Шырав: шакла

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

шакла

1.
коротко остриженный, стриженный

шакла

наголо
çӳçе шакла кастар — стричься наголо

шакла

2.
лысый, плешивый
шакла пуç —
1) коротко остриженные волосы
2) стриженный человек
3) лысый человек

шакла

3.
голый, лишенный растительности
шакла вырăн — голое место, плешь
шакла тăрăллă ту — гора с голой вершиной

шакла

4. перен. разг.
юнец
молокосос
пацан
прост.

шанкав

то же, что шакла 1.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

кăлттин

(кы̆лττиын, с тверд. н), одно из подражаний звукам гуслей. Якейк. † Кăлттин, кăлттин кăлта вĕççĕн, тевĕт, тевĕт теве вĕççĕн, шакăльти та макальти, шакла Йăван Ваçăли, кăмпăр-кăмпăр ут ури, чăнкăр-чăнкăр чĕн йĕвен, парни-сави арчара, качакисам картара, воник икерч çу çинче, картлă-картлă пашалу, карчĕ тăрăх çу йохать. Она камăн çималла? Йăванпала Марийăн. (Сăвă). Перев. см. МКП 73.

кăтрашка

кудреватый. ЧП. Хӳри-çилхи вĕçĕ кăтрашка. || Шишки. Тюрл. Ача пуçне темĕскер кăтрашкасĕм тохса пĕтнĕ, кĕсенсĕм, çăпансĕм, тора чикмелле мар, шакла исе ярас она (надо его остричь наголо).

кĕршлĕ

рядом (в игре в «шакла»). Абаш.

шак

камешки в игре шакла. || Чиж (палочка) в игре в чижики. Якейк. Шак — шытлă çорă тăршшĕ порня пак патак.

шакла

назв. игры в камешки. Шорник., Тюрл. Сред. Юм. Шакла выляс (пилĕк çаврака чулпа утса выляççĕ). || Назв. игры в чиж. Якейк. Пĕр-пĕр çарарах çĕре тваткал карта (кон) çавăраççĕ. Ачасам çав карта хĕрне тăрса туйисене ора пуç çине лартса картаран толалла утаççĕ. Камăн туййи вала кайса ӳкет, çав валтан çапать. Вăл шака карта варне хорать те, туйине шак çине хорса, туйипе шака пĕтĕрсе çапса ярать. Çапла пĕре çапсан ача виççĕ тăвать: туяя шак çине хорать, туяя шак айне чикет, туяпа çапса ярать. Çак ача хыççăн çапмалли шак патне каять те: карти шта? тесе итет.— Ак конта! тесе çапаканĕ туяпа картая кăтартать. Леш шака персе кӳртсен, çапать; кӳртимасан, паçăр çапнă ачиях çапать. Çапла порте вылляса тохиччеи вылляççĕ. Воннăлла, çирĕмле, вăтăрла и т. д. вылляççĕ. Изамб. Т. Шакла выляни. Тайба. Шакла выляс: емиртен тухман, çӳçемире пĕтрĕм, хамшăн тухман. (Игра). Янтик. Шакла выляс, игра в чушки. Николаев. Шакла, игра в козлы.

шакăла

назв. игры. См. шакла.

шакăрчăкла

назв. игры в камешки. См. шакла. Ишек. Шакăрчăкла выья выляс тесен, ачасем пилĕк пĕчĕкрех çавра чул илеççĕ те, курăк çине пĕр çĕре пуçтарăнса лараççĕ. Унтан вара пĕр ачи пур чулне те илсе, хăй умне сапса ярать. Кайран пĕр чулне илсе çӳлелле утса ярать те, çĕртен теприне алла илсе, çӳлелле утса янă чухне унпа пĕрле тытать. Çапла пур çĕрти чулне те пĕререн-пĕререн илсе пĕтерет. Илсе пĕтерсен, каллах пур чулне те хăй умне сапса ярать. Каллах пĕр чулне çӳле утса ярсан, çĕрте выртакан чулсене икшерĕн тытса пĕтерет. Пĕтерсен, каллах сапса ярать те, пĕр чулне çӳле утса ярса, çĕрте выртакан чулсене виçшерĕн тытса пĕтерет, кайран тăватшерĕн. Çаксене туса пĕтерсен, лапăрчăк тăваççĕ. Лапăрчăк тунă чухне, пилĕк чулне аллине илсе, пĕр чулне çӳлелле утса ярать те, тăват чулне çĕре хурса, утнă чулне пуш аллипе тытать. Тытсан, каллах çав чулне çӳле утса ярать те, çĕрти тăват чулне илсе, утнă чулне пĕрле тытать. Кун хыççăн çу пуçаççĕ. Ăна пуçнă чух каллах, пур чулне алла илсе, пĕр чулне çӳле утса ярса, чулсене тытнă алли вăта пӳрнипе çĕре сĕрсе, утнă чулне тытать. Ăна тăваççĕ виçĕ хут. Кун хыççăн амине кăларма тытăнаççĕ. Ăна ак çапла тăваççĕ: сулахай аллипе шитланă пек чаркаласа тытаççĕ. Кайран сылтăм аллипе сулахай алли урлă малалла пилĕк чулне сапса ярать. Сапса ярсан, пĕр чулне илсе çӳле утса ярать те, çĕрти чулсене пĕрерĕн шитласа тытни пӳрнисем виттĕр кăларать. Çакна тунă чух тепĕр ахаль ларакан ачи маткине кăтартать. Маткине — амине чи кайран кăлараççĕ. Çаксене тунă чух пĕр утнă чулне çĕре ӳкерсен, унтан чулсене илсе, тепĕр ачи вылляма пуçлать. Кам вылляса тухаймасть, ăна шаклишкă параççĕ. Шаклишкă панă чух, шаклишкă çиякан ачи ик аллине, тӳртсене çӳлелле туса, юнашар тытать. Тепĕр ачи унăн алли çине чулсене хурать те, шаклишкă çиякан ачи чулсене çӳле утса, уçипе (= ывăçĕпе) тытать тӳрчĕсем çине (на обе руки, которые держит вниз пригоршнями). Ăна тăваççĕ виçĕ хут. Минче чул тытимасть, çавăн чул шаклишкă параççĕ (дают щелчки), хăш чух çамкаран, хăш чух алă тӳртне (тӳртĕнчен).

шакла

назв. камешек при игре шакла. См. произв. от шак. Абаш. Шакла, тăмран тăваççĕ.

шакла

наголо. Янтик. Энтри! Сан пуçна шакла туса ярар-и? (Хочет стричь наголо). N. Шакла, бритый, голый. Тюрл. Шакла туса ятăм пуçне, гладко остриг. Сред. Юм. Шакла илсе янă. Волосы остригли наголо.

шакла пуç

остриженная голова. Сред. Юм. Шакла пуç, называют людей, коротко остриженных. Янтик. Эй, шакла пуç! Кăçта каян? Хурамал. Çӳçе тап-такăр çаратса ярсан, шакла пуç теççĕ. Образцы 109. Шакла пуçлă ача. Хорачка. Шакла пуç, плешивый.

шанкав

то же, что шакла. N. Шанкав пуç = шакла пуç. Бижб. И, шанкав пуç! Эх ты, гололобый (бритый, но не лысый).

шанкал

тоже, что шанкав, шакла. КС. Шанкал пуç, гладко остриженная голова (в насмешку, а без насмешки: шакла пуç). Орау. Шанкал, ствол сухого стоячего дерева без листьев и коры. Ib. Капла ĕçлесен, хăрнă йăвăç пек пĕр турачĕ хăрĕ, тепри хăрĕ те, шанкалĕ тăрса юлĕ хăвăн. Ib. Мĕн тăван ку шанкалпа, вăрманта йăвăç тупмарăн-им? (о дереве, гипербола). Ib. Шанкал тесе Йăвăçăн хуппи унтан-кунтан сĕвĕннĕ пулсан та калама пултараççĕ. КС. Шанкал йывăç, сухое дерево, лишенное коры. || N. Тутар ачи çапла персе янă: шанкал чĕппи килсе шакăртаттарса вăратрĕ мана,— тенĕ.

шап-шакла

догола, наголо. Икково. Онăн поç тӳпине шап-шакла касса янă. На самом темени у него выстрижены догола волосы.

шăк-шакла

игра в чижи. Хорачка. Шăк-шакла выляс, игра в чижи.

шăкки-шакки

подр. щелканию по голове. СТИК. Шакла пуçлă ачана пуçĕнчен шăкки-шакки тутарса илчĕç. (Пĕри çапрĕ, тепĕри те çавăнтах çапрĕ). См. шăк-шак.

шăт

произрастать, всходить, прорастать, появляться. N. Вăрлăх шăтни, прорастание семян. Букв. 1900. Мĕн акнă, çавă шăтать. ЧП. Эпир каяс çул çинче пăрăнайса шăтнă пĕр тулă. Ib. Эпир каяс-килес çул çине шăтайса тухнă пĕр тулă. А.-п. й. 81. Иван пĕрре хире кайса пăхать те, пăрçа лайăх шăтнине кура, килне çав тери хавасланса таврăнать. О сохр. здор. 55. Çуркунне шăта пуçланă çĕрулмине нихăçан та çиме кирлĕ мар. Скотолеч. 28. Шăтса кайнă улма. Проросший картофель. Альш. Путпулсем кунта начар: час шăтать карттахви. Аттик. Унтан кайран чечексем шăтса тухаççĕ. Хош-Çырми. Кăçалхи напор поласса пĕлнĕ полсан, аçа та кикен полас-мĕн, çеçен хир варрине шăтас-мĕн, хорçă çавапала касăлас-мĕн. Кабы я знал, что в этом году будет набор, так лучше стать бы мне чемерицей без семян, вырости бы в чистом поле, скоситься стальною косою (Солд. п.). ГФФ. Кăвак тай (= та ай) çеçке шăтса ӳснĕ те полсассăн... Кабы я взошел и вырос синим цветком... Альш. Сĕве кукăрĕнчен инçех мар, вăрмана кастарнă та ĕлĕкрех халĕ чăтлăх çăкалăх, ăвăслăх шăтса ӳснĕ. N. Сирĕн урамăрсем кукăр-макăр, кукрисерен шăтнă сар çăка. Сунч. Пилĕк палан пĕр тĕмĕрен, палан шăтать, тăван шăтмасть. Собр. Шăл ӳксенех йытта памалла, кайран хытă шăл шăтат, тет. Якейк. Кĕтӳ хирĕç тохрăм та, мăклă тына тĕл полтăм, мыри шăтмин пырĕччĕ, мыри шăтас сасси пор. N. Çапла шăтса тухнă Чĕмпĕрти чăваш шкулĕ. || Лопнуть. N. Шурă шурă çăмарта, шăтмĕ, шăтмĕ терĕçĕ, шăтрĕ-çке шăтасса. Сĕт-к. Куçĕ шăтса йохтăр. Юрк. Пире курайман тăшмансенĕн алли-ури типсе хăринччĕ, икĕ куçĕ шăтса тухинччĕ. Альш. Эй, шăтнă куç! || Прорваться, продырявиться. Карамыш. Ала шăтнă. Рогожка решета (полотно сита) прорвалась. А.-п. й. 39. Ула-такка Сахар лавĕ çинчи пичке тăррине хăпарса ларчĕ те, шĕвĕр сăмсипеле шаккама тытăнчĕ. Шаккасан-шаккасан, пичке хăми витĕрех шăтса тухрĕ. || N. Лопăр полнă ачи пĕртак тăхтасан, пырса ыйтатчĕ: „Ойăх шăтса-и?“ — тетчĕ.— Шăтса, — теттĕмĕрччĕ. || Открыться (о тайне), проговориться. Разг. С. Мих. 39. Çын ĕçĕ йăвăрри пĕре-пĕре шăтать — шăтатех. П. Яндоуши. Пĕри пирĕн туйла авланнă, уна нумайччен пĕлмен, вара такăш пĕри шăтнă та (сăмах вĕçерĕннĕ те), кăларса ячĕç. || Доносить. Орау. Кайса шăтнă, е урăхла: шĕрса кăтартнă (передал тайно о событии). Ст. Чек. Ку çын ĕнтĕ матруса (леснику) шăтнă пулĕ, ав матрус килет. || Промахнуться (в игре в камешки — шакла). Шорник. Пĕррере шăтрĕ. Ib. Лапра шăтрĕ.

пыралла

назв. игры в чушки (иначе: в городки). Сред. Юм. Пыралла выляс (пилĕк патакран кôпаласа туяпа Çапса салатаççĕ). См. пыра-шакла.

атанла

i. q. то же, что автанла. || Nот. Iudi, назв. игры. Кр. Чет. Атанла = шакла. Пĕчĕк патакки — атан, туйи — шакăри.

алă виттĕр кăлар

алă виттĕр тох (ал витт’э̆р к̚ы̆лар sive т̚ох). V. шакла (nom. ludi, назв. игры). Яргуньк.

лап

(лап), подр. звуку хлопнувшегося (упавшего) предмета. СТИК. Çăм мишукĕ лап персе анчĕ. („Лап – звук мягкий, похожий на звук, когда падает что-нибудь мягкое“). Ib. Лакăш! турĕ те (отступился), лап! персе анчĕ (споткнулся и упал). Альш. Акă упăшки патне çитет те, палакирне лап! ӳкерет, тет. Богдашк. Т. Лап тăсăлса ӳкрĕ хуса пыраканни. Толст. Лаши пĕтĕм вăйĕпе пынă çĕртен лап персе аннă та, Жилинăн урине аяла тунă (придавила). Шорк. Пылчăк çине хырăмĕпе лапах персе анчĕ. Эльбарус. Çаксем кăсйисенчен темскерсем кăлара пуçларĕç; тăта лап-лап! ӳксе пуççапаççĕ, тăта пакăл-пакăл! юмахлаççĕ. Сред. Юм. Витрери шывва (= шыва) трук тăксан, шыв лап! туса тôхса ӳкет (выплескивается). || Подр. мгновенному движению садящегося, ложащегося или падающего. КС. Хырăмĕпе лап выртрĕ. Сред. Юм. Мана корчĕ те, лап! выртрĕ. („При этом лап не означает звука при падении, а самое действие). Шорк. Пылчăк çине лап! татăлса анчĕ. Ст. Айб. Куçма кĕрӳ кускалать, Лапата кĕрӳ лап ларать. (Çатма çинче икерчĕ пĕçерни). || Подр. бросанию тяжелого предмета. Ст. Чек. Лап! пăрахат (бросит сразу). N. Ку ача амăшне пĕр ала йĕппе лап! тутарать, тет те, веç чиккелесе вĕлерет, тет. || Подр. удару (хлопанью). Альш. Амăшĕ алăкран тухат та, кукша капкăнĕ амăшне лап тутарат, тет. Шурăм-п. № 6. Арăмне пуçран çапуççипе лап! тутарчĕ. Альш. Кашкăр кĕрсенех, кашкăра аякран лап тутарнă. КС. Аллипе лашана купарчинчен лап! çапрĕ. N. Ашшĕн çăварне лап хупласа лартрĕ. || Подр. ударам бьющихся волн. Сред. Юм. Пĕчикрех хомсĕм лотка хĕрне лап, лап! пырса çапнаççĕ (= çапăнаççĕ). || Подр. хлопанью крыльев. Юрк. Çав вăхăтра кашта çинче ларакан автанĕ çуначĕсемпе лап, лап, лап! тутарса çапса илет. || N. Лап сур (плюнь).|| Подр. тяжелому ступанью по плоскому предмету. Алших. Лап-лап! çĕре ан пусăр: çĕр кисренет, тиеççĕ. || Подр. тяжелому бегу. Сред. Юм. Лап-лап! тутарса чупса кайрĕ. Побежал тяжелой рысью. Ib. Пирĕн лаша чупайрать-и-мĕн ôлă? Лап-лап, лап-лап! туса пырать, онпа мĕн чôлах аякка кайăн? СТИК. Пĕчĕккĕ ача, чуппи (бег) килĕшет, вăл темле çăмăллăн чавтарса пырат; пысăк çын вара лапăстатса пырат. („Лап-лап“ выговаривается соразмерно шагу; если шагает — редко, если бежит — скоро. Выражение впечатления при виде неуклюжести бега, неуклюжести фигуры, а также и звук, производимый ногами“). || Подр. звуку, который слышится, когда трясут шапку, взяв ее за тулью. Сред. Юм. Шапкана тӳпинчен тытса силлесен, лап-лап! туса силленет. || Подр. звуку неожиданно лопнувшего льда. К.-Кушки. Шыв тулнипе пăр лап! çурăлса кайрĕ. || Подр. кипению каши (хлопанью пара). Изамб. Т. Вир пăтти вĕренĕ чухне лап-лап! туса вĕрет. || Подр. моментальному погашению света. Хрест. Куçук çавăнтах ламппине лап! сӳнтерсе лартрĕ. Сунт. Пӳртре ламппă çути лап! сӳнсе ларчĕ. N. Çав вăхăтрах килти çунса ларакан çуртасем икĕш те лапах сӳнсе ларчĕç, тет. (Сказка). Сред. Юм. Пирн (= пирĕн) лампă чипер ларнă çĕртех лап! сӳнчĕ ларчĕ. N. Çутатса пыракан хунарĕсем лап сӳнчĕç. БАБ. Лап сӳнсе ларчĕ (огонь). См. тимĕр карта. || Подр. широким вспышкам молнии (как будто с глухим звуком). N. Çулахи çĕрсенче шевле (зарница) лап-лап çиçет: темĕскерле ăшшăн туйăнать те, тӳлек туйăнать. || Плашмя. Орау. Лап выртни („ляпа“) сан пултăр, эпĕ шĕвĕр пуçне („тыку“, т. е. с острого конца) йышăнап. (Так сговариваются игроки). || Как раз, совершенно. Якейк. † Çак нуштана корасса воник çолтах тĕл(л)ĕнтĕм, çирмик (= çирĕм ик) çолта лапах килч. Яргуньк. Чу кайăп, лап анăп, мăнтăр купи купалăп. (Кăшăл сăвăрни). Баран. 19. Акă, хайхи каçхи тĕттĕм хаяр вăрçса чикĕшес хире лапах килсе хупларĕ. БАБ. Хăй ăшне лап хупласа илчĕ. См. яр. Шорников. Лап хуратăп (какое-то выражение в игре в камешки, шакла). Янш.-Норв. Уяр! уяр пулать пулсассăн, вĕл вĕçсе кай; çăмăр çăват пулсассăн, лап (лап, п неозвонч.) ӳк. || Как раз (сильнее, чем лăп; выраж. неожиданность). N. Çав капкăн çапнă кашкăр умне лапах тухрăм. 93 çул, 24. Çимуртен лап çав чирлĕ çын патĕнче пулнă. Пшкрт. Холара лап пĕр эрне порăнтăм. КС. Эп вăл çитнĕ çĕре лап çитрĕм. Я как раз прибыл к его приходу. N. Çирĕм тăватă сахат хушшинче çĕр лапах пĕрре çаврăнса çитет. Регули 1350. Лапах выртать. Лапах йорать. || Совсем; точно. Чăв. й. пур. 23. Çав усрама илсе ӳстернĕ ывăлĕ ăнсах кайман, шап лап ăслах мар Сятра: хы̆нџа-ш̚и лап ŏжŏтсак jарат? Когда же будет совсем (понастоящему) тепло? О сохр. здор. 49. Аша пирĕн е лапах пĕçерсе, е ăшаласа (шарку туса) çиеççĕ. N. Хăлха лапах питĕрĕнсе ларать. || Точь-в-точь. Якейк. Лапах охмах эс. Ib. Эс лапах пирн ялти „Петĕр: калаçса колни та, йорлани та, ташлани та, сан çиллӳ те оннешкелех (как у него). || В самом деле. Хорачка. Лери халăх калат: верно, конта порнса, лапах конта порнсаç кусам, тет. || Шибач. Лапах польчĕ. Оказалось совершенно верным. СПВВ. ТА. Лапах-и? = Чăнах-и? (т. е. правда ли это?).

маткă

(маткы̆), матка (в игре). Абаш. Маткă кăларас — разные части игры „шакла“.

молкачла

или мокачла, назв. игры (в роде шакла). Кр.-Чет. Якейк. Мокачла. Ачасам, пĕр çĕре похăнса, хăйсенчен чăн аслине хуçа, кайăкçă тăваççĕ, хăйсем пĕр вырăна (йăвине), молкачсам полса, похăнса лараççĕ. Йăваран молкачсам корăк çима тохсан, кайăкçă мокач (так!) тытма тохать. Вăл мокачсене (так!) йăвара анчах тытма полтаримаçт, орăх пор çĕрте те тытать. Порне те тытса пĕтерсен, иккĕмĕш хут вылляма тапратнă чох, валтанхи кайăкçăран кĕçĕнтереххи хуçа полать.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

лысый

кукша пуҫлӑ, шакла, ҫÿҫсӗр.

наголо

пӗтӗмпех ҫара; волосы стричь наголо ҫÿҫе шакла кастар; сабли наголо! хӗҫсене йӗннисенчен кӑларса тытӑр!

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

наголо

нареч. (наголо) йĕннинчен кăларса; с шашками наголо хĕçсене йĕннисенчен кăларса; 2. (наголо, наголо) шакла, çап-çара; стричься наголо шакла кастар; наголо обритая голова шакла пуç.

нолевый

прил. нуль..; нолевая температура нуль температура; ◇ нолевая стрижка çап-çара (е шакла) касса яни (çӳçе).

плешивый

прил. кукша, шакла.

плешь

ж. кукша, шакла вырăн.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

шакка

, шакла «стучать»; башк., тат., кирг., казах. шакылдат, тат. шак-шак иm «стучать». От звукоподражательной основы шак — подражания стуку; тур. шак —звукоподражание хлопанью.

Çавăн пекех пăхăр:

шакки патакки шаккит шаккитле шаккул « шакла » шакла пуç шаклама шаклан шаклат шаклаттар

шакла
Пуплев пайĕ
Паллă ячĕ
 
Фонетика
5 саспалли
 
Хытă сăмах
 
Чĕлхе
Чăвашла
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150