Электронлă сăмахсар

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

анăраш

1.
бредить, стонать в бреду
анăрашса вырт — лежать в бреду
ыйхă тĕлĕшпе анăрашать — он бормочет что-то спросонок

аташуллă

бредовый, сопровождающийся бредом
аташуллă ыйхă — сон, сопровождающийся бредом

йывăр

7.
тяжелый, беспокойный
йывăр шухăшсем — тяжелые мысли
йывăр ыйхă — беспокойный сон

канăç

покойный, спокойный
канăç ыйхă — спокойный сон
каç канăçĕ — спокойствие ночи
чун канăçĕ — душевное спокойствие
канăçа çухат — потерять покой
кун каçах канăç пулмарĕ — весь день не было покоя

канлĕ

1.
спокойный, покойный
спокойно, покойно
канлĕ ыйхă — спокойный сон
канлĕ çывăр — спать спокойно

карăн

1.
потягиваться
ыйхă тĕшшипе карăн — потягиваться со сна

кат

◊
ыйхă кат — перебить сон

кăн-кан

1. подр. —
о бессмысленном, глуповатом взгляде
ыйхă тĕлӗшне кăн-кан пăхса ил — смотреть спросонок бессмысленным взглядом

кил

6.
хотеться
появляться, возникать (о желании, чувстве, состоянии)
аса килчĕ — вспомнилось
ĕненес те килмест — не хочется верить
курас килсе кайрĕ — захотелось увидеть кого-что-л.
çилĕ килчĕ — зло взяло
ыйхă килмест — сон не идет, не спится
Çăвара килни ума килет. — посл. Что языком молвится, то на деле сбудется. (соотв. Про волка речь, а волк навстречь).

лăпсăрт

I.
обессиливать, ослаблять, изнурять
ыйхă мана лăпсăртсах ячĕ — сон совсем сморил меня, меня совсем одолел сон

лӳпперлентер

2.
делать ленивым, нагонять лень
ăна ыйхă лӳпперлентерчĕ — сон нагнал на него лень

люминал

фарм.
люминал (ыйхă килтерекен эмел)

пус

8.
одолевать
мана ыйхă пусать — меня одолевает сон
ăна мухмăр пуснă — его одолел хмель

пусмăрла

3.
одолевать
ыйхă пусмăрлать — меня одолевает сон

пыл

медовый
çăка пылĕ — липовый мед
çулçă пылĕ — падевый мед
çунă пыл — падевый мед
чечек пылĕ — цветочный мĕд
хурт пылĕ — пчелиный мед
пыл (карас) куçĕ — ячейка (в сотах)
пыл наркăмăшĕ — пчелиный яд
пыл хурчĕ — пчела
пыл шывĕ — медовый сироп
пыл ларнă мед — засахарился, кристаллизовался
пыл пухнă вăхăт — медосбор
пыл юхтармалли машина — медогонка
пыл ил — снимать мед
пыл пух — снимать мед
пыл юхтар — гнать мед
Чĕлхе çинче пыл, чĕрере пăр. — посл. На языке мед, а на сердце лед.
Пуç вĕçĕнче пыл калакĕ. (Ыйхă). — загадка У изголовья лопатка с медом. (Сон).

сĕвĕрĕл

2.
таять, исчезать
рассеиваться
пĕлĕтсем сĕвĕрĕлме пуçларĕç — облака начали таять
шăршă сĕвĕрĕлмен-ха — запах еще не выветрился
ыйхă сĕвĕрĕлсе вĕçрĕ — сон рассеялся

сомнамбулизм

мед.
сомнамбулизм (ыйхă тĕшшĕн çӳретекен чир)

суптăркаттар

2.
одолевать (о сне), делать вялым, осовелым
развозить (от вина)
ачасене ыйхă суптăркаттарнă — детей одолел сон

тарăн

глубоко
тарăн шухăш — глубокая мысль
тарăн ыйхă — глубокий сон
тарăн ăнланса ил — глубоко вникнуть во что-л., проникнуться чем-л.
хирĕçӳ тарăна кайрĕ — противоречия обострились

тертлен

3.
испытывать боли, муки, страдать (от болезни, от недуга)
ыйхă килменнипе тертлен — страдать от бессонницы

тутлă

сладко, приятно
тутлă ĕмĕт — сладкие мечты
тутлă канăç — приятный отдых
тутлă ыйхă — сладкий сон
тутлă çывăр — сладко спать

чалл

2. подр. —
о быстром пробуждении ото сна
ыйхă чалл уçăлса кайрĕ — сон сразу прошел

чĕрĕм

недолго, непродолжительное, короткое время
чĕрĕм ыйхă — короткий сон
пĕрер чĕрĕм канса ил — отдохнуть некоторое время

шăмă

костный
костяной
вĕче шăмми — анат. подвздошная кость
йĕтес шăмми — 1) ключица 2) дужка (в скелете птиц)
кăкăр шăмми — 1) грудина, грудная клетка 2) киль (у птиц)
купарча шăммисем — тазовые кости
куç харши шăмми — надбровные дуги
лĕпке шăмми — теменная кость
пакăлчак шăмми — анат. лодыжка
пит шăмми — скула
пулă шăмми — рыбья косточка
пуç шăмми — череп
çурăм шăмми — позвоночник, становой хребет
çурăм шăммиллĕ чĕрчунсем — позвоночные животные
çурăм шăммисĕр чĕрчунсем — беспозвоночные животные
тăнлав шăмми — височная кость
хул шăмми — лучевая кость
чавса шăмми — локтевая кость
ыйхă шăмми — копчик
янах шăмми — челюстная кость, челюсть
шăмă йăшни — костоеда
шăмă сикни — вывих
шăмă сăсăлĕ — костный мозг
шăмă çăнăхĕ — костная мука
шăмă туберкулезĕ — мед. костный туберкулез
шăмă тукмакки — головка бедренной кости
шăмă тура — костяной гребешок
шăмă хупă — костяной покров, панцирь
шăмă витĕм — костяной покров, панцирь
шăмă хуçăлни — перелом кости
пыра шăмă ларт — подавиться костью
Шăлсăр карчăк шăмă кăшлать. (Тылла). — загадка Беззубая старуха кости грызет. (Трепание конопли мялкой).

шутсăр

2. разг.
очень, необычайно, безмерно
страшно разг.
ача кучченеçшĕн шутсăр хĕпĕртерĕ — ребенок безмерно обрадовался подарку
шутсăр ыйхă пусса килчĕ — мне страшно захотелось спать

ыйхă

1.
сон, дремота, дрема
ăшă ыйхă — сладкий сон
тарăн ыйхă — глубокий сон
ыйхăсăр аптăра — страдать бессонницей
ыйхăран вăран — просыпаться
ыйхăран вăрат — разбудить
ыйха кай — погрузиться в сон
ыйха пут — погрузиться в сон
ыйхă пусрĕ — сон одолел
ыйха турт — прост. дрыхнуть
ыйхă вĕçни — бессонница
ыйхă тĕлĕшпе — спросонья, спросонок, в полусонном состоянии
ыйхă килет — спать хочется
ыйхă тăранчĕ — я выспался

ыйхă

2.
спячка
упасен хĕл ыйхи — зимняя спячка медведей

ыйхă

3.
покой, тишина
каç ыйхи — ночная тишина

ӳркев

вялый, медлительный
ыйхă ӳркевĕ — сонная вялость, одурь

çăмăллат

2.
облегчать, делать легким, нетрудным
ĕçе çăмăллат — облегчать труд
йывăр лару-тăрăва çăмăллат — разрядить напряженность в обстановке
ыйхă чирлĕ çын шăмшакне çăмăллатрĕ — сон принес больному облегчение

çĕт

3. перен.
пропадать
лишаться чего-л.
вăйĕ çĕтнĕ — он лишился сил
манăн сасă çĕтрĕ —у меня пропал голос
чĕлхӳ çĕтрĕ-им? — ты что, язык проглотил? (букв. лишился дара речи)
ыйхă çĕтнипе аптăра — страдать от бессонницы

◊
тăнран çĕт — потерять рассудок, сойти с ума

çуйкăн

беспокойно, возбужденно
страстно
çуйкăн ыйхă — беспокойный сон
çуйкăн калаç — говорить возбужденно

çухат

3. перен.
терять, утрачивать что-л.
лишаться чего-л.
авторитет çухат — утратить авторитет
тăн çухат — терять сознание
шанăçа нихçан та ан çухат — никогда не теряй надежды
вăл ыйхă çухатнă — он лишился сна
аманнă çын юн нумай çухатнă — раненый потерял много крови
этем сăнне çухат — потерять человеческий облик
Нумая ĕмĕтленекен сахаллине çухатнă. — посл. Позарился на многое — лишился и малого.
Пуçна çухатсан та чысна ан çухат. — посл. Даже потеряв голову, чести не теряй.

ăшă

тепло, ласково, приветливо, сердечно
чун ăшши — душевная теплота
ăшă кăмăл — 1) добрая душа 2) мягкосердечие
ăшă кăмăллă — гостеприимный, душевный, сердечный
ăшă салам — сердечный привет
ăшă сăмах — ласковое слово
ăшă туйăм — теплое чувство
ăшă ыйхă — сладкий сон
Ăшă сăмах ăшаланă ашран та тутлă. — посл. Ласковое слово вкуснее жареного мяса.

татăл

5.
прерываться, прекращаться
çуркунне çул татăличчен — до наступления весенней распутицы (букв. до того, как прервется дорога)
ыйхă татăлчĕ — сон перебили
пурнăç татăлчĕ — жизнь оборвалась
çыхăну татăлчĕ — связь прервалась

уç

14.
освежать, придавать бодрости, бодрить
мухмăр уç — 1) опохмелиться разг. 2) протрезветь
ыйхă уç — снимать сон
сивĕ шыв уçса ярать — холодная вода освежает

чăпта

◊
сăмах чăпти — болтун
тĕшмĕш чăпти — суеверный человек
ыйхă чăпти — сонная тетеря, соня

вăрăм

◊
вăрăм лав — ист. 1) ямская повинность 2) мирская подвода
вăрăм сава — фуганок
вăрăм урапа — долгуша (телега для перевозки бревен)
вăрăм ыйхă — смерть (букв. долгий сон)
вăрăм чĕлхе — болтливый человек, длинный язык

тĕлĕш

◊
ыйхă тĕлĕшпе — спросонок, со сна; сквозь сон

пыл-çу

собир.
мед и масло (как лакомства)
Пыл-çуран тутли мĕн пур? (Ыйхă). — загадка Что слаще меда и масла? (Сон).

тӳнтер

3. перен. разг.
валить с ног
ыйхă тӳнтерет — сон валит с ног

тар

4.
исчезать, пропадать, уходить
ыйхă тарчĕ — сон пропал
çăлри шыв тарнă — из колодца ушла вода

вăрла

◊
ыйхă вăрла — уличить время для сна

вĕç

5.
исчезать
ыйхă вĕçни — бессонница
ман кĕнеке каллех таçта вĕçнĕ — моя книга опять куда-то исчезла

ыйхă

◊
ыйхă чăпти — соня
ыйхă çупçи — соня
шăпчăк ыйхи — короткий и чуткий сон, полудрема
ыйху тутлă пултăр! — спи спокойно!, приятного тебе сна!
ыйху канлĕ пултăр! — спи спокойно!, приятного тебе сна!

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

аутогенлă

аутогенлă тренировка е аутогенлă тренинг, ç.я., психол. Психотерапи мелĕ, çын пĕтĕм шăм-шакне лĕнчĕр ярса хăйне ӳкĕте кĕртме пултарни — вăй-хавалне, кăмăл-туйăмне кирлĕ пек улăштарни. Аутогенлă тренировка пулăшнипе ... хăвăр кăмăллакан хитре вырăнсене куç умне кăларса тăратăр. С-х, 1999, 19 /, 2 с. Ыйхă вĕçнинчен аутогенлă тренировка туни те пулăшать. С-х, 2000, 6 /, 1 с. — аутогенлă тренинг (ПВЧКС, 2000, 58 с.).

вăтанчăклăх

п.с. Именчĕклĕх, хăюсăрлăх, намăслăх; вăтанулăх. Темле таса вăтанчăклăхĕпе, сăпайлăхĕпе ... килĕшрĕ вăл [хĕр] мана. А.Медведев, 1983, 25 с. Суя вăтанчăклăха сирсе ямалла, ... упăшкипе арăмĕн сексолог е психотерапевт патне пĕрле пымалла. Х-р, 21.07.1992, 4 с. Ыйхă татнă каçсем, ...сăвăласа янă çырусем, пикесен вăтанчăклăхĕ... Т-ш, 1999, 8 /, 12 с. — вăтанчăклăх карти (Х-р, 11.09.1996, 3 с.). — ВЧС, 1971, 224 с., 757 с.

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

çывăр

спать; çывăрма йуратакан – сонуля; çывăрса кайнă – уснул; манăн çывăрас килет – мне хочется спать; çывăраймасăр аптăрани, ыйхă килмесĕр аптăрани – бессонница.

203 стр.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

бессонница

сущ.жен.
ыйхăсăрлăх, ыйхă çукки, ыйхă çĕтни; он страдает бессонницей вăл ыйхă çĕтнипе аптăрать

бредить

глаг. несов.
1. аташ (тăнсăрланса); бредить во сне ыйхă тĕлĕшпе аташ
2. кем-чем (син. мечтать, стремиться) айкаш, ĕмĕтлен, çун; он бредит славой вăл чапшăн çунать

зевать

глаг. несов.
1. анасла (ыйхă килнипе)
2. çăвар кар, тимсĕр пул, шăхăрса юл

идти

глаг. несов.
1. (син. шагать) ут, кай, пыр, кил; идти пешком çуран ут; я иду домой эпĕ киле каятăп
2. (син. двигаться) куç, шуç; кил, кай, пыр; поезд идёт сюда поезд кунта килет; лодка идёт под парусом кимĕ парăспа ишсе пырать
3. 1 и 2 л. не употр. ирт, пулса пыр; время идёт быстро вăхăт хăвăрт иртет; дело идёт плохо ĕç начар пулса пырать
4. 1 и 2 л. не употр. (син. падать) çу, ӳк; целый день идёт дождь кунĕпе çумăр çăвать
5. 1 и 2 л. не употр. (син. исходить) тух, палка; из трубы идёт дым мăрьерен тĕтĕм тухать
6. (син. отправляться) кай; идти в бой çапăçма кай; дети идут гулять ачасем уçăлма каяççĕ
7. кому (син. подходить) килĕш, пыр, юра; платье очень идёт девушке кĕпе хĕре питĕ килĕшет.
8. 1 и 2 л. не употр.(син. приближаться) çывхар, кил, çитсе пыр; идёт гроза аслатиллĕ çумăр çывхарса килет
9. 1 и 2 л. не употр. (син. пролегать) вырт, ирт; дорога идёт через лес çул вăрман витĕр выртать
10. 1 и 2 л. не употр. (син. расходоваться, использоваться) кай; на платье идёт три метра ткани кĕпе çĕлеме виçĕ метр пусма каять ♦ сон не идёт ыйхă килмест; часы идут точно сехет тĕрĕс çӳрет; идти в рост ӳссе кай; идти на убыль чакса пыр; товар идёт хорошо тавар лайăх сутăнать; ребёнку идёт пятый год ача пиллĕке кайнă; в театре идёт опера театрта опера кăтартаççĕ; рыба хорошо идёт утром пулă ирхине лайăх кĕрет

лёгкий

прил., легко нареч.
1. (ант. тяжёлый) çăмăл, сулмаксар; лёгкая сумка çăмăл сумка; снег лёгок, как пух юр мамăк пек çăмăл
2. (ант. трудный) çăмăл, ансат, ăс çемми, вăй çемми; лёгкая задача çăмăл задача; лёгкая работа вăй çемми ĕç
3. (син. слабый) виçеллĕ, чухă, йăваш, вăйсăр; лёгкий ветерок вăштăр çил; лёгкое вино йăваш эрех
4. (ант. грузный) çăмăл; вăшт-вашт; лёгкая фигура çăмăл кĕлетке; идти легко вăшт-вашт уткала
5. (ант. напряжённый, затруднённый) çăмăл, канлĕ, канăçлă; лёгкий сон канăçлă ыйхă; легко дышится сывлама çăмăл
6. (син. поверхностный; ант. серьёзный) çăмăлçах, çăмăлттайла; лёгкое отношение к жизни пурнăç çине çăмăлттайла пăхни ♦ лёгкая промышленность çăмăл промышленность (халăха кирлĕ таварсем туса кăлараканни); у него рука лёгкая унăн алли çăмăл (ăнăçуллă); легко сказать калама кăна çăмăл; С лёгким паром! Мунча ăшши сиплĕ пултăр! (мунчаран тухакана саламлани); с лёгким сердцем шухăшласа тăмасăр, иккĕленмесĕр

сон

сущ.муж.
1. ыйха; крепкий сон тарăн ыйхă; погрузиться в сон ыйха пут
2. тĕлĕк; приснился сон тĕлĕк кӳрăнчĕ; увидеть во сне тĕлĕкре кур ♦ со сна ыйхă тĕлĕшпе

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

усыпить

-плю, -ишь кого, что сов., усыплять несов. 1. çывăрттар,çывратса яр (эмелпе); 2. перен., ыйхă килтер, çывăрас килтер; вăйсăрлат, лăплантар, хавшат; усыпить классовую бдительность класс тимлĕхне (сыхлăхне) вăйсăрлатма, хавшатма; усыпить боль ыратнине лăплантар.

безмятежный

канлĕ, лăпкă, пĕр пăлханусăр; безмятежный сон лăпкă, тарăн ыйхă.

беспробудный

(сон) 1. тарăн ыйхă, çывăрса тăранайми, вăранми ыйхă; вилнĕ пек çывăрни; 2. беспробудное пьянство урăлма пĕлмесĕр ӳсĕр çӳрени.

бессонница

ыйхă вĕçни, ыйхă çукки, ыйхă килĕшменни.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

ыйхă

йокы

Çавăн пекех пăхăр: