Поиск: телега

Введите слово для поиска

Область поиска:

Чувашско-русский словарь (1982)

армак-чармак

неуклюже
несуразно

ку кусла ытла армак-чармак — эти козлы очень громоздки
Армак-чармак пӳрте кĕмест. (Урапа). — загадка Вещь такая громоздкая, что в избу не затащишь. (Телега).

ванчăк

3.
разбитый, полбманный
ванчăк урапа — разбитая телега
ванчăк сехет — поломанные часы

вăрăмкка

1.
долгуша (телега для перевозки леса)

ещĕк

3. диал.
телега (для тяжелой клади)

кăламаш

уст.
большая телега

кăрман

2.
рыдван, сноповозка (телега для перевозки снопов)

кĕрĕлтет

греметь, рокотать
тарахтеть
мотор кĕрĕлтетет — мотор рокочет
урапа кĕрĕлтетет — телега тарахтит

кисренчĕк

тряский, трясущийся, дрожащий
шаткий, колеблющийся

кисренчĕк çĕр — трясина
кисренчĕк урапа — тряская телега

кутсăр-пуçсăр

1.
без задка и передка
кутсăр-пуçсăр урапа — телега, у которой задок и передок не забраны лубком

лав

1.
воз (телега или сани), подвода
вутă лавĕ — воз с дровами
пушă лав — порожняк
тулли лав — воз с грузом, груженая подвода
тиенĕ лав — воз с грузом, груженая подвода
тиевлĕ лав — воз с грузом, груженая подвода
лав кӳл — запрячь лошадь в подводу
лав тие — нагрузить подводу
лав тӳнсе кайрĕ — воз опрокинулся

лăтăр-латăр

3.
скрипучий
лăтăр-латăр урапа скрипучая телега

начар

плохо, дурно
начар çанталăк — плохая погода
начар çын — плохой человек
кĕрĕк кивĕ пулин те начар мар — шуба хоть и старая, но неплохая
ман çинчен начар ан шухăшлăр — не думайте обо мне ничего плохого
начара кай — клониться к худшему
начартан начар — очень плохой, хуже некуда
Начар урапа хытăрах шатăртатать. — посл. Плохая телега скрипит сильнее.

нăчăртат

звучно хрустеть, скрипеть
йывăр тиенĕ урапа нăчăртатса пырать — груженая телега громко скрипит на ходу

сĕр

I.

1.
мазать, намазывать, смазывать
алла маç сĕр — помазать руку мазью
атта крем сĕрнĕ — сапоги смазаны кремом
çăкăр çине çу сĕр — намазать хлеб маслом
пӳрт хӳмисене тăм сĕр — замазать щели в стене дома глиной
сĕрсе ларт — замазать
сĕрсе тух — вымазать (все)
сĕрмелли материалсем — смазочные материалы
Сĕрмен урапа йывăр кусать. — посл. Несмазанная телега тяжело катится.

тĕнĕллĕ

имеющий ось, с осью
осный

пĕр тĕнĕллĕ урапа — двуколка (букв. одноосная телега)
виç тĕнĕллĕ грузовик — трехосный грузовик

турталлă

имеющий оглоблю, с оглоблей
икĕ турталлă урапа — телега с двумя оглоблями
пĕр турталлă урапа — телега с дышлом

тӳн

I.

1.
опрокидываться, перевертываться
çуна тӳннĕ — сани опрокинулись
ура па тӳннĕ — телега перевернулась
тӳнсе кай — опрокинуться, перевернуться

урапа

1.
телега, подвода, повозка

урапа

тележный, подводный, повозочный
ал урапи — ручная тележка, тачка
пĕчĕк урапа — детская коляска
çатан урапа — тарантас
урапа ещĕкĕ — кузов, ящик телеги
урапа пăти — чека (на конце оси)
урапа çулĕ — проезжая дорога
урапа тĕнĕлĕ — тележная ось
урапа ӳречи — грядки телеги
урапа кӳл — запрягать в телегу
Урапа планах пĕр йĕрпе чупмасть. — посл. Телега не всегда катится по одной колее
Уйра утсăр урапа чупать. (Мото). — загадка По полю катит телега без коня. (Мотоцикл).

хурман

2.
большая телега

чăкăр

3. уст.
водовозка (телега для подвоза воды)

шалтăртат

1.
стучать, греметь, грохотать
тарахтеть
разг.
Начар урапа хытăрах шалтăртатать. — посл. Плохая телега сильнее стучит.

шăлтăр

II

1.
подражание стуку, бряканью напр. деревянных предметов

шăлтăр-шăлтăр —
1) подражание постукиванию
урапа шăлтăр-шăлтăр туса пырать — телега катится со стуком
2) подр. —
о быстром высыхании, пересыхании

кĕлтесем шăлтăр-шăлтăр типсе кайнă — снопы совсем пересохли

ӳрече

1.
грядка, грядиль (телеги)
аялти ӳрече — дрожина (часть телеги, связывающая переднюю ось с задней)
çиелти ӳрече — верхние грядки телеги
ӳречесĕр урапа, ларкăч пур та турти çук. (Вело). — загадка Что за телега без грядилей: с облучком, но без оглобель. (Велосипед).

çатăрмак

II. диал.
рыдван, телега-сноповозка

çăхăр

1.
жидкая грязь
тина, ил

урапа çăхăра кĕрсе ларчĕ — телега застряла в грязи

каска

II. (каска)

1.
колода, чурбан
плаха

вутă каски — колбда, на которой колют древа
юман каска — дубовая колбда
каска вĕлле — колода (улей)
каска пуканĕ — чурбан, обрубок дерева
каска урапи — телега для перевозкн бревен
Çӳрен каска якалнă, выртан каска мăкланнă. — посл. Перекатывающаяся колбда станбвится гладкой, а лежачая обрастает мхом. (соотв. Под лежачий камень вода не течет).

вăрăм


вăрăм лавист. 1) ямская повинность 2) мирская подвода
вăрăм сава — фуганок
вăрăм урапа — долгуша (телега для перевозки бревен)
вăрăм ыйхă — смерть (букв. долгий сон)
вăрăм чĕлхе — болтливый человек, длинный язык

пысăк

11.
старший (по возрасту)
пысăк пичче — 1) старший брат 2) дядя (старший брат отца)
Пĕчĕкçĕ тăванне пысăк гаване хăваласа пырать. (Урапа). — загадка Младшего брата подгоняет старший. (Телега — передняя и задняя оси).

Словарь чувашского языка

сиктерме урапа

(-ба-) или сиктермелле урапа, рессорная телега. Цив. † Сиктермелле урапа, сăрлă ӳрече. См. сиктĕрме урапа.

çăл

(сы̆л, с’ŏл), дергать, теребить. Альш. Улăм çăлнă чуне пĕчĕкĕ ача сасси илтнĕ, тет. N. Унтан вара пĕр урапа (телега) çиие курăк çăлса хучĕç те, çумккана йăтса вырттарчĕçĕ. Изамб. Т. Хăшĕ-хăшĕ пĕр кĕлте те пулсан çăлса тавăрăнат. Альш. Упи вăрман çăлат (дергает), тет, N. † Анкарти хыçне йĕтĕн акрăм, кам пырĕ-ши ăна çăлмашкăн. Календ. 1904. Çăра шăтсан, шитрен пĕрре анчах хăварас пулать, ыттисене çăла-çăла пăрахмалла. ЧС. Мана атте çӳçрен çăлса илчĕ. || Щипать. НТЧ. Çапла, пурне те чипер силлентерсе пĕтерсессĕн, хурĕ-кăвакалĕ(сене) тĕкĕсене хĕрарăмĕсем çăлаççĕ. || Подоть. || Захватывать. Пазух. Кантăр çинчи пусана та пĕрчĕн-пĕрчĕн татрăмăр; çакă ялăн хĕрсене те çăла-çăла илтĕмĕр. Б. Олг. Сăкмана çăлса тӳмелесе çӳрет. КС. Çуçĕнчен çăлса тытрăм. || Бить, дуть. Нюш-к. Пĕрре çăлмалла-ха ăна.

çăттăр-çаттăр

подр. треску и лому. N. Хураçка çăттăр-çаттăр, çуни-мĕнĕпе кĕлет айне кĕрех кайрĕ (забежала под. амбар). Сĕт-к. Манăн лаша çăттăр-çаттăр карĕ те, эпĕ ӳкрĕм-юлтăм (я и вывалися). СТИК. Лаша темрен хăрарĕ те, хай çамрăкскер, çăттăр-çаттăр тутарса çатăртаттарса карĕ. Молодая лошадь чего-то испугалась, рванулась, бросилась опрометью в сторону (телега перевернулась, оглобли сломались). Городище. Çăттăр-çаттăр! иртсе кайрĕ. Промчался быстро, как сумасшедший. || Вспыльчивый. Городище. НИП. Çăттăр-çаттăр туса илчĕ. Вспылил.

танкăртат

(-дат), стучать, грохотать. Орау. Урапа тукунĕ пĕтсе, урапа шăлĕсем çинче танкăртатса пыракан пулчĕ. Ст. Чек. Урапа танкăртатат. Телега стучит. Сред. Юм. Çôна танкăртатса çиç пырать. Сани едут со стуком, грохочут. (Подражают так звуку от саней, едущих зимой в теплый день по гладкой дороге).

тăватулкка

(ты̆вадулкка), особая телега с четырьмя стойками по углам. По-русски, будто бы, зовут крюками или колымагой. Мыслец. Шалча-к. Тăватулкка, то же, что кĕлте урапи. Устройство телеги одинаково и у самарских чуваш и в Чув. Сорме.

холттах

особая телега. Тюрл. Холттах — орапа, пĕрене тиеме каймалли. Ib. Холттах тĕнĕлĕ пор-и сан?

хоп орапа

телега, кузов которой обит дубком. Б. Олг. Лайăх çăкаран ӳкеретпĕр хоп орапа хоплама, кăшкар тума та йоратах, кирек мĕне те йоратах, пĕрне тума та полат.

хурман

плетюха на дровнях, в которой возят хлеб на продажу. Икково. || Большая телега. Н. Карм.

хӳме

кибитка. СПВВ. Хӳме = кӳме, кӳмеллĕ урапа. Оп. ис. ч. II. Тимĕрлĕ урапа, сăран хӳме, йĕри-тавра йĕс тӳмме! Сĕрех тăрăр, сĕрех тăрăр, ан тутăхтăрI Пирĕн тăвансем пит аякра, килех тăрăр, ан сивĕнĕр! Телега на железном ходу — с кожаной кибиткой, по четырем ее углам — латунные пуговки. Помазывайте, помазывайте, чтобы не заржавело! Наши родные очень далеко, приезжайте, приезжайте, не чуждайтесь! N. Тумлантарсан хĕре хӳме çиие лартса ашшĕ патне илсе пыраççĕ. Ст. Шаймурз. Сиктĕрмелĕ урапа, сăран хӳме, йĕри-таврашĕнче йĕс тӳмме.

кусатран

то же, что куса-тăран. || Готовый (о телеге). КС. Пĕр кусатран урапа пур манăн (телега совсем готовая), тепри хатĕр мар.

кутсăр

телега, открытая сзади (= айтур). Paas.

кутсăр-пуçсăр урапа

обыкновенная телега (у нее задок и передок не забраны лубками). КС.

кушукла

особая телега для возки снопов. СПВВ. КМ. Кушукла — кĕлте урапи.

кăламаш

особая телега, похожая на рыдван и употребляемая для возки с поля картофеля. Ст. Чек.

кăрман

(кŏрман, кы̆рман), плетёнка для возки сыпучих тел (хлеба, навоза). КС. Орау. Кăрман — тирслĕк тăкмалли çатан; ăна çара çуна çине лартса, тирĕслĕкне ун çине тиясан, тирслĕкне тăкма аван (удобно). Ун айне пĕр кĕтессе кăрманлă çуна лартнă. Собр. Армак чармак пăритун. (Кăрман). || Орау. Кăрман — хупран тунă çăнăх хумалли лар. || Особая большая телега для возки снопов. СПВВ. ЕХ. Кăрман — çуртри кĕлти кӳме пĕкечесенчен тăваççĕ. Имен. Кăрман — рыдван. Н. Седяк. Кăрман —кĕлте урапи, рыдван. Туарма. «Кăрман также = аламашка (особая большая телета для возки снопов). См. çатăрмак.

кĕлтĕртет

(к'э̆л'д'э̆рд'эт, к'ӧ̆л'д'ӧ̆рд'эт), погромыхивать (гов. о катящихся колесах). Череп. Урапа кĕлтĕртетсе пырат. Телега катится ровным движением (по гладкой, укатанной дороге, что бывает осенью). || О походке слабосильного человека. Тюрл. Кĕлтĕртетсе çӳрет. || О громе. Paas. Аслати кĕлтĕртетет. || О голосе индюка. Paas. || О звуках игрушечной ветряной меленки. См. МКП 145.

тватулкка

особая телега. Мыслец, А. Турх.

чартак

чердак, балкон. Тайба Т. Хĕрелсе хĕвел пăхнă чух, хĕр çывăрат чартакра. || Шалаш на дереве, устроенный для ночевки в ночном. || Сунчел. Ст. Чек. Чартакс = çул кĕлет. || Чертаг. Чартак — пӳрт маччи. || СПВВ. ФВ. Чартак – перила. Сред. Юм. Чартак – решетка. || Янш.-Норв. Чартак, забор. || Сруб над могилой у язычников – чуваш, забор вокруг могилы. Paas. || N. Пуян çынăн чартак тутараççĕ, икĕ урапана пĕр çĕре лартаççĕ те, ун çине чартакне хураççĕ, чартакĕ пĕтĕмпе пӳрт манирне килет, алăкĕ те пур, чӳречи те пур, унăн ăшне хуçисем кĕреççĕ, тăррине чартакне тăвакана лартаççĕ, ăна ан ӳктĕр тесе вĕренпе çыхаççĕ. Унта вара çӳлте ларса пыракан çынине пĕр путылкка эрех тыттараççĕ. || Телега для возки снопов. СТИК. || Назв. местности около Юнги (около местности Маккар. Н. Бурнаши. || Назв. дер. Чердаки (Аликовск. р.).

шыв урапи

шыв орапи, мельничное колесо (на водяных мельницах). Качал., Уресметов, Микушк. || Телега, на которой возят воду. Сред. Юм. Шыв торттаракан кив орапана шыв орапи теççĕ.

шăкăртат

журчать (о речке, о воде). Н. Карм. Шыв шăкăртатса выртать (журчит). Баран. 164. Пăр ирĕлсе пырать, айĕнчен пĕчĕккĕ çырмасем шăкăртатса тухаççĕ. Шибач. Шăкăртатса йохать (из ведра, с лавки). N. Шăкăр-шăкăр тăвать тенинех шăкăртатать теççĕ. || Стучать, шуметь. КС. Итле-ха, урапа (телега) шăкăртатса килнĕ сасă илтĕнет. Ib. Лаша хуллен чупсан, урапа шăкăртатса пырать. Б. Олг. Ача патакпала шалча карта çомне шăкăртатса килет. КС. Деревянная побрякушка, „шăкăртатать“, а металическая „шăнкăртатать“. Сред. Юм. Шăкăртатаканни, игрушка для детей (побрякушка с ручкой). П. Патт. 13. Акă, хапха шашшулкки шăкăртатса кайрĕ. Ст. Чек. Темĕскер шăкăртатнине илтет (шум, напр., от мышей). || Шел. П. 68. Вырман ыраш хушшинчи тĕл-тĕл ĕшне пек вырнă вырăнсенче сурăх кĕтĕвĕ пек кĕлтесем шăкăртатса выртаççĕ. || Шелестеть. Полтава 48. Тирек йăвăç çулçисем кĕмĕл майлă çуталса, хуллен-хуллен чĕтресе шăкăртатса лараççĕ. Чуть трепещут серебристых тополей листы. || Пир. Ял. Пурте пĕрлех шăкăртатса ĕçлеççĕ. П. Федотов. Ырă пĕлĕшĕмсемпе тантăшăмсемпе шăкăртатса выляса кулса ĕçме пар. (Из моленья).

лаçă умĕ

или ампар умĕ, locus ante А. Место перед А, где ставят телега. Ст. Чек.

аслă

(аслы̆), magnus, amplus, latus, spatiosus, maior natu, maximus, summus, illustris, великий, обширный, широкий, большой, просгорный, старший, главный, знаменитый. Якейк. Хосан холи пит аслă. Казань очень большой город. Ст. Чек. Ку шыв — аслă шыв. Это большая река. Шарбаш. Шăмат туйĕ аслă. Шуматовская свадьба многолюдна. Ала 84. Кайсан-кайсан, пĕр аслă (i. q. мăн) вăрмана çитрĕ, тет. Через некоторое время он дошел до большого леса. Ев. Шăтăкĕ ĕлĕкхинчен те аслă пулнă, тет. Ст. Чек. Аслă пӳртĕн алăкĕ аслă. У большой избы большая (в отношении простора) дверь. Ib. Урапа аслă-ха, ларма çитĕ сире. Телега просторная, вам места хватит. Собр. Кĕçĕн пуçа чарайман аслă пуçа хĕн килнĕ, тет. Если не удержишь маленьких, то за это придется расплачиваться взрослым. (Послов.). Альш. Çитнĕ вĕсене. Çапах та «яшка-çăкăртан аслă пулмас»: ларат, сĕтел хушшине кĕрсе. Они уже сыты и всем довольны. Однако «больше хлеба-соли (похлебки и хлеба) не будешь»: идет и садится за стол (т. е. отказываться от хлеба-соли нельзя, не годится). Ib. † Елшелийĕн урамĕ аслă, урам. В Альшееве улицы широкие и длинные. Ч. П. Шурă шĕлепкенĕн хĕрри пархăт, ытла аслă тытни килĕшмест. У белой (войлочной) шляпы поля обшиты бархатом, но слишком широкая обшивка делает ее некрасивой. Ала 59. Аслă ĕшнере ут çултăм. Я накосил сена на широкой поляне. Якейк. Паян пасар пит аслă. Сегодня очень многолюдный базар. Байгл. Асла пуç, кĕçĕне тав! таршим челобитье, младшим привет! Ст. Чек. Эсĕ манран пĕр çул-кăна аслă. Ты только на один год старше меня. Расск. Фараон Иосифа аслă-аслă улпутсемпе тан туса вĕсенĕн хушшине кӳртесшĕн пулнă. Фараон хотел поставить Иосифа наравне с целым рядом знатных вельмож и ввести его в их среду. Чăв. й. пур. З4. Ĕнтĕ вăсене ялан та темĕн тĕрлĕ аслă-аслă çынсенчен ытла хисеплеççĕ. Н. Карм. Хурамалта выртан аслă киремет. Находящийся в Хорамалах главный киреметь. Истор. Чăн аслă турри Перун ятлă пулнă, вĕсем ăна аслати турри тенĕ. Самое главное божество называлось у них Перуном; они называли его богом грома. Якейк. Чăвашран сан пак аслă çын çок тетни-мĕн? Ты думаешь, что ты самый знаменитый из чуваш? Сала 91. † Пĕвĕр-сийĕр лайăх, ятăрч аслă, вăтанатăп умăрта тăмашкăн. Вы статны станом, и велика ваша слава — я стесняюсь стоять перед вами. || Maior sive amplior iusto. Также слишком большой. Ст. Чек. Ку кĕпе мана аслă. Эта рубаха мне велика. Ib. Ку тумтир сана аслăрах пулĕ. Эта одежда, пожалуй, будет тебе великовата. || Есть разница между «аслă» в «пысăк»: первое указывает на обширность предмета, второе вообщем на его размеры; поэтому «аслă», употребляясь в собственном значении, не может служить определением для имен предметов, которые обычно переменяют свое место или могут быть переносимы или перевозимы с одного места на другое. «Аслă» неприменимо и в тех случаях, когда указывают не на превосходство, а на относительную величину предмета. Поэтому всегда скажут: пысăк ача, большой ребенок (аслă ача — старший из детей); пысăк çын, человек большого роста; человек взрослый; пысăк ту, большая гора; пысăк çурт, большой дом (аслă çурт — большой и просторный дом); пысăк хурама, большой вяз; пысăк урапа, большая телега; пысăк чӳрече, большое окно; пысăк кĕнеке, большая книга; пысăк çĕлĕк, большая шайка; пысăк курка, большой ковш; пысăк алă, большая рука; пысăк куç, большой глаз; пысăк сĕтел, большой стол; пысăк хăма, большая доска.

пуçлă

с головой; с передней частью; с колосом. N. Пуçлă урапа (телега с украшенной передней частью ящика) пит аван урапа. Альш. † Шупка пуçлă тутăра хĕрлĕ хăмаç хĕретет. Собр. Ырашĕ шултра пуçлă иккен. || Умный, «башковитый».

ритăван

(чит. ридван), род телеги, рыдван. К. Розанова. СТИК. Ритăван = чартак, телега особая.

роспуска

род телеги (хопсăр). Хорачка. Пшкрт. Роспуска или роспускалă яшăк, телега.

айтур

(Аjдур), a v. Russica одёр, — plaustrum (quo manipuli advehi solent?), телега (сноповозка? У Даля одер — „дроги или большая телега для возки снопов“).

ал

(ал), subigere terram antea incultam aratro, quod „ака“ sive „ака-пуç“ appellatur. Пахать новь деревянным плугом (сабаном). Менч. Чист. Ака кăларнă кун вĕсем нуммай алмаççĕ; пирвайхи кун нуммай алсассăн кайран-кайран ĕç ӳсĕнми пулат, теççĕ. В тот день, когда они впервые выезжают на пашню, они пашут недолго. Говорят, что если долго пропашешь в первый день, то потом не будет спориться работа. Ист. Церкв. З0. Чиркӳ вырăнне ака-пуçĕпе (чит. ака-пуçне) алса тухтарнă. Место, где была церковь, велел распахать плугом. Микуш. Эсĕ алса пынă чух ана вĕçне тухас умĕн кăткă йăви алса пăрахăн. Проводя плугом борозду, ты, прежде чем тебе доехать до конца загона, распашешь муравейник. Букв. 1 ч. 1904. Аки-пуçне хăйсем ултă лаша кӳлнĕ, çапах ниепле алайман. Они запрягли в плуг шесть лошадей, но пахать никак не могли. Кив-ял, Сизов. † Пуринчен ытла çĕр ыйтрĕç, çерем алса вир акма. Больше всего они требовали земли, чтобы поднять новь и посеять просо. Хорачка. Сӓрӓмӓ аҕа-п̚ос’пала соҕалазан алны̆ п̚олат. Если подвять новь плугом, то это выражается словом алны̆. Т. II. Загад. С. Мок. Алман ана çинче çапман урапа кусат. (Суеçтерни). По не паханному загону катится не сколоченная телега. (Загадка: вранье). Собран. Алман ана (аddе: çинче), шăтман хурăн кутĕнче çуратман мулкачă выртать. (Суя суйни). На непаханном загоне, под невыросшей березой лежит не рожденный заяц. (Загадка: вранье). V. çерем сĕт.

кайла

то же, что каялла. Курм. Якейк. Кăрмăш вырăс марисам кайла кайса (откинувшись назад) колаççĕ. . Çан орапи кайла çавăрнса ӳкессĕнех туйăнат. Так и кажется, что его телега опрокинется назад.

калтăртат

(калды̆рдат), греметь, стучать. А. Турх. 1) Урапа калтăртатать; 2) кăркка аçи калтăртатат; З) аслати калтăртатат (гремит). || СТИК. Мишер арĕм(ĕ)сем пĕр-пĕринпе пĕрле пулса калаçнă чух темĕскер пек калтăртатаççĕ («очень быстро тараторят; получается впечатление, как будто катится телега»).

ăлав

(ы̆лав, ŏлав), подвода. Сохрон-й. Шибач. Ăлав (ŏлав), подвода. Чăв. й. пур. 18°. Унта эпир ăна урăх ăлавна та ярăпăр, тенĕ. Сказали (они), что отправят его туда и на другой подводе. Ib. Ăлав кӳл. Запрягай подводу. || Гужевая повинность. Чăв. еп. пур. 18°. Тата пĕр вăхăтра хĕлле Пайтукана ăлав ерки тивнĕ, Чĕмпĕр ăлавĕ; ун чухне ăлав тивнĕ çын пĕр эрнене яхăн кĕтсех тăмалла пулнă. В одно время Пайдугану пришла очередь ехать по гужевой повинности в Симбирск; тогда всякий выполняющий повинность должен был дожидаться (быть на чеку) в течение целой недели. Н. Карм. Ăлава кайрăм. || Воз (орудие перевозки: сани или телега). N. Илсе тухсан, юпана ăлав çине хураççĕ. После того, как вынесут столб, его кладут на воз. || Воз (количество клади, умещающееся на телеге или на санях). Ч.П. Ăлавĕсем йывăр. Воза тяжелые. Юрк. Вăсем патне çав арманах пĕр чăваш, авăртма, тесе, пĕр ăлав ыраш тиесе пырат. К ним, на ту же мельницу, один чувашин привозит молоть воз ржи.

ямшăк

(jамжы̆к), ямщик. Альш., Шибач. Бугурусл. † Ямшăк, ямшăк теç пире, ямшăк вăрă теç пире, хăйсем кĕлетне питĕрмеç те. Ямшăк лаши тур лаша, ури тупанчен вут тухать. Ямшăк пĕкки пысăк пĕкĕ, сарай урлă курнаять. Ямшăк шăнкăрав(ĕ) пысăк шăнкăрав, çич çухрăмран сас парать. Сред. Юм. Лашисĕм ямшăк лаши пик. Лошадь как у ямщика. (Говорят про тучных лошадей). IЬ. Ямшăк лаши пик, тесе, лайăх лашасĕне калаççĕ. Кан.! 1928, № 4. Эс ямшăка Шупашкара каймăн-ши мучи? || Кучер. Якейк. Эс ямшăка лар. Ты будь кучером (т. е. садись на козлы). || В К.-Кушки означ. и ямщика и кучера. IЬ. Улпут панче ямшăкра пурăннă (в кучерах). || Посыльный, курьер. N. † Çыру çыртăм пичет пусрăм, ямашкăн ямшăк тупмарăм. || Обыкновенная телега. Городище. || Телега, обитая тесом или лубками. Ст. Чек.

ямшăк урапа

(или просто ямшăк), простая телега (у др. айтур) Трхбл.

ямшăкла урапа

телега с задком. Сиктер. || Возовая телега. Альш.

ешчĕк

(шц'э̆к шч'э̆к'), ящик. Шаймурз. † Ешчĕкехте ешчĕк ешĕл улма. Тогаево. † Пирĕн лаши лашалла, ешчĕк çинчи çмарта пек. Ч.П. Улма ешчĕк. Н. Карм. † Çӳлĕ ту çинчен обоз анат, ешчĕкĕсем ешĕл кĕленче. || Часть крупорушки. Ст. Чек. Ешчĕк; ун çине ала хунă. (Аптиркка). Чутеево. Ешчĕк — ковш, куда сыплют хлеб (над жерновом). ||Особая телега для тяжелой возки, оба конца её обиты досками. Ст. Чек. || Хорачка. Ешчĕк (шчэ̆к) — телега, обшитая лубками (хоп çĕленĕ). В. Олг. Ешчĕк — телега, обшитая лубками. Орау. Ешчĕк, телега для возки яиц. КС. Ешчĕк — глубокая телега (пуçне те кутне те хуппа пӳлнĕ, т. е. задок и передок забраны лубком).

ланк

(лаҥк), подр. звукам, получающимся в горле при питье воды. Ст. Чек. Шыв ĕçнĕ чухне çыннăн пырĕнче ланк, ланк! тăват. СТИК. Шыва пысăккăн сыпса ĕçнĕ чухне кашни сыпнă çăвар ланк! туса анса каят. („Выражение звонкого звука воды“. Отсюда ланка). || Подр. звукам, которые слышатся в животе бегущего человека, страдающего поносом. Ст. Чек. Вар-виттилĕ çыннăн, чупнă чух, ăшĕнче ланк! ланк! тăват. || Подр. болтающемуся предмету. Орау. Кĕлмĕç хутаççи пек, ланк, ланк, ланк, ланк! туса пырать. || Подр. мелленному бегу рысью (о человеке и о лошади). Орау. Ланк, ланк, ланк! чупса пырать (бежит не быстро, точно его кто-то трясет в вертикальном направлении). || Подр. тяжелому бегу большой ленивой лошади. СТИК. Пысăк наян лаша чупнă чухне ланк, ланк! туса, кута лаклаттарса пырат. (О крупной рыси ленивой лошади). || Подр. сильному зыблению. КС. Ланк, ланк! авăнчĕ (изгибался, напр. мост). Ib. Кĕпер урлă каçнă чух лăнк-ланк! авăнчĕ. || Подр. движению жидкости в бочке. || Подр. сотрясению телеги, съехавшей в небольшую ямку. Собр. Тĕпĕр-тĕпĕр [вар.(?) тепĕр-тепĕр] туй килет, ланкашкана (вар. ланкăшкана) ланк! каять (вар. сикет). [Кăвар туртни (вар. вучаха вут туртса кăларни)]. Чебокс. Кĕтĕм. Кĕнĕ çĕртех саккăлтана ланках анса карăм (провалился в ямку). Сред. Юм. Ôрапа ланк, ланк! сиксе пырать. Телега подпрыгивает (на неровной дороге). Ib. Хĕлле çôна (сани) сикмĕрчĕксĕнче ланк! ланк! туса пырать. („Означает звук при скорой езде, когда переезжают через поперечное углубление“). || Подр. быстрому опущению. Рукоп. календ. 1908. Унтан çиллине (вымя) темиçе хут алăпа çӳлелле çĕклесе, ланк! ярас пулать. То же знач. в Якейк. КС. Шăтăка ланк! анса кайрĕ (быстро опустился и скрылся). Утăм № 1.71. Те вăранчĕ ку: йăшăлтата пуçларĕ, ак! тăрать... тăчĕ те ланк карĕ. || Еметькина. Ура ланках кайрĕ. Нога так и подкосилась. || Подр. обвисанию. СТИК. Сан тумтирĕ ху çинче пĕртте тикĕс, çăт (плотно) тытса тăмаст; темĕскерле хăмпăлчăланса (мешком) тăрат, çухисем ланк тăраççĕ (шалпар, усăнса тăрат, илемсĕр).

лечĕртет

расхлябаться. N. Урапа лечĕртетнĕ. Телега расхлябалась. У др. лачăртат.

лăклат

(-ы̆-), трястись, соскакивая в ямки. Еметьккна. Урапа лакăскара лăклатса пырат. Телега катится по ямистой дороге; колеса то-и-дело соскакивают в ямки. || Бултыхаться (о жидкости в четвертной бутыли, боченке или бочке; также о яйце). Кугеева (молодежь здесь заменяет его гл. шĕмпĕлтет, с губными ĕ). || „Смеяться в глубине глотки“. КС. Çавăн кулли ытла кулăшла, темĕскерле лăклатса кулать (смеется в глубине глотки, как будто ему что-то мешает).

лăкăл-лакăл

подр. движениям слабо сколоченной телега. Якейк. Орапа лăкăл-лакăл туса пырать (старая телега; гов. о телеге, если ее части соединены неплотно).

йăван

валиться, вальнуться, повалиться, перевалиться, свалиться; перевернуться. НАК. Эпĕ: ку кăвакал ырăскер мар, усал пулĕ, тесе, пăшала мыйри хĕреспеле авăрласа, петĕм те, хайхискер месерле йăванчĕ-кайрĕ (перевернулась). В. Ив. Касăсем (борозды) пурте, ӳпне çавăрăнса, умĕнхи касă лупашкине йăванса пымалла. Чем люди живы. Вăл чăпта пек йăваннă-кайнă. Он свалился как куль. N. Чĕп йăванчĕ-карĕ. Чупса пытăм — чĕпĕ вилнĕ-кайнă. Никит. Урапи тӳрем çĕртех йăванса кайрĕ. Телега перевернулась на ровном месте. Альш. † Пĕчĕккĕ пукан, йĕс пукан, йăванмĕ-ши (не повалится ли) урам тăршшĕне? Орау. Ачипчипе пурсăмăр та пĕр вырăн çинех йăванаппăр (о спанье). V. S. Çилпе йăваннă вăрман, поваленный ветром лес. Якейк. † Майра сăнь пек пирн варли-ч; эпĕр тохса кайнă чох, пăхса тăрса йолĕ-ши, выртса йăванса йолĕ-ши? Наша милая была лицом как русская. Когда мы будем уезжать, то будет ли она смотреть нам в след, или она повалится (с горя) на землю? Юрк. Салтаке, мĕскĕн, йăванат-каят (валится). СТИК. Ăрамра пĕренесем йăванса-кăна выртаççĕ! Бревна лежат на улице в симметричном порядке. (Частичка «кăна» придает здесь выражению оттенок восхищения). || Завалиться. Орау. Кайса, йăванас пуль: ăйăх килет. Пойти завалиться: хочется спать. || Вываляться. Абыз. Первей тикĕт çине кĕрсе йăванчĕ, тит (вывалялся в дегте). || О повалившемся кустарнике. Альш. Ун пек шывлă-шурлă çĕрсенче хăва выртать вара йăванса (лежит повалом). || Переваливаться. Бгтр. † Выртан каскă йăванса юлчĕ. Лежачий кряж перевалился. Ib. Мăн çул çинче упа йăванса пырать. (Çил-арман). || Катиться. Упа 678. † Эпир сирĕн патра килтĕмĕр, шурă çăмарта пек йăванса. || Валить валом. Якейк. Айтăрах! ăрамра шу йăванать! Вода так и валит (течет сильно) по всей улице! Сала 282. † Хура шыв юхать йăванса, хумăшпа хăях хушшинчен. N. Тинĕс хумханнипе тем пăсăкăш шыв хумĕсем тинĕс уттисем çинелле йăванса пынă та, вĕсем çинчи ялсене, хуласене нуммайĕшне хăйсемпе пĕрле тинĕсе, юхтарса кайнă. Сред. Юм. Çырмара çăмăр хыççăн шыв йăванать анчах (вода сильно течет). || О густом хлебе, который валится, стоя на корню. Сред. Юм. Кăçал тыр лапрах вырăнсĕнче йăванса пôлнă. Нынче хлеб на низменных местах даже лежал (хорошо уродился) || Ошибка, вм. явăнса? Н. Карм. † Хĕвелсемех тухать хĕрелсе, улма-йăвăçсене йăванса; пĕр тавранмасассăн, пĕр таврăнăп, хам çуралнă çĕр-шыва çаврăнса.

вайкăн

(ваjгы̆н), опрокидываться, перевернуться (о корыте и пр). Юрк. Ала 58. † Атăл çинçе ким юхать, вайкăнассăн туйăнать. Юрк. † Сĕтел çинчи ăстаккан вайкăнассăн туйăнат. Шибач. Вайкăн = тӳнсе кай. Пшкрт. Ораβа ваjҕы̆нха ӳкрэ̆ маны̆н. У меня опрокинулась телега. || Быстро укатить. Пшкрт. Ваjҕы̆нза, вы̆рҕы̆нза анџак цолчы̆=хытты̆н, т. е. шибко (быстро) уехал. || Н. И. П. Наклоняться.

вăрăмкка

длинная телега; розвальни. СПВВ. X.

урапа

орапа, телега. Чертаг. Урапа. Пуçелĕк, тĕнĕл, аялти ӳрече (ли кашта), ĕревĕч, кайри тôкăн, ӳрече, урапа куккри, çертешнĕк, çертешнĕк шăтăкĕ, тôрта, теврĕш, ôрхалăх = поперечник, кайри теврĕш, ôрапа пăти. Кайри орапа пăти тохса ӳкнĕ. Орапа мăйраки (завертывать вожжи), кĕпчек, толккă, потăскă, ôрапа кăшăлĕ (кăшăллаççĕ). Части телеги (Н. Карм.). Урапа ешчĕк, кузов, ящик; ӳречи, грядки; сӳретке, дроги?; кукрашка, лисица (соединяет заднюю подушку с переднею); каклешке, крюк, кривулина, за которую заматывают при остановке вожжи; урапа пĕкки (п̚ӧ̆кки), подуги (дужки, обхватывающие бока телеги); пуçелĕк, передняя подушка; шĕлепкеллĕ пăта, особая чека; йăрана (или, по-тат., атлама) обойма кĕпчек кăшăлĕ, обруч ступицы; кĕпчек, ступица; кĕпчек тулкки, втулка; патуска, поддоски; кĕпчек шăлĕ. Якейк. Ав орапасампа килеççĕ. Вон едут на телегах. И. С Степ. Ялан пур урапа та пĕр йĕрпех чупмасть, теççĕ. (Послов.). (ред. Юм. Орапа пĕрмай пĕр йĕрпе космас (т. е. не всегда бывает удача. Послов.). Собр. Атте лаши çӳрен лаша, ун урапи тăрантас. Яра-к. Хунь орапине косарать (свое твердит). Сред. Юм. Орапи çине ларсан (если будешь делать ему в угоду), лит аван ôлă; хăйне хирĕçтере пуçласан, вара такамран та ôсал. Собр. Усал çынна хăй урапи çине ларса кустарас пулать, теççĕ. НАК. Тӳле луччă пин тенкĕ; тӳлемесессĕн, эпĕ сана урапа туса çӳрĕп, терĕ (я телегу из тебя сделаю и буду на ней ездить). || Подвода с людьми. В. Олг. Он чохне Кошвартан тата пĕр орапа кисе (т. е. Килсе). || олесо. Пшкрт. Ораβа — колесо. Трхбл. Трапу тухса ӳкнĕ. Колесо у тебя соскочило. Иначе, там же, куса-тăран. Шашкар. Эх, мăн-тарăн ĕмĕрĕм! ста кайман, мĕн курман! Козлофкăна çитнĕ, пăраххут курнă, урапи хĕрлĕ! (Так смеются над ядринскими чувашами). К.-Кушки. Малти урапа илтĕм. Купил передние колеса (или: переднее колесо). НАК. Хирĕç пĕр улпут килет виçĕ лашапа, виçĕшĕ те тимĕр-кăвак; хай пĕр малтн урапа çинче анчах, урапи пĕтĕмпех тимĕр, чанкăртатса анчах пырать. Пирĕн патăмăрти чăвашсем киремете: çапла çӳрет, теççĕ. || Воз снопов. Альш. Анара 16-шар, 17-шер, 18-шар урапа ларать, теççĕ (в урожайный год). . Урапинчен 8-шар, 10-шар 12-шер пăт тухать, теççĕ (хлеба). Изамб. Т. Сирте теçеттининче миçе урапа (çĕмел) ларат? || Назв. колес мельницы и оодирки. Изамб. Т. (У мельницы) валăн вăта çĕрне пит пысăк, урапа тăхăнтартнă. Ул урапан хĕрринче шăлсем пур. Якейк. Орапа. Шештĕрнеке çаврать. Орапара отмăл пальтсă (scr. пальццă). См. арман. || Колесо (-а) плуга. || Мера земли. В. Олг. || Прялка. Янтик. Алтатье арлать урапапа!

вăрăм урапа

длинная телега для перевозки бревен. К.-Кушки.

Русско-чувашский словарь

телега

сущ.жен.
урапа; колёса телеги урапа кустăрмисем

Русско-чувашский словарь (1972)

телега

урапа.

Русско-чувашский словарь (1971)

ломаться

несов. 1. ван, çĕмĕрел, катăл, хуçăл; сухая солома легко ломается типĕ улăм час ванать; 2. (портиться) çĕмĕрĕл, пăсăл; телега ломается урапа çĕмĕрĕлет; 3. перен. (разрушаться, уничтожаться) аркан, ишĕл, пĕтсе пыр; старые обычаи ломаются кивĕ йĕркесем пĕтсе пыраççĕ; 4. перен. (изменяться — о мужском голосе) улшăн; 5. (кривляться, жеманничать) курнăçлан, пăркалан, хуçкалан; что ты ломаешься? мĕн хуçкаланатăн?

полуразвалившийся

прил. тăйлăк-тайлăк, лĕчĕр-лечĕр; полуразвалившаяся телега лĕчĕр-лечĕр урапа.

поскрипывать

несов. чем и без доп. лăчăртат, лĕчĕртет, лăчăр-лачăр ту; чĕриклет, кăчăртат; телега поскрипывает урапа лăчăртатса пырать; снег поскрипывает под ногами утнăçемĕн юр чăкăртатса пырать.

постукивать

несов. шакка, кăлтăртат, шакăлтат (вăхăтран вăхăт); телега едет, постукивая колёсами урапа кăлтăртатса пырать; постукивать ногами тапăртаткаласа ил.

прогромыхать

сов. разг. кĕмсĕртет, кĕмсĕртеттер, кĕмсĕртетсе ил (е кил, кай, яртсе кай); прогромыхал гром аслати кĕмсĕртетсе илчĕ; телега прогромыхала по мосту кĕпер урлă урапа кĕмсĕртеттерсе каçса кайрĕ.

раскатиться

сов. 1. (разогнаться) вăйлăн ярăнса кай, хытă кусса кай; телега раскатилась урапа хытă кусса кайрĕ; 2. (покатиться в разные стороны) тĕрлĕ еннелле куçса кай; яблоки раскатились по полу улмасем урайĕнче тĕрлĕ еннелле кусса кайрĕç.

расшататься

сов. 1. лечĕртет, ленчĕрккелен, тапран, лăканса пушан (е хускал); телега расшаталась урапа лечĕртетнĕ; 2. перен. (ослабнуть, прийти в упадок) вăйсăрлан, япăхлан; 3. перен. (расстроитьсяо здоровье) хавша, хавшаклан, начарлан.

телега

ж. урапа.

тележка

ж. 1. уменьш. см. телега; 2. тех. тележка (машинăсен куçса тăракан пайĕ).

тряский

прил. силлентерекен, кисрентерекен, чĕтретекен, лакăмлă; тряская дорога лакăмлă çул; тряская телега чĕтретекен урапа.

трясти

несов. 1. кого-что силле, лăка, сулла, суллантар; трясти дерево йывăçа силле; трясти кого-л. за плечо хулпуççинчен лăска; 2. что (встряхивать) силле, силлесе тăк, шаккаса тăк; трясти ковры кавирсене силле; 3. кого-что и без доп. (при езде) чĕтрентер, чĕтрет, кисрентер, лăклантар; телега трясёт урапа лăклантарать; 4. чем (качать, махать) силле, сулла; трясти головой пуçа сулла; 5. кого-что и безл. (приводить в дрожь) чĕтрет, халтăртаттар, силле; меня трясет лихорадка мана сивчир силлет; 6. что (ворошить, напр. сено) тавăр, сиктер.

Этимологический словарь чувашского языка (1964)

çатан

«плетень», «изгородь из сплетенных прутьев и ветвей»; сатан урапа «простой тарантас, т. е. телега с плетеным кузовом»; башк. ситән, тат. читән «плетень»; ойр. чеден «плетень», «забор», «ограда вокруг юрты»; тур. чит «плетень», «забор»; хак. сиден «изгородь», «забор»; узб. четан девор «плетень» (девор «ограда»); узб. четан, уйг. читән «плетёный кузов на арбе»; уйг. чит «терновник», читли «огораживать терновником», читән «плетень»; тат. читен, карач. четен «корзина»; шор. шеден «загон для скота», «изгородь».

урапа

1, «телега»; 2. «воз»; 3. «колесо»; уйг. hарва, узб. арава, азерб., тур., туркм., кирг., чаг., полов. араба, казах., к. калп., ног., кумык., тат., башк. арба «телега»; араб. арабат.

См. также:

Телеç телевидение телевизионный телевизор « телега » телеграмма телеграф телеграфировать телеграфист телее

телега
Свойства слова не указаны
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org