Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

арăм

I.

1.
жена, супруга

арăм

женин разг.
(ман) арăм — моя жена
(сан) арăму — твоя жена
(ун) арăмĕ — его жена
салтак арăмĕ — уст. солдатка
тăлăх арăм — вдова
арсăр арăм — вдова
арăм ил — жениться, взять жену
Лайăх арăм — чун çути. — посл. Хорошая жена — отрада жизни (букв. свет для души).

арăм

2.
женщина (замужняя)

арăм

женский
çамрăк арăм — молодая женщина, молодица, молодуха прост.
туй арăмĕ — женщина, участвующая в свадебном обряде
чăваш арăмĕ — женщина-чувашка
арăм пăтавкки çĕкличчен арман чулĕ çĕклес-мĕн — фольк. лучше бы мне носить на себе жернова, чем тяготы замужней женщины

арăм

II. диал.
то же, что эрĕм

арлă

замужем
арлă арăм — замужняя женщина
арлă пурăн — жить в замужестве

арлă-йышлă

замужняя, семейная, имеющая мужа и детей
Арсăр арăм хурланать, арлă-йышлă хумханать, теççĕ. — посл. одинокую женщину одолевает тоска, а семейную — забота.

арсăр

вдовой, во вдовстве, без мужа
арсăр арăм— вдова
арсăр пурăн — жить вдовой
Арсăр пурнăç — туратсăр йывăç. — посл. Женщина без мужа — что дерево без ветвей.

инке-арăм

молодая вдова
кĕвелнĕ турăх сĕт пулмĕ, инке-арăм хĕр пулмĕ — фольк. простокваша не станет молоком, вдова не обернется девушкой

йӳçĕ

горький
йӳçĕ сухан — горький лук
Йӳçĕ сăра ӳсĕртет, хаяр арăм кăвакартать. — посл. От горького пива опьянеешь, от злой жены поседеешь.
Пурнăçра тутли те йӳççи те пулать. — погов. В жизни случаются и удачи и неудачи. (букв. и вкусное и горькое)

каскăн

распутный, развратный
каскăн арăм — распутница

кĕвĕçӳллĕ

ревниво
кĕвĕçӳллĕ арăм — ревнивая жена

кивĕ

2.
старый, прежний
кивĕ арăм — прежняя, бывшая жена
кивĕ вырăн — прежнее местожительство
кивĕ уйăх — старый месяц
кивĕ хавтан — прошлогодняя трава
кивĕ хула — городище, старый город

пĕкĕ

1.
дуга (в упряжи)
лаша пĕкки — конская дуга
пирĕн пĕкки пĕкĕ пек, ыр çын арăм масмакĕ пек — фольк. у нас дуга красивая, как масмак у нарядной женщины

сăпрам

3.
непропеченный, сырой (о хлебе)
Сăпрам çăкăр виç кунлăх, усал арăм ĕмĕрлĕх — погов. Сырой хлеб всего на три дня, неладная жена — на век.

тăван

родной, находящийся в родстве
арăм тăванĕ — родня жены, родственник по женской линии
аякри тăван — дальний родственник
çывăх тăван — близкий родственник
тач тăван — близкий родственник
чĕре çумĕнчи тăван — самый дорогой, самый близкий родственник
 
тăван анне — родная мать
тăван мар анне — мачеха
тăван атте — родной отец
тăван мар атте — отчим
тăван аппа — родная старшая сестра
тăван ача — родной ребенок, родное дитя, чадо уст.
тăван ăру — кровная родня, родня по прямой линии
тăван хĕр — родная дочь
тăван мар хер — падчерица
тăван ывăл — родной сын
тăван мар ывăл — пасынок
Тӳрĕ калакан тăванне юрайман. — посл. Правдивый и родне не угодил.

тăлăх

вдовый
тăлăх арăм — вдовая женщина, вдова
тăлăх хĕрарăм — вдовая женщина, вдова
тăлăх арçын — вдовый мужчина, вдовец
тăлăх карчăк — одинокая старуха
тăлăха (тăратса) хăвар — 1) оставить сиротой 2) оставить вдовым, вдовой
тăлăх (тăрса) юл — 1) осиротеть 2) овдоветь

хăналăх

2.
ненадолго, на время
недолго
хăналăха туслаш — дружить недолго
Хĕр ĕмĕрĕ хăналăх, арăм ĕмĕрĕ — яланлăх. — погов. Девичество — на время, век женщины — навсегда.

хусах

вдовый, вдовий
хусах арăм — вдовая женщина, вдова

хутăш

вперемешку
бетон хутăшĕ — бетонная смесь
викăпа сĕлĕ хутăшĕ — смесь вики с овсом
минераллă имçамсем хутăшĕ — смесь минеральных удобрений
тăмпа хăйăр хутăшĕ — глина с примесью песка
хутăш акиă тырăсем — смешанные посевы
хутăш вăрман — смешанный лес
хутăш хор — смешанный хор
Хĕрпе арăм хутăш. (Пусаллă кантăр). — загадка Девушки и женщины вперемешку. (Конопля с посконью).

япăх

II. глаг.

1.
ухудшаться, становиться плохим
ветшать
кил-çурт япăхрĕ — домашние постройки обветшали
Кăвак чаппанпа кĕрĕк япăхмасть, ырă арçынпа арăм ватăлмасть. — посл. Под синим чапаном шуба не изнашивается, с хорошим мужем жена не старится.

çутă

8.
краса, украшение
отрада
куç çути — отрада, свет очей
Çӳрен лаша çул çути, савнă арăм чун çути. — посл. Рыжий конь — отрада в пути, любимая жена — отрада души.

арăм

III.
арăм йывăççи —
1) вороба (приспособление для разматывания пряжи)
2) циркуль, разножка (у каменщиков)

лăсăллă

◊
лăслă арăм — диал. вид полыни

Çавăн пекех пăхăр: