Шырав: валĕ

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

бастион

бастионный
бастион валĕ — бастионный вал

вал

1.
вал (тăпра купи)
кермен валĕ — крепостной вал
вал купала — соорудить вал

вал

3.
вал
арман валĕ — мельничный вал
кардан валĕ — карданный вал
кукрашка вал — коленчатый вал

валем

5.
то же, что валĕ

каландр

каландровый
каландр валĕ — каландровый вал
каландрпа якат — каландровать, обрабатывать каландром

кардан

карданный
кардан валĕ — карданный вал

трансмисси

трансмиссионный
трансмисси валĕ — трансмиссионный вал

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

валĕ

доля, часть

пай

син.: валĕ
доля, том
удел, ку кĕнекере пиллĕк пай — в этой книге 5 томов
ĕçнине ĕçнĕ, çухатнине çухатнă — (свое имущество) он частично пропил, частично растратил

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çăвăрлă

имеющий детёныша(-ей). А. Федотов. Çăвăрлă курака валĕ çук. (Послов.).

тăван

(ты̆ван), родной (брат, сестра и пр.); родственник вообще. ПВЧ 101. Тăван тоти — пыл тути (йот çын тути — йон тути. Вомбу­-к). N. † Çӳлĕ кĕлет умĕнче шăнтăм, тăван, кĕрĕкне пар. Автан авăтать, тул çутăлать, каяп, савни, аллăна пар. Пазух. Эп килмĕттĕм, тăван, ай, çак киле, анчах пĕрле ӳснĕ те тантăшсем. Изамб. Т. Тăван çичĕ ютран усал тенине илтмен-им? Алешк. † Шурă тăван кăвак куçлă пултăр, куçран куçа пăхсан йăл култăр. Толст. Вăрманта икĕ пĕр тăван пур. Бреняш. учит. Ама-çурин валĕ валеçнĕ чух ютран тăваншăн алли кĕске, хăйĕнчен тăваншăн алли вăрăм. N. Ютă тăвантан хытă çыртать. (Послов.). Бел. Гора. Эпир сана, Маруçинка, тăвантан йăхăрăпăр. Собр. † Уçрăм-пăхрăм алкине, тăватă тăвансем лараççĕ. Ib. † Эпир килетпĕр çак килле, тăвантан тăвана шыраса. ПВЧ. † Эс таçтаччĕ, тăван, эп таçтаччĕ, явăçтарчĕ телей пĕр çĕре. Хора-к. Тăван тăвар тути калать. Юрк. Чӳнтертен тăван Иван çуралнă. Унтан тăван виçĕ ывăл пулнă. В. С. Разум. КЧП. Эх, тăванăм, эсĕ те çав ĕçе тунă пулмалла. Юрк. † Кайăк хурсем пыраççĕ картипе, кукăртан кукăра шыраса; эпир те килетпĕр çак киле, тăвантан тăвана шыраса. Ib. Ютран тăван, чужой человек; хамăртан тăван, свой человек. Ib. † Хамăртан тăван килсен, кукку çунатне сарса ярат. Ib. Çĕрккĕ тăван çĕр çулта, паян тăван пин çулта; çуллĕн вĕçен, çĕрĕн кусан, кутăн шăван, уранăн утан — пурсăмăр та çак хăта патне сăра ĕçме туя килтĕмĕр. (Такмак). Ст. Шаймурз. Эпир тăхăррăн пĕр тăван-тăр, теççĕ. Ib. † Эпирех те килтĕмĕр çак киле, тăванăн тăвана шыраса. Ib. Кăсене илме килнĕ кĕçĕн тăванĕ пилĕк тĕле пиллĕк сурат. Алешк.-Сапл. † Аппа, шăл урайне тасарах, пăхсан шур кĕленчен курăнтăр; тăван тусан, ту юлташна матурне, куçран куçа пăхсан йăл култăр. Сред. Юм. Тăван атте-анне, родные отец и мать. Ib. Тăван пиччĕш, родной старший брат. Якейк. † Йот çын тăвань (чужие) пырсассăн, яшка çупа пĕçереç; хамăр тăван пырсассăн, сив çупала пĕçереç. N. Вĕсем пĕр тăван, они сестры. N. Сысман пăх кута çыпçăнмасть; хăвăнтан тăван мар ача пĕрле пурăнмасть. (Послов.). Городище Б. Санпа пĕр тăвансем миçе? Сколько у тебя братьев и сестер? ЧС. Эпир хам тăванпа, Хветĕрпе, асаттене пĕрте юратмастпăрччĕ. БАБ. Ытти тăвансем пек çулталăк çурăра утакан пулас вырăнне, çичĕ çултан тин утакан пултăм. Юрк. Вăл халĕ сирĕн тăванăр мар, сирĕнпе те, пирĕнпĕ тĕ чăвашла калаçмаст. N. Атте хапхи тăпсине шăтрĕ-тухрĕ пĕр хурăн; çав хурăна кăçалхи çул касмасан: ĕмĕр ларĕ, тетĕр пуль; пирĕн атте-анне тăван хĕрне паянхи кун памасан: ĕмĕр ларĕ, терĕр пуль. (Хĕр йĕри). ЙФН. Пурçăн туттăр айĕ çине ылтăн кукку килсе ларчĕ. Хамран тăван килчĕ те, саркаланса авăттăрĕ; ютран тăван килчĕ те, пăчăрăна-пăчăрăна авăтрĕ. ЧП. Пирĕн аттен тăван хĕрĕ. КС. Юратнă тăванăм! Мĕншĕн эсĕ мана кăçал питĕ тунсăхлаттартăн? Эпĕ санăн çыруна кăçал хĕлĕпех чунтан кĕтрĕм. (Письмо к брату). Альш. † Эсĕ чĕнтĕн, тăванăм, эп чĕнмерĕм, çиленсе мар, тăванăм, вăтанса. Ib. Ĕнтĕ пĕр тăванăмăрсем, çунатăмсем, килĕре те килсессĕн, чысăр пур. N. † Тăван курки тăваткăл. || Рожденный. N. Ай-ай, куккук, чăпар куккук! Хамăртан тăван килсессĕн, мăйне пăрса лараят; ютран тăван килсессĕн, мăйне тăсса авăтать. ЧС. Ялан сутăн илнисем вилетчĕç, килте тăванĕсем вилместчĕç (лошади). СТИК. Ун ачи хăнтен тăван мар вĕт. Его сын не родной. Собр. Пирĕн аттерен тăван хĕрĕ. Ib. † Çӳлте вылят хурт амĕш, хăйĕнчен тăван çӳрисене уйрасшăн мар-и у? Ай пиччеçĕм, пичче, хăвăнтан тăван хĕруна епле уйăрса ярăн-ши? МД. Тăван атте, тăван аппа. N. Вĕсем икĕшĕ (медведь и попадья) пурăннă, тет, упаран тăван ача пулнă (у нее), тет. (Из сказки). Юрк. † Савнă тăванăм, хура куç, асăнат-ши, асăнмаст-ши асне килнĕ вăхăтра.

ху

то же, что хыв, класть, накладывать. Сятра. Пĕр арăм çăпата ăшня сĕлĕ хуса, тет те, туртса пырат, тет. В. Олг. Кăмака ху, класть печь. Пшкрт. Торайсам тырă хуса каяччă (везут). N. В Б. Карачкине говорят: навос хуас, а в В. Олгашах: навос тиес. || Ставить. Панклеи. Пăлтăртан тавăрнсан çак старик çăнăха сĕтпе çупа çăрчĕ те, пĕр пашалу туса кăмакана хурĕ. N. Икĕ пăт салат хурăм. N. † Салат хурăм ерипе. || Метать стог. Ой-к. Вара Иван çĕлен пуçне касса татрĕ те, копаласа вуникĕ купа капан хуса хăварчĕ, тет. || Вить (гнездо). Янгильд. Мĕн пор кайăксем те хĕпĕртесе йорласа, йăва хуса, çурă кăлара поçлаççĕ. || Заносить. N. Вăрçă патĕнче юр пит нумай хунă, теççĕ. Якейк. Пӳрте йор хуса лартнă (занесло). Ib. Çол çинче йор хуса лартнипе çӳремелли та çок. || Наливать (чай, молоко). Пшкрт. Сятра. Сивĕ шу хуса лартаччă, тет, коршока çăлтан, хôл ăшшине лартаччă, тет, каран. || Снимать. Янгильд. Пăшалне хулпуççи çинчен хурĕ те, мулкача тĕлесе çатлаттарчĕ. || N. Сан ачусем пурте хуна хунă. || Приносить жертву покойнику. Изванк. Хăнасем килсен, чи малтан икерчĕсемпе, çӳхӳсемпе хурĕç (поминки). Ib. Хайхи тьыха ашне пĕçерсе, киле йăтса тавăрăнчĕç те, хурантан ашне туртса кăларса, пурте - пĕрер хут пĕчик чашăк çине хурĕç. Унччен те пулмарĕ, кăнтăрла пĕçернĕ сурăх ашне, чăх ашне, така ашне чашăкпа сĕтел çине лартса, çав пӳртре миçе çин пур, çавăн чул валĕ турĕç. Пĕри алăк патне, пĕр пушă сăра хуран лартса, ун çумне пичке пуçласа ăсса килнĕ сăрана шăпанпа лартрĕ. Ыттисем вара çав хурана харпăр хăй аш пайне таткаласа, сăрапа пĕрле: санăн ăвăнта пултăр, ĕç те çи, эпир сана асăнăпăр, эсĕ пире ан асăн, мĕн панине илмесĕр пăшăрханса ан тăр, ыррине çавăрса кил, усала карта хыçне çавăрса яр, тесе пурте хурĕç. ЧС. Çисе тăрансан ĕçтеркелерĕç те, вара хума тапратрĕç (на похоронах). Ст. Шаймурз. Турăран ырлăх антăр, этемрен сиплĕх пултăр, аминь, ху. (Из моления).

хултăрчă

холтăрчă (хулды̆рџы̆, холды̆рчы̆), скальница. Юрк. Хултăрчă, çĕрĕ тăваканни, пир тĕртнĕ çĕрте. Моркар. Холтăрчă, станок или примитивная машинка для наматывания ниток на шпульку: состоит из ящика для шпулек и валика с колесом из доски. Один конец валика острый. Шпульки надеваются на острый конец валика, Валик приводится в движение ладонью. Сред. Юм. Хблтăрчă тесе шӳр тăхăнтарса, шӳр çине çип çăмхалакан япалана калаççĕ. Н. Карм. Хултăрчă йĕкерчи, колесо скальницы. Сред. Юм. Хултăрчă валĕ — хултăрчăн шӳр тăхăнтарса çавăракан патаккине калаççĕ. N. Хултăрчă йĕппи.

кăлтăрмаç

(кы̆лды̆рмас'), диск; волчок. || Дырчатый кружок пахтальной мутовки, назыв. «уйран хурси». М. В. Шевле. || Диск вообще. Тюрл. Кăлтăрмаç пек кусса кайрĕ. Сред. Юм. Кăлтăрмаç — круг, деревянный или металлический и пр. любой величины. Ib. Кăлтăрмаç — çаврака патак пуçне кĕске татсан калаççĕ. Ib. Орапа кăлтăрмаçĕ = колесо [телеги]. || Колесо. Бур. Тюрл. Кайри орапа кăлтăрмаçĕ, малти орапа кăлтăрмаçĕ. Орапа, кайри-малти, пĕр йĕрпелен коссассăн, лашана çăмăл. (Послов.). Янтик. Кăлтăрмаç — пĕчик урапан кускăçĕ (пĕчик çаврака кускăç). Сред. Юм. Хултăрчă кăлтăрмаçĕ (кружалка скальницы) тесе: хултăрчă валĕ семлехлĕрех çаварнтăр, тесе, тăхăнтаракан кăлтăрмаçа калаççĕ.

йĕке кăлтăрмач

или пушкар (или кустăрмач), orbiculus paulo infra curvaturam in fusum ferreum (йĕке) insertus; huic iniectum est lorum, quo çил валĕ versatur (34б). Шкив, которым приводится в движение вентилятор вейки. П. И. Орлов. Йĕке кăлтăрмачĕ çил валне çавракан чĕнпе çил вăйне çавăрать; чĕнне кăлтăрмач çинчен янă та, хăй çавăрнипе чĕне туртать, чĕнĕ çил валне çавăрать.

вал

(вал), cyiindrus ligneus, qui versat rotam. Вал. Якейк. Вал орапая çаврать. Вал вращает колесо. П. И. Орлов. Вал çине тулти шĕштĕрнекпе шалти урапана туса хураççĕ. Валĕ пĕр пуçĕ арман кĕлетĕнче, тепĕр пуçĕ тулта пулать. К валу пристраивают шестерню, находящуюся снаружи, и внутреннее колесо (шалти урапа). Один конец вала приходится внутри мельницы, а другой вне ее (К 21).

çил валĕ çытарĕ

quod supponitur exteriori capiti cylindri, qui çил валĕ appellatur. П. И. Орлов. Ун çинче çил валин тулти пуçĕ выртса çавăрнать. (55а). На нем вращается внешний конец çил валĕ.

çил çунач

ala venti. Ita appellantur tabellae ligneae aut cortlcis fragmenta in çил валĕ defixat quarum versatione aeris flatus efficitur, крылья вентилятора. П. И. Орлов. Çил çуначсем (58) тăваттă та, улттă та пулаççĕ. Вăсене çил валĕ виттĕр чиксе лартнă ручкасем çине е çӳхе хăмасем, е хуп татăкĕсем çапса тăваççĕ.

валĕ

(вал’э̆), часть, доля. N. Ой, тет, патша, тет, валĕ пама пуçларĕ, тет: килĕр корак-çăкан! тет. Вăл çитрĕ те, пĕр оя тохрĕ те, касрĕ те прахрĕ. Корак-çăкан çиса ярчĕ (кобылу). || Части мяса в вареве. Курм. Валлипа çи ес! Ты ешь с мясом!

Валле

, назв. божества, которое, повидимому, получилось из валĕ„доля“, откуда дат. пад. валле; впоследствии последняя форма, была принята, по недоразумению, за им. падеж, и от нее образовали новый дат. валлене. Срв. Полярта; также см. валь. К.-Кушки. Пирвай Валлене кĕл-тунă: пур халăхпа асăнатпăр, витĕнетпĕр, тутлă чĕлхепе, ăшă питĕмпе тайăлатпăр, йăлăнатпăр. (Из моления халăх вăкăр чӳкĕ). Ib. Валле путек, турра така. Т. VI. 42. Малтан валлене така тăврăм (= турăм), унтан таса турра така тăврăм. См. йывăр сăмах. Ib. 40. Малтан кĕл-турăм тĕспе, кайран пиçнипе валле кĕл тăватăп чӳке (так!); пĕлни пур, пĕлменни пур, чӳк çырлах! (См. „çын илнĕ тăрăх така чӳк туни“). Ib. Малтан турра çын илнĕ тăрăх валле килĕшпе тăврăм, валле хыççăн така тăватăп таса турра çын илнĕ тăрăх, çырлах! Ст. Чек. Валле чӳклеме хăраççĕ. Ib. Валле. Пурăнăç малалла кайтăр, тесе, пăтă панă. Альш. Валлене путек (во время моленья).

валлĕ

повид. описка, вм. валĕ. Т. VI, 35. Виçĕ валлĕрен пĕр валне ĕçсе-çиме пар, икĕ валлĕне (scr: валлĕне) пӳлмене хума пар. (Учук).

валь

(вал’), доля, часть. См. валĕ, Т. VI. 14. Ик вальне кая, пĕр вальне ĕçме-çиме пар. (Чӳклеме). || В д. Кутеме (Ерофеевке), б. Бедеб. у., валь — способность, талант: турă валь парсан, çын мĕн-те-пулсан вĕренмесĕр юлмасть.

вальă

то же. что валĕ? Питушк. Çорă валчă — çăмăл çынна калаççĕ (пит кулакан).

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

вал

1. сущ.муж., множ. валы
1. (син. насыпь) вал (тăпра купаласа тунă вăрăм хӳтлĕх); крепостной вал крепость валĕ
2. (син. волна) хум, пысăк хум; пенистые валы кăпăклă хумсем

паёк

сущ.муж.
паёк, пай, валĕ (çирĕплетнĕ йĕркепе уйăрса параканни); продовольственный паёк апат-çимĕç паёкĕ; держать на голодном пайке выçăлла-тутăлла усра

пай

сущ.муж., множ. пай
пай, валĕ; вносить плату паями пайăн-пайăн тӳле

часть

сущ.жен., множ. части
1. (син. доля; ант. целое) пай, тӳпе, валĕ; разделять на части пайла, вакла; часть огорода занята под картофель пахчан пĕр пайне çĕр улми йышăнать
2. (син. деталь) пай, хатĕр (ансатти); запасные части запас пайсем; разобрать велосипед на части велосипеда пайăн-пайăн сӳт
3. (син. раздел) пай, уйрăм, сыпăк; роман в трёх частях виçĕ пайлă роман
4. (син. отдел) пай, уйрăм (учрежденин); учебная часть института институтăн вĕренӳ пайĕ
5. часть (çарта); воинская часть çар чаçĕ; авиационные части авиаци чаçĕсем ♦ части света тĕнче пайĕсем (материксем тата вĕсем çывăхĕнчи утравсем); части речи пуплев пайĕсем; это не по моей части эпĕ ку ĕçпе çыхăнман

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вал

м. 1. вал; крепостной вал крепость валĕ; 2. (волна) пысăк хум; ◇ огневой вал воен. артиллери вучĕ.

каретка

ж. каретка (1. пĕчĕк карета; 2. тĕрлĕ машинăсен пĕчĕк барабанĕ, валĕ).

паевой

прил. валĕ ⸗ĕ [⸗и], пай ⸗ĕ [⸗и]; паевой взнос пай укçи.

пай

м. валĕ, пай, тӳпе; получить свой пай ху тӳпӳне ил; принять в пай пая кĕрт; ◇ на паях пая кĕрсе.

порция

ж. порци, валĕ, пай; чья это порция? ку кам пайĕ?; порциями пайăн; порция хлеба пĕр порци çăкăр.

трансмиссионный

прил. трансмисси ⸗ĕ [⸗и]; трансмиссионный вал трансмисси валĕ.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

валĕ

«доля», «часть», «пай»; др. тюрк., тув. ӳлӳг «часть»» «доля»; «удел»; «судьба»; МК, КБ, Замахш., чаг., кирг., уйг.. туркм., кумык. ӳлӳш узб. улуш, тур. ӳлеш, ойр. ӳлӳ, ӳлеш, якут. ӳлӳ, ооолӳ казах., к. калп. ӳлес, ног. ӳлис, тат. ӧлеш, башк. ӧлӧш «доля», «часть», «пай». Образовано с помощью аффикса -ĕ от глагола *вале: валĕ + ĕ > валĕвалем, __валеç__.

валли

(послелог) «для», «на»; ман(а) валли «для меня». Образовано с помощью притяжательного аффикса -и от валĕ «доля», «часть»: валĕ + и > валлиĕ выпало, а л подверглось заместительному удлинению.

Çавăн пекех пăхăр:

вал-каски вал-пуç тимри вал3 валăн çунат пуçĕ « валĕ » Валĕ-Порат валĕç валĕçу валĕм валĕм-хуçа

валĕ
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org