Электронлă сăмахсар

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

аптăра

4. в отриц. ф.
быть неплохим, сносным, терпимым
пӳрт аптăрамаллах мар-ха — изба еще ничего (себе)
кăçал ыраш аптăрамасть — рожь в атом году неплохая

вăштик

2. подр. —
о дуновении порывистого ветерка
вăштик-вăштик — усил. от вăштик 2.
вăштик-вăштик çил вĕрет, сарă ыраш хумханать — фольк. ветер дует порывами, волнуя спелую рожь

вĕтĕн

4.
чахнуть, становиться низкорослым и чахлым (о растениях)
ыраш вĕтĕнсе кăна пулнă — рожь уродилась чахлой и низкорослой

вутпуççиллĕ

пораженный пыльной головней
ыраш вутпуççиллĕ — рожь поражена пьпьной головней

выçă

2.
тощий (о злаках)
ыраш выçă пулчĕ — рожь уродилась тощей

ирĕш

отруби
тулă ирĕшĕ — пшеничные отруби
ыраш ирĕшĕ — ржаные отруби
улăма ирĕшпе пăтратса çитер — скармливать солому, замешивая с отрубями

капан

I.
копна, стог
утă капанĕ — стог сена
ыраш капанĕ — копна ржи
капан вырăнĕ — стоговище
капан тĕпĕ — остожье, подстожье
капан шăччи—  стожар
капан хыв — копнить, стоговать, метать стог
Пĕр капана пилĕк ĕне туртать. (Çăм арлани). — загадка Пять коров тянут сено из одной копны  (Прядение шерсти).
укăлчаран тухрăм, утă çултан, улт ураллă капан ларттартăм — фольк. вышел за околицу и накосил столько сена, что сметали стог на шести настилах

карталан

5.
сплетаться, переплетаться
ыраш çилле карталанса ӳкнĕ — от ветра рожь переплелась и полегла

кăлат

кладь обл.
большой скирд, стог
ыраш кăлачĕ — кладь ржи
кăлат хыв — сложить скирд

кăшăл

7.
куча, ворох (обмолоченного хлеба)
ыраш кăшăлĕ — ворох обмолоченной ржи

кĕлте

сноп
сĕлĕ кĕлти — овсяной сноп
ыраш кĕлти — ржаной сноп
кĕлте кучĕ — комель снопа
кĕлте сенĕке — вилы для подачи снопов
кĕлте çыххи — свясло
кĕлте урапи — рыдван, сноповозка  
кĕлтепе вит — крыть снопами (напр. сарай)
кĕлте кӳр — возить снопы
кĕлте çых — вязать снопы
Кĕлти кĕрет — тырри юлать, арпи вĕçет — улăмĕ юлать. — загадка Снопы вбирает—зерна остаются, полова улетает — солома остается. (Молотилка).

кĕпçелен

стеблеваться, расти в стебель, идти в дудку, в стрелку
ыраш калчи кĕпçеленме тытăннă — озимь пошла в дудку

лар

23.
вступать в определенную фазу (роста, цветения, колошения)
калчана лар — покрыться всходами (о полях), взойти (о посевах)
чечеке лар — расцвести, зацвести
çеçкене лар — расцвести, зацвести
тырă пучаха ларать — хлеба колосятся, наступило колошение хлебов
ыраш шăркана ларнă — рожь цветет
хăмăш сыпăкран сыпăка ларать — камыш выбрасывает колено за коленом

мăянлă

1.
заросший лебедой
мăянлă ыраш — рожь, заросшая лебедой

михĕ

мешочный
çăнăх миххисем — 1) мешки с мукой 2) мешкй из-под муки
чăпта михĕ — рогожный куль
ыраш миххи — мешок ржи
миххе тултар — ссыпать в мешок
Пăшатана михĕре пытараймăн. — посл. Шила в мешке не утаишь.

пăс

3.
расстраивать, портить, разлаживать, приводить в расстройство
вара пăс — расстроить желудок
плансене пăс — разрушить планы
рояль ĕнерне пăс — расстроить рояль
çемьене пăс — разбить семью
туя пăс — расстроить свадьбу
эсĕ пĕтĕм ĕçе пăсса хутăн — ты испортил все дело
Сысна хырăмне ыраш пăсмасть. — погов. Рожь желудку свиньи не во вред.

пăт

пудовый
пĕр пăт ыраш — пуд ржи
пăт йывăрăш — весом в пуд, пудовый
пăт пуканĕ — пудовая гиря
пăт çурă — полтора пуда
пăт чĕрес — уст. пудовка (мера в один пуд)
сысна пĕр пилĕк пăтсем туртать — свинья весит пудов пять
Ывăнсан йĕп те пĕр пăт туртакан пулать. — погов. Устанешь — и иголка покажется весом в пуд.

пăчăх

3.
преть, тлеть
нӳрĕ ыраш пăчăхать — сырая рожь преет

пул

9.
созревать, поспевать, доходить до готовности
улма-çырла пулчĕ — фрукты созрели
ыраш пулса çитрĕ, сĕлĕ пулман-ха — рожь уже дозрела, а овес еще не дозрел

пусă

полевой
кĕрхи тырă пусси — озимый клин
çуртри пуси — яровое поле
ыраш пусси — ржаное поле
хура пусă, çĕртме пусси — земля под паром, паровое поле
пусă çаврăнăшĕ — севооборот

пуç

5.
колос
початок
куккурус пуçĕ — початок кукурузы
ыраш пуçĕ — колос ржи
тулă пуç кăларать — пшеница колосится

пучах

колосовой
ыраш пучахĕ — колос ржи
парка пучахсем — полновесные колосья
шултра пучахсем — крупные колосья
пучах хылчăкĕ — ость колоса
пучаха лар — колоситься
ыраш пучаха ларни — колошение ржи

салат

солодовый
урпа салачĕ — ячменный солод
ыраш салачĕ — ржаной солод
салат пăтти — барда
салат авăнĕ —  солодовня
салат экстракчĕ — солодовый экстракт
салат авăрт — размалывать солод

сĕрĕш

1.
расти густо, стоять стеной (о злаках)
ыраш сĕрĕшсе пулнă — рожь уродилась густая

сӳсен

бот.

1.
овсяница
сӳсен тăрри — метелки овсяницы
кăçал ыраш сӳсенлĕ — в этом году во ржи много овсяницы

тул

3.
наливаться, созревать, наполняться соком
набухать
тулса çитнĕ ыраш — созревшая рожь
мăйăр тĕшши тулса çитнĕ — ядрышки орехов налились
папкасем тулса çитнĕ — почки набухли

тӳн

3.
полегать
ыраш тӳннĕ — рожь полегла

улаллă

неровно, неравномерно
ыраш улаллă шăтнă — рожь взошла неровно

улăм

соломенный
çуртри улăмĕ — солома яровых хлебов
ыраш улăмĕ — ржаная солома
улăм лавĕ — воз с соломой
улăм çӳппи — соломенная труха
улăм пĕрчи — соломинка
улăм ури — омет, скирд
улăм шлепке — соломенная шляпа
сарайне улăмпа вит — крыть сарай соломой
улăм сиктер — встряхивать солому (во время молотьбы)

хăйăхлă

остистый, с остью
хăйăхлă ыраш — остистая рожь
Пĕри хăйăхлă, тепри мăйăхлă ан пулăр. — погов. Нехорошо, когда один остистый, другой усатый. (cоотв. Жена с сердцем, а муж с перцем).

хăййăн

I.
густо, часто
ыраш хăййăн пулнă — рожь уродилась густая

хумхан

1.
приходить в волнение, волноваться, покрываться волнами, зыбью
зыбиться уст.
тинĕс хумханать — море волнуется
ыраш хумханса ларать — рожь колышется

хушă

5. в роли служ. имени:

хушша, хушшине — в, на, между
пирĕн хушша лар — садись между нами
ял хушшине кĕр — войти в деревню
Икĕ турта хушшине икĕ лаша кӳлмеççĕ. — посл. В пару оглобель двух лошадей не запрягают. (соотв. Два медведя в одной берлоге не уживаются).

хушшипе — по, посередине, между
вăрман хушшипе пыр — идти по лесу

хушăра, хушшинче — в, среди, посредине, между, за
пирĕн хушăра — между нами, среди нас
сĕтел хушшинче — лар сидеть за столом
ыраш хушшинче пытан — прятатся во ржи

хушшинчен — из, из-за
кĕнеке хушшинчен темĕнле хут тухса ӳкрĕ — из книги выпала какая-то бумажка
сĕтел хушшинчен тух — выйти из-за стола

хӳме

стенной
стеновой спец.
кермен хӳмисем — крепостные стены
чул хӳме — каменная стена
ыраш хӳме пек тăрать — рожь стоит стеной
пӳлĕм хӳми — стена комнаты
чус хӳми — дощатая стенка
хӳме блокĕ — стеновой блок
хӳме сехечĕ стенные часы
хӳмесене кирпĕчрен купала — класть стены из кирпича
хӳмелĕх материалсем — стеновые материалы
хӳме хаçачĕ — стенная газета

хылчăк

ость
пучах хылчăкĕ — ость колоса
ыраш хылчăкĕ — ость ржи
куçа хылчăк кĕчĕ — ость попала в глаза

хылчăклă

остистый, с остью, имеющий ость
хылчăклă тырăсем — остистые злаки
хылчăклă ыраш — остистая рожь

шапăртат

5.
осыпаться, сыпаться
типĕ ыраш шапăртатсах юхать — пересохшая рожь сильно осыпается

шăрка

II.

1. бот.
пыльца
чечек шăрки — перга
шăрка туни — тычинка
шăрка хутаçĕ — пыльцевой мешок
шăрка туниллĕ чечек — тычиночный цветок
ыраш шăркана ларнă — рожь зацвела

шăркалан

2.
цвести (о хлебах)
ыраш шăркаланнă — рожь зацвела

шăхăр

I.
густой, частый
шăхăр ыраш — густая рожь
шăхăр ала — частое решето

шĕвĕ

4.
редкий, жидкий
кăçал ыраш пĕлтĕрхинчен шĕвĕрех — в этом году рожь реже прошлогодней

ыраш

рожь

ыраш

ржаной
ыраш калчи — озимь
ыраш кĕлти — сноп ржи
ыраш пусси — ржаное поле
ыраш уйĕ — ржаное поле
ыраш çăкăрĕ — ржаной хлеб
ыраш пучах кăларать — рожь начинает колоситься

◊
ыраш амăшĕ — спорынья
ыраш кĕпçи — бот. козлец
ыраш пулли — диал. пескарь

юх

3.
сыпаться, высыпаться, осыпаться
хăйăр юхать — песок сыплется
ыраш михĕрен юхса тухнă — рожь высылалась из мешка

япăр

2. подражание
шуму быстро высыпающегося вещества или вытекающей жидкости
ыраш михĕрен япăр юхса тухрĕ — рожь мигом высылалась из мешка

çаврăн

12.
виться, обвиваться
наматываться
йытпырши ыраш çине çаврăннă — вьюнок обвивает стебли ржи
винт çине вĕрен çаврăнса тулнă — на винт намоталась веревка

çапăлан

1.
сплетаться, переплетаться, перепутываться (о растениях)
ыраш йăлт çапăланса пĕтнĕ — рожь вся перепуталась

çăкăр

хлебный, хлебопекарный
хлебобулочный
килти çăкăр — домашний хлеб
çĕнĕ çăкăр — новый хлеб (из зерна нового урожая)
тулă çăкăрĕ — пшеничный хлеб
ыраш çăкăрĕ — ржаной хлеб
хура çăкăр — черный хлеб
шурă çăкăр — белый хлеб
çăкăр савăчĕ — хлебопекарный завод
çăкăр кăмаки — русская печь
çăкăр лавкки — хлебный магазин, булочная
çăкăр пĕçерекен — хлебопек
çăкăр сутакан организацисем — хлеботорговые организации
Çăкăртан аслă пулаймăн. — посл. Нет ничего главнее хлеба. (соотв. Хлеб — всему голова).
Çăкăр хырăм хыççăн çӳремест. — посл. Хлеб за брюхом не ходит.

çăнăх

мучной
пăрçа çăнăхĕ — гороховая мука
тинкĕле çăнăхĕ — толоконная, толокняная мука
тулă çăнăхĕ — пшеничная мука
шурă çăнăх — белая мука
ыраш çăнăхĕ — ржаная мука
яшкалăх çăнăх — мука из ярового хлеба
çăнăх али — сито
çăнăх миххи — мучной мешок
çăнăх çимĕçĕ — мучные изделия, мучное
çăнăх шывĕ — болтушка с мукой (для скота)
çăнăх авăрт — молоть муку
çăнăх авăртакан промышленность — мукомольная промышленность
çăнăх кăвакарнă — мука заплесневела
çăнăхпа варалан — запачкаться мукой

хăмăл

1.
стебель (злаков)
ыраш хăмăлĕ — стебель ржи
хăмăла кай — идти в стебель (о хлебах)

сыпăн

4.
образовывать колена (о растениях)
давать побеги
идти в рост
ыраш сыпăран сыппа сыпăнса ӳсет — рожь растет, выпуская колено за коленом

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

вĕсенĕн

син.: вĕсен
их
вĕсен ыраш çĕр пăт, çĕлĕ икçĕр пăт — у них ржи 100 пудов, а овса 200 пудов

лар

садиться, сидеть; стоять; пӳрт ларать – дом стоит; ларт – садить; усаживать; ставить; пӳрт, йупа, çурта ларт – поставить избу, столб, свечу; ларчăк, ларкăç – сиделка, скамейка, козлы. Атăл ларас умĕн – пред тем, как Волге замерзнуть; йывăç лартса тухнă – посадили деревьев; мĕн чула ларчĕ сана ку çатан-урапа? Вуннă пăт ырăша – Во сколько тебе обошлась эта плетенка? В 10 пудов ржи. Лартса ӳстер – насададить; лавкка лар – торговать в лавке; улах лар – устраивать посиделки; темиçе çĕр ларса çийеççĕ – едят, рассевшись по разным местам; пичетлесе ларт – запечатать; чăркуççи çине ларса – преклонив колена; ыраш шăркана ларнă чух – когда цветет рожь; лара-тăра пĕлмен çынна паллă вилнĕ, теççĕ – кто себя держать не умеет, тот метку получит; лартса тĕрĕклентер – учредить; ес ларасскере йаратăн-ĕçке! - Он (гость) посидел бы (еще), а ты его не удерживаешь.

108 стр.

пус

I.
копейка
пĕремĕк вунпилĕк пус кĕрепенкки — пряники 15 копеек (за) фунт
ыраш çăнăхĕ çирĕм пиллĕк тенкĕ те аллă пус — ржаная мука 25 рублей 50 копеек
тырă вырма кунне алăшар пуса тытнă — наняли жать рожь по 50 копеек в день

çăнăх

мука; ыраш çăнăхĕ – ржаная мука; çăнăх сап – мучнить; çăнăхлан – мучнеть; çăнăхлă – мучной; çăнăх авăртан – мукомол.

189 стр.

çĕмел

копна; ут купи, ыраш çĕмели – копна сена; копна ржи.

192 стр.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

теçетине

, теçеттин тăрăшшĕ 80 хăлаç, сарлакăш 30 хăлаç çĕр. Пĕр теçетинене (тăрăшшĕ 80 хăлаç, сарлакăш 30 хăлаç) ыраш 9 пăтран ытла мар, сĕлĕ 20 пăтавкаран, тулă 12 пăтавкаран ытла мар акас пулать [Бажаев 1908:11]; Хресчене 36 миллион теçетина (хыснан, патша хурăнташĕсен тата пăртак улпутсен çĕрĕсене) валаçсе парсан та вĕсен çĕрĕ 1861-мĕш çулхи чухлĕ анчах аслăланса çитет [Крестьянское 1906:30].

уçăм

ыраш калчи. Уçăмсем (ыраш калчисем) пит начар [Хыпар 1907, № 14:102].

хурăн кăчăки

(хальхилле хурăн кăчки) хурăн чечекĕ. Çав çăнăх пеккине пур те курнă пулмалла: хурăн кăчăкине (чечекине), ăвăс кăчăкине е шăркана ларнă ыраш пуçне алăпа сĕрсен сарă тусан пекки çыпăçать – чăн çавă [Хабачев 1910:19].

ыраш амăшĕ

пуçах çинче хурарах пĕчĕкçеççĕ патак пек ӳсекен кăмпа, вырăсла – спорынья, головня. Ыраш амăшĕ вăл кăмпа. Вырăсла ăна спорынья тата головня теççĕ. Ыраш амăшĕ пуçах çинче хурарах пĕчĕкçеççĕ патак пек тăратса тăрать [Хыпар 1907, № 9:66].

çĕр улми

паранкă, картахви, кантук. Çĕр çинче ыраш, хура тул, çĕр улми (паранкă, картахви), çул курăкĕ, (шăпăр курăкĕ), шур ути, гвоздика аван ӳсет пулсан, йывăçсенчен хăва, хурăн, хырă аван ӳсет пулсан – вăл çĕр çăмăл, хăйăрлă пулать [Горбунов 1910:6]; Çитменнине тата çĕр улми (паранкă, кантук) те нумайĕшин пĕтнĕ [Хыпар 1907, № 15:115]; Пăтă ик-виç кунта пĕрре анчах тивет, ир те каç та салмапа çĕр улми (паранкă) анчах [Çулталăк 1903а:27].

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

колоситься

глаг. несов.
пучах кăлар, пучаха лар; рожь колосится ыраш пучаха ларнă

рожь

сущ.жен.
ыраш; сеять рожь ыраш ак

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

явăн

явăн (jавын), виться, обвиваться.
Йывăç явăнса ӳçет. Дерево растёт завитушкой.
- Икково. Хӑмлӑ шӑччӑ тӑрӑх явӑнса ҫитӗнет.
- Алших. Хӑмлӑ шерте (шалҫа) тӑрӑх явӑнса ӳҫет.
- Сл. Кузьм. I, 16. Вӗсен ӗҫӗ кантӑра пек явӑнса пырать. У них дело идёт как по маслу.
- К.-Кушки. Мӑйне ҫӗлен явӑннӑ (или: яваланнӑ).
- Ib. Курӑк йывӑҫа явӑнат.
- Альш. † Ӗнтӗ ҫил ҫаврӑнат, ҫил ҫаврӑнат: ҫӗмӗрт ҫеҫки хӑвана явӑнат.
- Бурунд. † Ҫӗр ҫырлисем пиҫеҫҫӗ хӗрелсе, тӗрлӗрен пӗр курӑка явӑнса. Клубника поспевает, рдея, обвиваясь вокруг разных трав.
- Чураль-к. Шучӑ тӑрӑх явӑнакан хӑмла путранки мар-и ҫав? Ура явса выртакан пирӗн варлисем мар-и ҫав?
- Н. Тим. † Явӑна-явӑна выртакан, пӗрлӗхен аври мар-и ҫав?
- Сред. Юм. Ирхӗне, вил-шыв (у др. сывлӑм) укеччин, утӑ торттарсан. О, явӑнса вӗрен пик полса пырать (вьётся как верёвка).
- Юрк. † Хӗвел тухат, сарӑлат, улма йывӑҫ ҫине явӑнат.

|| О пламени.
- ЧС. Ҫӳлте хӗм явӑнать анчах — хӗп-хӗрлӗ, тастан (=таҫтан) та курӑнать пулӗ. Вьются в выси искры, красные-раскрасные; должно быть, далеко видно. [Ib. Пушар йӗри-тавра ҫынсем явӑнаҫҫӗ анчах. Около пожара вьются люди].
- Сред. Юм. Вӑт (=вут) явӑнать анчах («О сильном пламени, когда кажется будто оно вьётся»).

|| О течении.
- ЧП. Хура шыв юхат явӑнса.
- Янш.-Норв. † Шывӗ юхат явӑнса, хумсем ҫапаҫҫӗ хӗрнелле.
- А. П. Прокоп. † Атӑлсем тухат (юхат?) явӑнса.
- Дик. леб. 36. Акӑ тинӗс хумӗсем, ывӑна пӗлмесӗр, пӗрин хыҫҫӑн пӗри явӑна-явӑна пынипе темӗн тӗрлӗ хытӑ чулсене те тип-тикӗс якатаҫҫӗ.

|| Об облаках.
- Дик. леб. 40. Хура тӑхлан тӗслӗ хӑрушӑ хум пек пулса, вӗсем явӑнса шуса пыраҫҫӗ.
- Ib. 56. Ҫӳлте явӑнать хуп-хура пӗлет. Наверху вьётся чёрная туча.

|| О пыли.
- Сказки и пред. чув. 22. Тусан пырать явӑнса. Пыль вьётся.

|| О грязи.
- Сред. Юм. Ҫӑмӑр ҫуни халь те типмен пыльчӑк орапана явӑнса пырать (грязь навивается на колёса).

|| О медленном, величественном движении солнца (так толкует КС.).
- ЧП. Хӗвелсем тухат явӑнса.

|| О колосьях, которые клонятся от тяжести в разные стороны.
- Ст. Чек. Явӑнса ӳсет ыраш (=вӑйлӑ ӳҫет). Колосья ржи от тяжести клонятся в разные стороны.

|| Виться (о птицах и т. п.).
- Сказки и пред. чув. Ялӗсем ҫинче кайӑк явӑнать. Над их деревнями вьются птицы.
- Толст. III—IV, 122. Вӑрӑм-тунӑсем явӑнса вӗҫсе ҫӳреҫҫӗ, ҫӗрлеҫҫӗ. Комары вьются, летают и жужжат.
- N. Икӗ ангел, икӗ архангел вӗҫсе килеҫҫӗ пирӗн чуншӑн, явӑнаҫҫӗ пирӗн ҫылӑхшӑн.

|| Увиваться (с какой-либо целью).
- КС. Сир. 27. Кам ӑслӑлӑх ҫурчӗ таврашӗнче явӑнса ҫӳрет, ҫавӑ унӑн ҫурчӗ ҫумне пӑта ҫапса тӗреленет.
- Якейк. † Эпе лартас хӗр панче упа-кашкӑр явӑнать. Около девушки, которую я хочу посадить (чтобы покатать), увиваются волки и медведи (дикие звери).
- С. Хорчка пек явӑнса ҫӳрет. Вьётся как ястреб. Тоже и о животных.
- Якейк. † Пирӗн ҫол ҫийӗнче корак-ҫӑхан явӑнать, эпӗр лартас хӗр панче ялти ача явӑнать (Песня на масленице).
- КС. Курак-ҫӑхан виле таврашӗнче явӑнса ҫӳрет. Сновать (в переносн. зн.).
- Ст. Яха-к. Эсир кунта питех явӑнса ан ҫӳрӗр (не толпитесь).
- Сказки и пред. чув. 75. Ярӑнтарса, явӑнса, шӑпӑр кӗвви ташлатать.

ыраш-поç

коромысло (насекомое). В. Олг. || Назв. травы. Ib. То же, что ыраш амăш, т.-е. спорынья? Ib.

ыраш пăтри

(пы˘три^ы), назв. маленькой, большеголовой и большебрюхой рыбки. Якей. Ыраш пăтри — мăн пуçлă, мăн хырăмлă пĕчĕк полă.

ыраш сухи

(су_hи), осенняя пахота для посева ржи. КС. Ыраш сухи турăмăр.

ыраш çулĕн

(с'ул'э˘н') в год урожайный на рожь. М. Тув. Ыраш çулĕн майрак[к]ай шăп шулака çитĕнет: пирĕн ялăн хĕрĕсем шăп шулака çитĕнеç.

ыраш çĕртми

(с'ö˘_рт'_ми), пар (под рожь). Аттик. Чӳке пирĕн ăна ыраш çĕртми умĕн «Хурăн-вар» ятлă çырмара тăваççĕ.

ыраш-хуранĕ

слово неизв. значения. Богатырево. Ыраш хуранĕ кĕркунне тулли пулсан, килес çул ыраш çулне ыраш тăкăнать, теççĕ.

пуçелĕклĕ ана

(пуз’эл’э̆_кл’э̆), pars agri, quam ана appellamus, transversa, latere longiore alterum ана a fronte attinges. Загон, соприкасающийся своею длинною стороною с короткою стороною загона. Ст. Чек. Пирĕн анана пуçелĕклĕ ана çинче ултă урапа ыраш ларнă. На загоне, соприкасающимся своею длинною стороной с короткою стороною нашего загона, вышло шесть возов (т.е. 600 снопов) ржи.

хĕвел тӳртĕнĕ

северный склон. Ск. и пред. чув. 29. Хĕвел тӳртĕнĕнче Тип-Вар — Шăмăш Шупуçне тĕлме-тĕл ларса тухнă. ''N''. Хĕвел тӳртĕнĕ, урăхла — хĕвел тӳртĕн вырăн теме пулать. ''Шурăм-п.'' № 19. Кăçал ыраш калчи хĕвеле тӳртĕн вырăнта çĕрнĕ.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

злаки

-ов ед. злак; тĕштырӑ тавраш (ыраш, сĕлӗ, тулӑ т. ыт. те), пучахлӑ ÿсентӑрансем.

клин

мн. клинья, -ев 1. савӑл; клин клином выбивают савӑла савӑлпа кӑлараҫҫӗ; 2. пӗр йышши тырӑ акакан пӗчӗк пусӑ; озимый клин ыраш пусси; яровой клин ҫуртри пусси; 3. хӑйӑ, хак, хушмалчӑ; вшить в платье клин кӗпене хушмалчӑ (хак, хӑйӑ) хушса ҫӗле.

колено

1. чӗркуҫҫи; вода по колени шыв чӗркуҫҫи таран; 2. черҫи; ребенок сидит у него на коленях ача унӑн чӗрҫи ҫинче ларать; 3. сыпӑк (ыраш хӑмӑлӗн); 4. йӑх, ӑру сыпӑкӗ.

колено

1. чӗркуҫҫи; вода по колени шыв чӗркуҫҫи таран; 2. черҫи; ребенок сидит у него на коленях ача унӑн чӗрҫи ҫинче ларать; 3. сыпӑк (ыраш хӑмӑлӗн); 4. йӑх, ӑру сыпӑкӗ.

мелкозернистый

вӗтĕ пӗрчӗллӗ (ыраш).

мука

2. мн. нет ҫӑнӑх; ржаная мука ыраш ҫӑнӑхӗ; минеральная мука минерал ҫӑнӑхӗ.

всколыхнуть

кого, что сов. хумхат, хускат, вырăнтан тапрат, хумхатса яр (ыраш пуссине).

озимь

ж. кĕрхи калча, ыраш калчи, уҫӑм.

осыпаться

несов., осыпаться, -плюсь сов. тӑкӑн, ишӗлсе ан (тӑпра); листья осыпались ҫулҫӑ тӑкӑнса пӗтрӗ; рожь осыпается ыраш тӑкӑнать.

ржаной

ыраш; ржаной хлеб ыраш ҫӑкӑрӗ; ржаное поле ыраш пусси.

сноп

-а кĕлте; ржаные снопы ыраш кĕлти.

солодить

-ожу, -одшь что несов. 1. салат тума ыраш е урпа шӑтăр; 2. пылаклантăр, пыллантăр.

солома

улӑм; ржаная (яровая) солома ыраш (ҫуртри) улӑмӗ; омёт соломы улмури; мятая солома ҫинчӗк улăм; встряхивать солому (при молотьбе) улӑм сиктер.

спорынья

мн. нет ыраш амӑшӗ.

подмешивать

что и чего несов., подмешать сов. хутӑштар, хуш; эта пшеничная мука подмешана ржаной ку тулӑ ҫӑнӑхне ыраш ҫӑнӑхӗпе хутӑштарнӑ.

поле

мн. -ей, уй, хир, пусӑ; ржаное поле ыраш пусси; яровое поле ҫуртри пусси; паровое поле хура пусӑ, ҫӗртме путей; курӑк пусси; поля тетради тетрадь хӗрри; не выпускать из поля зрения куҫран ҫухат.

поспеть

сов., поспевать несов. 1. пул, пулса ҫит (ыраш), пиҫ, пиҫсе ҫит (ҫырла, улма); 2. пиҫ (яшка), пиҫсе тух (ҫӑкӑр).

прилегать

1 и 2 л. не употр. к чему несов. 1. тач ҫыпҫӑнса тивсе тӑр (ҫӳлӗк стенана); 2. ҫумĕнче (юнашар) пул, вырт; ржаное поле прилегает к лесу ыраш пусси вӑрман ҫумӗнче выртать; см. прилечь.

прилечь

-легу, -ляжешь сов. 1. кӗске вӑхӑта вырт, выртса ил; 2; вырт; после дождя рожь прилегла ҫумӑр хыҫҫӑн ыраш выртнӑ (ӳкнӗ).

просыпаться

1 и 2 л. не употр. несов., просыпаться сов. тӑкӑн, тӑкӑнса кай, юхса тӑкӑн, юх (михĕрен ыраш).

цвести

-ту несов. 1. чечеке лар, чечек кăлар, чечеклен, çеçке кăлар, çеçкене лар, çеçкелен, шăркана лар, шăркалан; когда цветёт рожь ыраш шăркана ларнă чух; черёмуха цветёт çĕмĕрт чечеке ларать; 2. перен. чечеклен; искусство и науки цветут искусствăпа наукăсем чечекленеççĕ.

уговариваться

-аюсь с кем, с чем несов., уговориться, -рюсь сов. калаçса татăл, сăмах тат, килĕш; мы уговорились с ним завтра выехать в район эпир унпа ыраш района тухса кайма калаçса татăлнăччĕ.

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

кĕрче

см. ыраш пăтри

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

ыраш

арыш

Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ

Roggen

yraş
ыраш

Çавăн пекех пăхăр: