каять. || Подр. неожиданному удивлению. Юрк. Пăхасăн, аллине кĕлĕ кĕнеки вырăнне хай шӳтсем кĕнеки çакланнине курсан, хăй те шарт тĕлĕнет. Ib. Вĕсем те вара шарт! тĕлĕнчĕçĕ. Ку кĕнекене ăçтан илтĕн, шартах хамăр чĕлхепе çырнă, теççĕ. Ib. Хайхисем, ку çак сăмаха тĕрĕс каласа парасса кĕтменскерсем, кулас вырăнне шарт тĕлĕнеççĕ. БАБ. Пирĕн ялти çынсем, çав тĕрлĕ асап курнине курсан, шарт тĕлĕнсе кайрĕçĕ, тет. N. Унтан пурте шарт тĕлĕнетчĕçĕ. || Подр. резкому удару в ладоши, удару ладонью по бедру, крыльями. С. Устье. Кайран çав охотник кулянса икĕ аллине шарт çапса тăрса пăхса юлчĕ, тет. N. Тĕлĕнсе аллисене шарт! çапаççĕ. Пазух. 91. Ай-хай-ах та, кинçем, ай, Наçтук пур, парниех те сарни çитмесен, çӳпçи тавра виççĕ çаврăнать, икĕ пĕççисене шарт çапать. Букв. 1886. Аттесем пĕççисене шарт çапрĕç. Ст. Айб. Кăвак-кăвак кăвакарчăн, шулап тăрăх кускалать, шулап хĕрне çитсессĕн, икĕ-çунатне шарт çапать. Пазух. 91. Кăвикех те кăвик кăвакарчăн шулапах та тăрăх кускалать. Шулапах та вĕçне, ай, çитсессĕн, икĕ çунаттине шарт çапать. N. Кулик-кулик кăвакарчăн, шуçлăх тăрăх кускалать, шуçлăх тĕлне çитсессĕн ик çонатне шарт çапать. N. Пĕççине шарт та шарт çапрĕ. Сред. Юм. Çавăн чол полатна, старав çынна лаша тапса вĕлернĕ тенине илтрĕм те тĕлĕнсе вĕççĕ шарт çапа тăран вит. Цив. Пĕчĕккисене хĕвеле сăхманпа чăркаса лартнă, хăйсен аллисене шарт-шарт çупаççĕ. Янш.-Норв. Шарт-шарт çупмашкĕн Чĕмпĕр алси пирте çук. Абыз. Çынсем манран юр ыйтаççĕ, манăн та юрă арчара, арча ушши арăмра! Арăм кайнă улаха, шарт çупать те сĕм ярать, йăлтăр-р-р курнан пир тăвать! Собр. Шарт! çупать те сĕм ярать (арăм), çиппи пулать ут хĕлĕх пек. || Подр. пощечине. Орау. Шарт тутарам (пощечина). Ib. Питĕнчен шарт! тутарчĕ (рукою или книгой). Шорк. Çав çын, ниме юрăхсăрскер, урама тухсассăн кама кирлĕ ăна шарт та шарт çопатчĕ. || А.-п. й. 30. Шарт! шарт! тутарса çапаççĕ (качакасем), кашни çапмассерен мăйракисенчен хĕлхем сирпĕнет. || Подр. щелканию зубами. Ачач. 69. Шăлсем шарт-шарт-шарт шартлатаççĕ (зуб на зуб не попадает). Баран. 41. Шăлне шарт-шарт шаккать (волк). || Подр. ломанию кости, дерева. Сред. Юм. Ори шартах турĕ, теççĕ, (Так говорят, когда преламывается кость голени). Ib. Пысăк патакпа та çапмарăм: ори шартах хуçăлнă. N. Шарт — перелом нетолстой вещи. Якейк. Торта шарт хуçăлса карĕ. Изамб. Т. Патак шарт! туса хуçăлат. || Ск. и пред. чув. 108. Ванать, шăтать чул тăпри, шарт та шартах çурăлса. N. Шартах (сломал так, что предмет раскололся вдоль — чĕрпекленсе). || Подр. удару волн. Шорк. Хом çыран çомне шарт пырса çапăнать. || Подр. закрыванию. Утăм. Алăка шарт! хупрĕ. Капк. Сасартăк капкăнăм шарт! туса хупăнчĕ. || Буин. Эпĕ тараккан çине пусрăм та, вăл шарт турĕ. N. Пĕр хĕрарăм кĕпесем çапать, шарт-шарт-шарт тутарать. Кан. Чăнах та урт мусăк каласа пырать: шарт! шарт! тăвать. Сала З65. Упăте тилле тытат та хӳринчен, юпа çумне шарт тутарса, çĕклесе çапать. || N. Шарт! — звук пистона. || Подр. чирканью спичкой о стену. || Абыз. Шарт-шарт çиппи, сентел çиппи шартлатать. Рак. Урлă шарт, пирлĕ шарт, каспичне (так!) тимĕр шарт. (Загадка. Чӳрече хушахи). || Очень, весьма, совсем, сильно. Альш. Хĕрсем сире мĕн пулнă, шăлăрсене шарт çыртнă. Пазух. 10. Леш айккине юр çунă та, леш айккине юр çунă, и юр çунă, ку аяккине мĕн пулнă. Хĕрсем сире мĕн пулнă та, хĕрсем сире мĕн пулнă, и мĕн пулнă, шăлăрсене шарт çыртнă. Янтик. Б. Кĕçĕр хĕрсене мĕн пулнă, шăлĕсене шарт çыртнă. Синьял. Тантăш, сире мĕн пулнă, шăлусене шарт çыртнă. Альш. Патшасем, сире мĕн пулнă, шăлăрсене шарт çыртнă. N. Шарт вилмелли çĕрте мар. (Из письма с фронта). СТИК. Шарт тухаймасăр пĕтет вара. Ну уж не может скоро выйти. Алших. Шăнкăр уяр, шарт сивĕ, Хусан хули янăрат. N. Ялта ырă çын нуммай тесе, шарт тăванăра юта ан кăларăр. || Как раз. Демидов. Пăхаççĕ, тет, чăнахах уха вĕçĕ çерçие шарт куç шăрçинченех ленкнĕ, тет.

асар-писер

(азар- п̚изэр), daemones maij, нечистая сила. Альш. Çула кайсан, асар-писере тĕл пулас мар: чун хăранипе пăсăлса кайăн. Когда будешь в дороге, то как бы не встретиться с нечистой силой: со страха можно повредиться. || Atrox, horribilis, furens, similis iurenti. Страшный на вид, бешеный (о буре и т. п.). Сред. Юм. Таçтан пит чупса тавăрнчĕ, хăй пĕтĕмпе асар-писер пõлнă, çӳçне-пуçне тăратнă. Не знаю откуда прибежал; сам стал каким-то страшным, волосы его стояли дыбом. Ib. Пит хõра асар-писер çăмăр килет ĕнтĕ; кăçта кайса кĕрĕпĕр? Надвигается страшная гроза; куда бы укрыться (от нее)? Ib. Асар-писер тăман, сильный буран, мятель (метель), пурга. СПВВ. МА. Асар-писер — çăмăр пĕлчĕ хура, тискеррĕн килнине (калаççĕ). Выражение асар-писер употребляют, говоря о надвигающейся страшной, черной дождевой туче. Тюрл. Асар-писер тăвăл килет. Несется (сюда) бешеная буря. || Nonnumquam adverbii vim habet. Употреб. также в значении наречия. Ст. Чек. Арăмĕпе упăшки пĕр вĕçĕмсĕр çапăçса пурăнсан: вĕсем асар-писер пурăнаççĕ, теççĕ. Ib. Асар та писер пурăнат. Н. Карм. Ашшĕсем хĕрне савман çынна качча парас тесен, хĕрĕ асар-писер хăтланать (= хирĕçет): каймастăп, тесе. Если родители вздумают выдать дочь за нелюбимого человека, то она и рвет и мечет, не соглашаясь выйти за него за муж. Тюрл. Мĕн асар-пиеер çиленсе çӳретĕн? Что ты так злишься? Янтик. Лашана пит хваласа, хăй кăшкăркаласа, лаши сиккипе кайсан: ну, асар-писер карĕ у! теççĕ (помчался с страшной быстротой). Пшкрт. Азар-пизӓр, астумазы̆р туза п̚ыракры̆м васкаνиыβӓ. Впопыхах сделал чорт знает что. Хорачка. Ондан азар-пизӓр токса тарды̆м. Я убежал оттуда, страшно перепугавшись (хăраса ярса). || Absurd.e, inconcinne; inconstanter (loqui). Также значит непоследовательно, без толку. КС. Асар та писер калаçать, ним йĕркине те тупас çук унне. Мелет (болтает) без толку, так что ничего и не разберешь. Питушк. Асар-писер калаçат. «Хорошенько не говорит» (жулик).

ӳсĕрсе кăлар

выкашливать. О сохр. здор. Ӳсĕрнĕ чухне ача шалалла пĕрре сывласа илет те, йытă вĕрнĕ пек тулалла вĕçĕмсĕр çич-сакăр хут ӳсĕрсе кăларать (выкашливает). IЬ. Е сарă е кăвак сурчăк ӳсĕрсе кăларать (выкашливает).

ят

(jат), имя; название. Менча. Когда у чуваш родится ребенок, то, еще раньше, чем крестить его (шыва кӳртиччен), ему, заодно с бабушками-повитухами (эпи-карчăк), нарекают имя. Если не наречь имени, то это считается нехорошим, так как иначе имя ему наречет чорт (шуйттан). Как только наступит время родить, бабы приводят повитух, и тотчас по рождении дают ребенку имя. Если родится ребенок мужеского пола, то иного нарекают Упа, иного Юманкка, иного Тăхти, а иного Сатай. Все эти имена даются с суеверным соображением. Упа называют затем, чтобы ребенок был здоров как медведь и не болел; Юманкка — чтобы он был крепким и коренастым как дуб и не хворал; Тăхти ― чтобы он был живуч и чтобы племя его множилось и не вымирало; Сатай ― чтобы род его плодился и не исчезал. Что касается девочек, то некоторых из них называют Хĕрпик, других Силпик, иных Эрнук и Тунюк (scr. Тунӳк). Хĕрпик — название не суеверное; родилась девочка, ну и говорят: давай назовем ее Хĕрпик; имя Силпик ― дается с суеверным соображением (ăрăмласа хуни): дескать, Силпик будет жить в почете (сил) и уважении (чис). Эрнук называют тех, которые родятся в пятницу (эрне-кун), а Тунюк (scr. Тунӳк) — родившихся в понедельник (тунти-кун). Ача ят хуни. Тĕне кĕмен чăвашсем, çамрăк ача çуралсассăн, ача ят хума ни пуп патне, ни мулла патне каймаççĕ. Вĕсем (некрещ. чуваши) ача ятне ватă стариксем, ватă карчăксем, эпи-карчăксем, хурăнташсене, ратнисене пухса, хăйсем пĕлнĕ пек, ача мĕн кун çуралнă, çав кун ячĕпе е çав кун ячĕ евĕрлĕ ятпа, пĕр-пĕр святой ятне асăнса тунă праздник тĕлĕнче çуралнă пулсан, ачине те çавăн ячĕпе ят параççĕ. Ывăл ача пулсан, ак çапла хураççĕ: ачи шăмат-кун çуралнă пулсассăн, Шăмак ятлă хураççĕ; вырăсерни кун çуралнă пулсассăн, Вырăстай ятлă, Ванюк (чит. Ванюк) ятлă хураççĕ; тунтикун çуралнă пулсассăн, Тутирек ятлă, Тутиер ятлă, Тăхтаман ятлă хураççĕ. Хĕр ача çуралсассăн, унăн ятне те арçын ачинни пекех хураççĕ. Улăштарсан та, сайра улăштараççĕ. IЬ. Некрещеные чуваши, когда родится ребенок, не ходят, чтобы наречь ему имя, ни к попу, ни к мулле. Чтобы наречь имя ребенку, они созывают старых стариков и старых старух, повитух, родственников и сродников, и нарекают имя ребенку, как умеют сами — или по имени того дня, когда ребенок родился, или именем, подобным имени этого дня; а если он родится около праздника в честь какого-либо святого, то — по имени этого святого. Если родится мальчик, то нарекают так: если ребенок родился в субботу, то Шăмак; если родился в воскресенье (вырăс-эрни кун) — Вырăстай или Ванюк; если родился в понедельник, то Тутирек, Тутиер или Тăхтаман. Если родится девочка, то ее имя нарекают подобно имени мальчика. Если и меняют, то редко. Кроме того имени, они некоторых нарекают по имени родителей, родственников или рода (тата вĕсем хăшин-хăшин ятне ашшĕ-амăш ячĕ, хурăнташ-ăру ячĕ майлă эл йăх ячĕпе хураççĕ). Имена детям своим они нарекают (хураççĕ) тогда, когда вздумают. М. Рус. Ĕлĕкхи чăвашсем ачисĕм пурăнмантан хĕр-ачасене вĕçен-кайăк ячĕпе, ывăл ачасене ураллă кайăк ячĕпе ят хунă. Макка 212. Вăл ача ятне кун ячĕпе шыраса тупаççĕ; кун мĕн ятли пулать, ăна та çавăн майлăрах хураççĕ. Çапла пĕр кун ятне илер-ха: эрне-кун хĕр пулсан, Эрнепи ятлă хураççĕ; ытлари-кун пусан, Утлаш ятлă хураççĕ. Альш. «Имена часто даются в виде соображения относительно зажиточности: если человек с не очень нравящимся чувашам именем живет славно — тихо, зажиточно, смышленно, то это имя дается многим на селе». Т. М. Матв. Ятне хуман ача макăра пулать. (Япалана килĕшмесĕр илсе кайсан, тавар хуçи хаклă ыйтма пултарать, е ĕçе малтан килĕшмесĕр ĕçлесен, ĕçлекенни хаклăрах илесшĕн, ĕçлеттерекенни йӳнрех парасшăн — çак сăмаха çавăн чухне калаççĕ). Якейк. Пĕчĕк ачасам кошаксене, сорăхсене, пăрусене ят параççĕ. Пĕр ятпах хăш чохне сорăха та, пăрăва та кошака та чĕнеççĕ. Кĕтерин, Маркка, Веркка ятлă хораççĕ. Лашапа йăтăсен те хăш чохне пĕр ят полать, напр., Мальччăк ятлă йăтă та пор, лаша та пор. Суждение. Турă, рая пырсассăн, вĕсене ятран каласа чĕннĕ (звал по именам). Псалт. 146,4. Вăл вĕçĕмсĕр нумай çăлтăрсенĕн хисепне те пĕлсе тăрать, вĕсене пурне те ятран пĕлет. Мар. Егип. Зосима çав хăйне нихăçан та курман, нихăçан та пĕлмен арăм ятран чĕннине илтсессĕн, пит тĕлĕннĕ. Е. Ятран чĕне-чĕне кăлар. Альш. Чăвашсем ятран каламаççĕ. Ашшĕ-мĕн ячĕпе чĕнсессĕн, чăваш çиленет. Ашшĕ-амăшĕ ятлă çынна ячĕнчен чĕнмеççĕ: атте ятли, анне ятли теççĕ. Хăй ятлине аташ теççĕ. Пуринчен ытла кăна хĕр-арăмсем çапла тăваççĕ. Псалт. 108,21. Эй турăçăм, турăçăм, эсĕ маншăн хăвăн ятна тивĕçлине ту. Якейк. Аланмасăр порнатпăр, ватă ятне илтетпĕр (нас обзывают стариками). Посл. 179,11. Вăл сире хăвăра чĕнсе илнĕ ята тивĕçлĕ çынсем тутăр. Шурăм-п. № 21. Хăй ĕçсе пурăнать пулсан та, чăваш ятне унăн пек пăсмалла мар. Сала 50°. † Кĕмĕл çĕрĕ, ахах куç, — унăн ятне кам пĕлмест? Что сокращ. жизнь. Рай пурăнăçĕ-çех пурăнăç ятне илтме тивĕçлĕ. Макка 110. † Чунăмăр тӳрă аллинче, ятăмăр патша умĕнче, пĕвĕмĕр ырă çын умĕнче, шухăшăмăр атте-анне умĕнче. Сир. 41. Ухмах темесĕр мĕн ят парас ăна? Альш. Хальхи чăвашсем пайтахăшне мĕне кĕлтунине те пĕлмеççĕ, тет, ятне-кăна, пĕр пĕлмесĕр, калаççĕ тет. Собр. 339. † Пĕвĕр илемлĕ, сăнăр хитре, кам хунă-ши сирĕн ятă-ра? || Очередь по отбыванию воинской повинности. Б. Олг. Каþан, пичин салтак ячĕ тохсан (был объявлен рекрутом), пичин ик хĕр-ача пор-ччĕ. См. ят пар. || Назначение. Юрк. Укçа пулсан, пуштăпа яр. Анчах укçăна хам ятпа ан яр. Будут деньги, пошли почтой. Только не посылай на мое имя. N. Пĕр письмо (= çыру) янă-ччĕ сан ятпа. Одно письмо на твое имя было послано. || В выражении ячĕпе «от имени»... Хыпар № 9, 1906. Вĕсем кĕпĕрне ячĕпе суйласа яма 50 çын хушшинчен 8-9 çын-кăна суйласа ямалла. IЬ. № 8. Пирĕн те пĕтĕм чăваш халăхĕ ячĕпе пуху тума пулмĕ-ши? тетĕп эпĕ. || Цель. Хыпар № 46, 1906. Закона уççа парас ячĕпе Сенат çĕнĕ закон кăларчĕ. || Доброе имя, честь. Ч.П. Леш кассенĕн хĕрĕсем ашшĕ ятне ямалăх. Альш. † Атте-анне ятне лайăх тытсан, пире лайăх çынсем чис парĕç. Собр. 173°. † Атте-анне ячĕпе патшасем чĕнеççĕ хăнана. Янш.-Норв. † Аттем-аннем ячĕпе ырă çынсем чĕнеççĕ хăнана. С. Алг. † Ман туй килет шавласа, атте-анне ячĕпе. || Хорошая или плохая слава, молва. Ст. Чек. Ячĕ пысăк ĕнтĕ. Он уже прославился (в хорошем смысле). Альш. † Маттур-маттур хĕрсене ячĕпелен шыраççĕ. Якейк. † Çварни çони шуç котлă; шуçĕ йолать йор çине, ят сарăлать ял çине (слава идет по деревне). N. Ырă ят илт, выслушать (себе) похвалу, добрую славу. К.-Кушки. Пуян ячĕ çĕклесе, виçĕ пуспа ан виртле. Славясь богачем, не дразни тремя копейками. Ч.П. Ятăра пăсĕ. Ала 103°. † Ĕçес-çияс хуçаран, ыр ят тăвас хăнаран. Альш. Пурăнать вара салтак арăмĕ хуняшшĕ-хунямăшĕ аллинче; вĕсем ырă пулсан, ырă ят илтсе, вĕсем усал пулсан, усал ят илтсе. N. Халăха тытса тăракан каланă сăмахĕсем тăрăх ăслă çын ячĕ илет. N. Хаяр ята кӳрт. Сделать предметом осуждения. Бижб. † Чаплă хĕрĕн чап каят, начар хĕрĕн ят каят, тет. Юрк. † Çичĕ çул ямшăк çӳрерĕм, ямшăк ятне кăлараймарăм, çичĕ пушă аври хуçмарăм. Макка 36. Çак хамăр кас ачисем ят кăларма хăтланчĕç (хотели распустить дурную славу). IЬ. 173°. † Çинçе пӳме ӳстертĕм ятма ял çине ямарăм. IЬ. † 107°. Ялсем çинче ан мухтанăр, ятăр юлĕ ял çине. Лашман. † Çăпатана пăрахса, атă тăхăнтăм, пуснă йĕрсенчен вут тухтăр. Вучĕсем пĕр тухчăр, чулĕсем путчăр, матур йĕкĕт çинчен ят тухтăр. Сир. Ху çинчен элекçĕ ячĕ ан кăлар. Не приобретай славы клеветника. . Ик чĕлхелĕ çын çинчен яланах усал ят каять. || Брань, выговор. N. Хаяр ята кĕр. Подвергаться дерзкой брани. N. † Çамрăк пуççе чармасан, ваттисене ят тивет. Пус. Сĕм вăрманта вăрăм йывăç, çил тимесĕр пĕр кун лармĕ. (Салтака ят тивни). Сала 196°. Сулахай хулха янрасан, ят илтет. N. Лашисене хупмаççĕ, вăррисене хаяр ят; хĕрĕсене чармаççĕ — каччисене хаяр ят. Сятра. † Ах, пире ват ятлать! Ват çын ятне пăхсассăн, эпĕ пасара та тохас çок. Юрк. † Пĕр хĕр ясар пулсассăн, пур хĕр çине ят килет. Ала 89. Ача-пăча ятран-патакран пит хăрать. Дети очень боятся брани и побоев. Якейк. Мана порнма пит йăвăр: кашнă конах ят илтеп (слышу брань). Орау. Капла туса ят илтиччен, эпĕ луччă тепĕр çĕрте сăмахсăр пĕр пуссăр хырăма тăранмалла ĕçлем. Ч.П. Çавна тытса чуп-тусан, çамрăксене ят тивет (побранят). || Молва. БАБ. Ял çине ят карĕ, халăх çине хахать карĕ (из «такмак»; слух, молва). || Звание. Панклеи. Кăна илес мар, мĕн пуçлăх ятне илтес! Если этого не взять, то зачем и начальником называться! (Слова солдата. Сказка № 16.). Сир. 68. Тепĕр тус пур, тус ятне-кăна илсе тăрать. || Сословие. Хыпар № 13, 1906. Смоленск уясĕнче 32 çынтан — 18 дворян, 5 çын урăх ятран, 9 çын хура халăхран. || Для проформы. Ст. Чек. Çумăр ятне-кăна çăват. Только слава, что дождик (т. е. еле-еле накрапывает и т. п.). Хыпар № 42, 1906. Улпутсем вăл ĕçе панă укçана кĕсьене чикеççĕ. Ĕçĕн ятне анчах тăваççĕ. Календ. 1904. Хыт сухана пит кăйран тухаççĕ, иккĕмĕш хутне çавăнтах тăваççĕ, тата иккĕмĕш хутне ятне-кăна (анчах) тăваççĕ. Орау. Мур çĕвĕçи (этот чорт портной, этот негодный портной) сăхмана пăсса хăварчĕ. Майтансем (майданские) вăсем путлĕ çĕлеççĕ-и? ятне анчах туса çӳреççĕ вĕт! СТИК. Ятран-кăна тукаласа тунă. Сделано кое-как. . Ятран-кăна (ахальрен-кăна) шаккакаласа хунă. Кое-как сколочено. Иваново. Ачасĕм, эсир кунта вĕренсе тухрăр... Ячĕ-çеç ан пултăр; мĕн вĕреннине ан манăр, киле ан юлăр, епле-те-пуса ытти çĕре кайма тăрăшăр. Сред. Юм. Аптратнă мана текех: туса пар, тесе; ячĕ пȏлтăр, тесе, туса патăм. || Нарочитая цель, назначение. Иногда имеет оттенок послелога. Панклеи. Йăван хĕпĕртесе: килях, пичи, килях! тет. Ăсса тох-ха, арăм, пичи ячĕпе, тет.Макка 212. Леш укçине ачин ячĕпе каласа хураççĕ. Те деньги кладут в честь новорожденного. Аку 121°. Турăпа патша ячĕшĕн (ради или во славу). Шурăм-п. № 14. Мана та праçник ячĕпе (для праздника) ĕçтересшĕн. || Надельная душа. Ст. Ганьк. † Ял ялĕнче хĕр нумай, хĕр нумай та, ят сахал. Хамăр ялта хĕр сахал, пĕрне те мана памаççĕ. . † Хĕр сахал та, ят нумай, хăçан ӳссе çитĕç-ши? Изамб. Т. Ятран куланай пухаççĕ (по душам). О сохр. здор. 57. Пĕр ик-виç вĕлле пулсан, вĕсем (пчелы) пĕр ятăн çулталăк куланайне татмалăх ĕçлесе параççĕ. Макка 235°. Ялпа пĕрле çынсанчен ят тăрăх укçа илеççĕ те, çав укçапа вара пĕр тиха или лаша илеççĕ. Альш. Тырă пулманнипе, ят сахаллипе юхха ере пуçланă вăл (он). Бес. о земл. Кашни пусса анана уйăрса, ятăн (по душам) валеçе пуçланă. N. Ятран (с души) куланай тӳлесси. Нюш-к. Ятпа уйăр, ятпа уйăрнă. Истор. Куланая ун чух çын тăрăх (ятран) тӳлемен, çĕр хисепĕпе тӳленĕ. Н. Шинкус. Вăл ӳчӳкне пирĕн ялсем пĕр вăкăр, пĕр тына, виçĕ сурăх параççĕ. Ӳчӳк çывăхара пуçласан, çав выльăх-чĕрлĕхсене илмешкĕн, тата кĕрпеçăнăх илмешкĕн, ят тăрăх мĕн чулшар-та-пусан укçа пухаççĕ. (Аслă ӳчӳк). Истор. Вăл, вырăс çĕрне хăйĕн çыннисене ярса, тепĕр хут ят хисеплеттернĕ. || Надел (земли) на душу или на едока. Цив. Манăн ят çĕрне те аттесем ĕçлесе порăнаççĕ. Мой надел земли обрабатывают мои домашние. Орау. Эсĕ мĕлле (или: мĕн) тăвашшăн: ятна парас-и, ай анан памалла-и? — çавна шут тума киле кил. Как ты хочешь сделать: сдать ли твой душевой надел с условием, чтобы исполнялись все повинности (арендатором), или сдавать в аренду позагонно (на год)? Приезжай решить этот вопрос. N. Çак вырсарни-кун ятне парассине нимĕн те калаçмарĕç. В минувшее воскресенье относительно сдачи земли в аренду ничего не говорили. N. Эсĕ пĕр ятпала та пит пуян. Ты и с одним душевым наделом живешь богато. Юрк. Ана-çарансене ят çинчисене-кăна мар, тара та иле пуçлат. Не довольствуется надельными полевыми угодьями и лугами, а начинает и арендовать. . Миките Микулайĕ, ачисем ята кĕриччен (пока дети не получили надела), çапла пит тертленсе пурăнат. . Миките Микулайне йышлă çемьепе, пĕр ят çинчи ани-çаранĕсемпе-кăна (с одним душевым наделом) тăранса пурăнма пит йывăр пулнă. Шурăм-п. № 18. Виçĕм-çул, халăх çĕр уйăрнă чухне, ята кĕресшĕн хыпаланчĕç (спешили получить надел земли). Изамб. Т. Старик ячĕ тухсан, тепле пурăнăпăр вара. Если надел моего умершего мужа отберут в общество, то как мы будем жить? Альш. Пур унта хăшĕ-хăшĕ, унтан-кунтан ят пуçтарнисем: çирĕмшер-вăтăршар ятлă. . Утă Чăнлă улăхĕнче ят пайне пĕр виç купа тивет, теççĕ, Элшелсен, утă пулнă çулсенче. «Ят пайĕ утă» тиекенни, унти утă, чăн лайăх утă вăл. Ч.С. Ятлă çынсем кашни килĕрен ят тăрăх çăмартапа çăкăр пуçтарса çӳреççĕ. (Во время «хĕр-аки»). Чув. календ. 1910. Пирĕн хура халăх йышлăланнă-çемĕн йышлăланса пырать, çавăнпа ят çĕрĕ сахалланнă-çемĕн сахалланса пырать. || Подушное. Изванк. Темиçе ят пама пар. Увеличь число мужчин в семье. (Из моленья).

листă

(листы̆), лист; кровельное железо. Моштауши. Хăшĕ тата: ялтаман пӳрт пек орăх ан полтăр, тенĕ пекех, питĕ лайăх пӳртсем листăсам витсе, сăрласа пĕтереççĕ. Синьял. † Лавккасенчи листине вĕçĕмсĕр витнĕ ан тийĕр; çак улахри хĕрсене вĕçĕмсĕр юрлать, ан тийĕр. Богдашк. † Листă-листă шурă хут, листи пĕтсен (когда будут исписаны) çырмана. || Сятра: листы̆ тэмэ̆р, листовое железо.

мĕшĕлтет

(-дэт), медленно двигаться; копошиться. Хурамал. Пăйтă мĕшĕлтетсе кăна утать. КС. Мĕшĕлтет, производить небольшие движения. Сред. Юм. Мĕн пыйтă пик мĕшĕлтетен, çав кăлт ĕçе те ĕçлесе пĕтерместĕн кô таранччин. Чем люди живы. Чавсавайран иртсен, каялла çавăрăнса пăхать те, хай çын тăрса ларнă, мĕшĕлтетсе ларать, темĕскер тинкерсе пăхнă пек хăй. Ир. Сывл. 30. Çав мĕлкесем хыçĕнчен пĕр вĕçĕмсĕр пĕлĕтсем мĕшĕлтетсе пуç йăтаççĕ. СТИК. Мĕн мĕшĕлтетсе ларан çав япалапа, тытасчĕ тăвасчĕ ак çакна! (Мешĕлтетсе ларат тени — темĕскер аппаланса, нимĕн тумасăр пуç пăхса, е чĕрне чаваласа ларнине калама пулат). Ст. Чек. Тек мĕшĕлтетсе çӳрет. Хорачка: мэ̆шэ̆лдэтсэ сӧрэдэ̆н чазрак туас э̆зэ. Йӳç. такăнт. 7. Пĕтет-и сан паян мĕшĕлтетесси? Сунт. Хватейсенсте лартса станцăран аран-аран мĕшĕлтетсе тухса кайрĕ. СТИК. Пӳртре ватă старик пур, тет, карчăкĕ тĕпелĕнче мĕшĕлтетет, тет. Н. Чукалы. Хĕрт-сурт кăмака айĕнче пурăнат, теççĕ, çав хĕрт-сурт кăмака айĕнче мĕшĕлтетсе тăрсан, çав çуртра лайăх ырă пурăнассине пĕлтерсе мĕшĕлтет, теççĕ. N. Аран мĕшĕлтетсе, пĕр сиккеленмесĕр пекех пурăнаççĕ. Ск. и пред. Йăкăр-йăкăр хĕр утать, мĕшĕлтетсе карчăк пырать.

вĕçĕмсĕр

без конца, бесконечный, вечный; бесконечно. КС. Юмахне вĕçĕмсĕр вăрăм ярать. N. Эсĕ ĕмĕртен малтанхи вĕçĕмсĕр çутă. N. Хăвăн вĕçĕмсĕр ырă кăмăлупа. V. S. Вĕçĕмсĕр пурлăха салатакан çын.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

безграничный

прил., безгранично нареч.
1. (син. безбрежный; ант. ограниченный) чикĕсĕр, вĕçĕ-хĕррисĕр; безграничный космос вĕçĕ-хĕррисĕр тĕнче уçлăхĕ
2. (син. чрезвычайный, безмерный) вĕçĕмсĕр, майсăр, çав тери (пысăк, вăйлă); я безгранично рад видеть тебя эпĕ сана курма çав тери хавас

бесконечный

прил.
1. (син. безграничный, беспредельный) вĕçсĕр-хĕрсĕр, вĕçĕ-хĕррисĕр, чикĕсĕр; бесконечное мировое пространство вĕçĕ-хĕррисĕр тĕнче уçлăхĕ
2. (син. длинный, долгий, продолжительный), бесконечно нареч. вăрăм, вĕçĕмсĕр, вĕçленме пĕлми; дорога тянется бесконечно çул пĕр вĕçĕмсĕр тăсăлса выртать
3. (син. чрезвычайный, сильнейший) питĕ вăйлă, иксĕлми, çав тери; бесконечная радость иксĕлми савăнăç

вечный

прил., вечно нареч.
1. ĕмĕрхи, ĕмĕр-ĕмĕрхи, яланхи, яланлăх; вечная мерзлота ĕмĕрхи шăн; Вечная слава героям! Паттăрсене ĕмĕр-ĕмĕр мухтав!
2. (син. постоянный) вĕçĕм, вĕçĕмсĕр, ялан, тăтăш; он вечно опаздывает вăл ялан кая юлса килет ♦ на вечные времена ĕмĕрлĕхе, яланлăха

конец

сущ.муж. (ант. начало)
1. вĕç, пуç; конец улицы урам вĕçĕ; конец доски хăма пуçĕ; в конце недели эрне вĕçĕнче; нет ни конца ни края вĕçĕ-хĕрри çук
2. пĕтмĕш; пĕтни; наступил конец всему йăлтах пĕтрĕ ♦ без конца вĕçĕмсĕр, тати-сыпписĕр; в конце концов юлашкинчен; и дело с концом ĕçĕ те пĕтнĕ; со всех концов пур енчен те; положить конец чарса ларт; на худой конец ытах, ĕç тухмасан; из конца в конец вĕçрен вĕçе; и делу конец ĕçĕ те пĕтрĕ; Палка о двух концах погов. Патакăн вĕçĕ иккĕ; едва сводить концы с концами аран йӳнеçтерсе пурăн

непрерывный

прил., непрерывно нареч.
вĕçĕмсĕр, тăхтавсăр, пĕр вĕçĕм, татти-сыпписĕр; непрерывный стаж работы татти-сыпписĕр ĕç стажĕ; непрерывно идут дожди пĕр вĕçĕм çумăр çăвать

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

безысходный

вĕçĕмсĕр; безысходная скорбь чарăнми хуйхă.

бесконечность

ж. мн. нет вĕçĕмсĕрлĕх; чикĕсĕрлĕх; спорить до бесконечности вĕçĕ-хĕррисĕр тавлашма, вĕçĕмсĕр тавлашма.

бесконечный

вĕçĕмсĕр, вĕçсĕр-хĕрсĕр, вĕçĕ-хĕррисĕр.

беспредельный

чикĕсĕр, чикки çук; вĕçĕмсĕр, вĕçсĕр-хĕрсĕр.

беспрерывный

пĕр чарăнмасăр, пĕр татăлми, татти-сыпписĕр, вĕçĕмсĕр, ывăнми-канми.

беспрестанный

пĕр чарăнмасăр, чарăнусăр, татăксăр, вĕçĕмсĕр, пĕр тăтăш.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

безграничный

прил. 1. (бесконечный) вĕçĕ-хĕррисĕр, чикĕсĕр; 2. перен. вĕçĕмсĕр, çав тери пысăк; безграничная радость çав тери пысăк савăнăç.

безысходный

прил. вĕçĕмсĕр, сирĕлми, пĕтми; безысходная нужда вĕçĕмсĕр нуша.

бесконечно

нареч. 1. вĕçĕ-хĕррисĕр, вĕçĕмсĕр; это не может продолжаться бесконечно ку вăл вĕçĕмсĕр тăсăлма пултараймасть; 2. разг. калама çук, çав тери, питĕ; я бесконечно рад эпĕ çав тери хавас.

бесконечность

ж. вĕçсĕрлĕх, чикĕ çукки; до бесконечностей вĕçĕмсĕр; на эту тему можно спорить до бесконечностей ку ыйтупа тавлашса вĕçне тухма çук.

бесконечный

прил. 1. вĕçĕ-хĕррисĕр, вĕçсĕр-хĕрсĕр, чикĕсĕр; пространство и время бесконечны уçлăхăн тата вăхăтăн вĕçĕ-хĕрри çук; 2. (очень долгий) вăрăм, вĕçленме пĕлми; бесконечная песня вĕçленме пĕлми юрă; 3. разг. (чрезвычайный) иксĕлми; калама çук вăйлă; бесконечная радость иксĕлми саванăç; ◇ бесконечная дробь мат. вĕçĕмсĕр вак.

беспредельный

прил. 1. чикĕсĕр, виçĕсĕр, вĕçĕмсĕр, вĕçĕ-хĕррисĕр; беспредельное пространство вĕçĕ-хĕррисĕр уçлăх; 2. (чрезвычайный) чикĕсĕр, виçесĕр, вĕçĕмсĕр, шутсăр; беспредельная любовь к родине тăван çĕршыва чикĕсĕр юратни.

беспрерывный

прил. тăтăш, пĕрмай, вĕçĕмсĕр, тăхтавсăр.

беспросветный

прил. 1. пăч-тĕттĕм, сĕм-тĕттĕм; 2. перен. вĕçĕмсĕр, татăлми, пĕр савăнăçсăр, йывăр; беспросветная нужда вĕçĕмсĕр нуша.

вечный

прил. 1. (бесконечный во времени) вĕçĕмсĕр; вечная материя вĕçĕмсĕр матери; 2. (всегда существующий, бессрочный) ĕмĕрхи, яланхи, нихçан пĕтмен; вечные снега ĕмĕрхи юрсем; передать в вечное пользование ĕмĕрлĕхех усă курма пар; клясться в вечной любви ĕмĕр-ĕмĕрех юратма тупа ту; вечное поселение яланлăхах пуç яни; ◇ на веки вечные см. href='/s/век'>век; на вечные времена ĕмĕрлĕхех, яланлăхах.

восхвалять

несов. кого-что ытлашши мухта; восхвалять до небес вĕçĕмсĕр мухта.

впереди

1. нареч. (на некотором расстоянии перед кем-чем-л.) малта, умра; идти впереди малта пыр; впереди бесконечная дорога умра вĕçĕмсĕр çул; 2. нареч. (в будущем) малта; малашне, ӳлĕм; у нас всё впереди пирĕн пуласлăх малта; 3. предлог с род. п. умĕнче, умĕн, малта; ехать впереди колонны колонна умĕн пыр; быть впереди других в работе ĕçре ыттисенчен малта пыр; ваши часы впереди сирĕн сехет малта.

всеобъемлющий

прил. 1. (могущий все постигнуть) пурне те ăнланса илме пултаракан; всеобъемлющий ум пурне те ăнланса илме пултаракан ăстăн; 2. (всё охватывающий) вĕçĕмсĕр, питĕ анлă; ставить всеобъемлющие задачи шутсăр анлă тĕллевсем ларт.

дифференциал

м. дифференциал (1. мат. функци вĕçĕмсĕр пĕчĕкленнĕçемĕн пĕчĕкленсе пынин чикки; 2. тех. машинăсен сулахай тата сылтăм кустăрмисене тĕрлĕ хăвăртлăхпа çӳреме пулăшакан механизм).

ежеминутный

прил. 1. кашни минутра, (е минутсерен) пулакан; 2. (постоянный, непрерывный) пĕрмаях, вĕçĕмсĕр, татти-сыпписĕр; ежеминутные звонки пĕрмаях (е вĕçĕмсĕр) шăнкăравлани.

заладить

сов. разг. 1. что (начать повторять одно и то же) вĕçĕмсĕр кала (пĕр-пĕр сăмаха), минретме пуçла (е тапрат, тытăн); 2. с неопр. (начать упорно делать что-л.) тума пуçла (е тапрат, тытăн); ветер как заладит дуть, так и пойдёт на целую неделю çил пĕрре вĕрме тытăнсан пĕтĕм эрнене пырать; он заладил ходить в кино вăл кинона чупма тытăннă.

зарядить

сов. 1. что (вложить заряд) авăрла; 2. что (приготовить к действию) авăрла, хатĕрле, майла; зарядить фотоаппарат фотоаппарата ӳкерме хатĕрле; зарядить капкан капкан майласа ларт; 3. что, физ. зарядла (аккумулятора); 4. кого-что, перен. çĕклентер, çĕклентерсе яр; хĕрӳлентер, хĕрӳлентерсе яр; 5. (зачастить) тапрат, тытăн, пуçла, пуçăн, пикен (вĕçĕмсĕр, татти-сыпписĕр); зарядил дождь çумăр таттисыпписĕр çума тытăнчĕ.

заучиться

сов. разг. 1. (увлечься учением) нумай вĕрен, вĕçĕмсĕр вĕрен; 2. (переучиться) вĕренсе ывăн, вĕренсе тип.

калейдоскоп

м. 1. физ. калейдоскоп; 2. перен. вĕçĕмсĕр улшăну (тĕрлĕ пулăмсем, сăнсем, ӳкерчĕксем вĕçĕмсĕр улшăнса тăни); калейдоскоп событий хăвăрт улшăнса пыракан ĕçсем.

канонада

ж. воен. канонада (тупăсем вĕçĕмсĕр персе тăни).

конец

м. 1. вĕç, вĕçĕ; пуç, пуçĕ; сесть в конце стола сĕтел пуçне (вĕçне) лар; 2. (последний момент) вĕçĕ, пĕтмĕшĕ; конец месяца уйăх вĕçĕ; к концу работы ĕç пĕтеспе; довести до конца вĕçне çитер; 3. перен. разг. (смерть) вилĕм, пĕтни; пришёл конец вилĕм çитрĕ; безвременный конец вăхăтсăр вилĕм; 4. разг. (путь между двумя пунктами) ен, хушă, вĕç; в один конец пĕр еннелле; в оба конца малалла-каялла, калла-малла; 5. мор. канат, вĕрен; ◇ без конца пĕр вĕçсĕр, вĕçĕмсĕр; до конца вĕçне çитиччен; из конца в конец вĕçрен вĕçе, пĕр вĕçĕнчен тепĕр вĕçне; один конец пурпĕр тӳсмелле; во все концы пур еннелле те; на худой конец ытах, ĕç тухмасан; в конце концов 1) тепĕр тесен; 2) юлашкинчен; нет конца вĕçĕ çук; конца краю (или края) нет вĕçĕ-хĕрри çук; (и) дело с концом, и делу конец ĕçĕ пĕттĕр, ĕçĕ те пĕтрĕ; концы в воду ним палли те юлман, йĕрри-палли çук; концов не найти вĕçне-хĕрне тупма çук; палка о двух концах туя икĕ вĕçлĕ (пулать); положить конец чему-л. чарас (е чарăнас) пулать, пĕтерес пулать; едва (или еле-еле, кое-как) сводить концы с концами аран-аран саплаштарса пурăн (çитер); свести (или сводить) концы с концами майлаштар, йĕркелесе çитер.

круговорот

м. 1. вĕçĕмсĕр çаврăнăç; круговорот воды в природе çутçанталăкра шыв вĕçĕмсĕр çаврăнса тăни; 2. (беспрерывное движение) вĕçĕмсĕр улшăнса пыни (е тени), вĕçĕмсĕр улшăну; круговорот жизни пурнăç улшăнса тăни, пурнăçăн вĕçĕмсĕр улшăнăвĕ.

неизмеримый

прил. вĕçĕ-хĕррисĕр; вĕçĕмсĕр, куçпа виçейми, питĕ; неизмеримое пространство вĕçĕ-хĕррисĕр талккăш.

неотрывный

прил. пĕр вĕçĕмсĕр, пĕр татăлми.

непрерывный

прил. вĕçĕмсĕр, тăхтавсăр, татти-сыпписĕр, тăтăш; непрерывне дожди татти-сыпписĕр çумăр.

нескончаемый

прил. вĕçĕмсĕр, пĕтми, вĕçĕ-хĕррисĕр; нескончаемые споры вĕçĕ-хĕррисĕр тавлашу.

неуклонный

прил. ниçталла сулăнми, пĕр пăрăнми; пĕр вĕçĕмсĕр; неуклонный рост промышленности промышленность пĕр вĕçĕмсĕр ӳссе пыни.

неутолимый

прил. 1. ăша кантарми, кăмăла тултарми, пит хытă; неутолимая жажда пит хытă ĕçеç килни; 2. перен. питĕ вăйлă, шутсăр, виçесĕр; неутолимая жажда знаний вĕçĕмсĕр пĕлес килни.

огневой

прил.: огневая завеса; воен. вут-хĕм хӳтти (тупă-пăшал пĕр вĕçĕмсĕр персе тăни); огневые средства вăрçă вăрçмалли хатĕрсем (хĕçпăшал); огневая точка воен. вут-хĕм точки (тупă-пăшал персе тăракан вырăн).

перманентный

прил. татти-сыпписĕр, вĕçĕмсĕр, перманентлă; перманентное развитие татти-сыпписĕр аталану.

поминутный

прил. 1. (исчисляемый по минутам) минутсерен, кашни минут(ра), минут тăрăх; 2. (частый) вĕçĕмсĕр, пĕрмай, час-часах; поминутные вызовы к телефону телефон патне вĕçĕмсĕр чĕнни.

постоянный

прил. 1. (непрерывный, всегдашний, обычный) татти-сыпписĕр, тăтăш, яланхи, вĕçĕм, шав, пермай; постоянные посещения вĕçĕмех кĕрсе çӳрени; постоянные крики шав кăшкăрни; постоянные дожди тăтăшах çумăр çуни; постоянные разговоры вĕçĕмсĕр калаçу; постоянное чтение татти-сыпписĕр вулани; 2. (невременный) ялан, яланхи, пĕр; постоянная работа яланхи ĕç; постоянный комитет яланхи комитет; постоянная прописка яланлăх прописка; 3. (неизменный) улшăнми, улшăнман, яланхи, яланлăх, шанчăклă; постоянные факторы яланхи факторсем; постоянная величина улшăнман хисеп; постоянный ток улшăнман ток.

поток

м. 1. юхăм, юханшыв, шыв; горный поток ту шывĕ; шарлак; 2. перен. купа, капланчăк, кĕпĕрленчĕк; потоки слов сăмах купи; потоки товаров купи-купипе тавар; 3. (группа учащихся) ушкăн; 4. тех. поток (вĕçĕмсĕр производство); ставить на поток потокпа туса кăларма тытăн.

поточный

прил. вĕçĕмсĕр, юхăмлă, чарăнусăр, татти-сыпписĕр; поток ⸗ĕ [⸗и]; поточная линия поток линийĕ; поточный метод поток меслечĕ.

расчихаться

сов. разг. сунаса ер, сунаспа аптра, вĕçĕмсĕр ачху ту; ачхулата пуçла.

систематический

прил. системăллă, системăпа; систематическиий план системăллă план; 2. (постоянный, регулярный) вĕçĕмсĕр, пĕр тăтăш, тăтăшах; систематическое повышение знаний пĕлĕве тăтăшах ӳстерсе пыни.

сплошной

прил. 1. (непрерывный, сплошь идущий) тăтăш, талккăшпе, вĕçĕмсĕр, вĕçĕ-хĕррисĕр; сплошный лес талккăшпех вăрман; сплошный гул вĕçĕ-хĕррисĕр кĕрлени; 2. разг. (совершенный, абсолютный) кăна, çеç, пĕтĕм, вĕçĕмсĕр; сплошное мучение асап кăна; сплошные удачи вĕçĕмсĕр ăнăçлăх, ăнăçу хыççăн ăнăçу; сплошная ложь пĕтĕмпех суя.

сплошь

нареч. талккăшпех, пĕтĕмпех, вĕçĕмсĕр, тăтăшах, шав, кăна, çеç; небо всё сплошь заволокло тучами тӳпене талккăшпех çумăр пĕлĕчĕсем хупăрласа илчĕç; кругом сплошь вода тавралла пĕр шыв кăна; ◇ сплошь и рядом или сплошь да рядом час-часах, тăтăшах, шав.

эскалатор

м. эскалатор (çынсене хăпартса антармалли вĕçĕмсĕр çаврăнса тăракан пусма).

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

вĕç

[veŝj]
fino, rando, fina
çул вĕçĕ — vojsako (fino de la vojo)
уйăх вĕçĕнче — monatfine
ĕçе вĕçне çитер —finfaru la aferon
вĕçĕмсĕр — senfina, senranda
вăрман вĕçĕмсĕр тăсăлать —la arbaro etendiĝas senfine
вĕçсĕр — senfina
вĕçне çит — atingi la finon
вĕçе-вĕçĕн — unu post la alia, laŭvice
вĕçле — fini (finu), deklinacii (deklinaciu)
вĕçлев — resumo, deklinacio

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

вырăслăх

1. Ç.п. Несĕлĕпе е чĕлхипе вырăс пулни. Поэтăмăр [Г.Айхи] пултарăвне хакланă май «чăвашлăх» е «вырăслăх» ыйтăвне хускатни усăсăр япала. Вĕсен хушшинче — пултарулăх ĕçне илес пулсан — чикĕ лартаймастăн. А.Хусанкай //Х-р, 10.09.1992, 5 с. Н.Ашмарин вырăслăхĕпе пире вĕçĕмсĕр сăмсаран чышнине тӳссе çитет! Э. Илле //Х-р, 2.08.2000, 2 с. 2. П.п. Вырăс хавалĕ, вырăс тĕнчи (чĕлхи, шухăшлавĕ, йăли-йĕрки, тĕнĕ т.ыт.те); вырăссен несĕллĕхĕ. Пĕр енчен [Г.Н.Волковăн «Пуш уйăхĕн вĕçĕнче» калавĕнче]чăвашлăхшăн тăрăшакансем..., тепĕр енчен — вырăслăхшăн тăрăшакансем. И.Кузнецов, 1977, 169 с. Ара, пĕтĕм информаци, хыпар вырăсла килнипе пĕтĕм тĕнче вырăслăхран çеç тăрать вĕсемшĕн. Ил.Ива-нов //Х-р, 8.10.1992, 2 с. Вырăсăн вырăслăх, чăвашăн — чăвашлăх пултăр. Х-р, 24.08.1993, 3 с. Ку, ун шучĕпе, чăвашлăх статусне чакарать, вырăслăхăнне ӳстерет. Х-р, 15.08.2000, 4 с.

пушлăх

п.в. Пушăлăх, тĕпсĕрлĕх (туп.); çаралăх, пĕчченлĕх. Эпĕ таçта темĕнле вĕçĕмсĕр пушлăха чăматăп, чăматăп пек. Хв. Агивер, 1984, 112 с. Вăл ... хăйне темĕнле пушлăхри пек туйнă. Ч-х, 1999, 27 /, 7 с. Çак пушлăхра шăна та вăратаймĕ санăн шухăшна. К.Бельман, 1999, 34 с. — пушлăха тултар (Хв. Уяр, 1984, 170 с.; Х-р, 21.04.1993, 3 с.).

Çавăн пекех пăхăр:

вĕçĕм вĕçĕмлĕ вĕçĕмрен вĕçĕмрен-вĕçĕм « вĕçĕмсĕр » вĕçĕмсĕрлĕх вĕçĕрĕн вĕçе-вĕç вĕçе-вĕçĕн вĕçев

вĕçĕмсĕр
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org