Шырав: ирт

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
проследовать (мимо)
— перевод зависит от средства передвижения:
проходить, проезжать, проплывать, пролетать и т. д.
строй умĕн ирт — пройти перед строем
вĕçсе ирт — пролететь
чупса ирт — пробежать мимо
урампа демонстрантсен колоннисем иртеççĕ — по улице проходят колонны демонстрантов
2.
проходить, миновать
вăхăт иртет — время проходит
иртнĕ вăхăт — 1) пройденный период 2) грам. прошедшее время
пĕр çул иртрĕ — минул год
иртнĕ каç — 1) прошлая ночь 2) минувшей ночью, в прошлую ночь
иртнĕ çулхи — прошлогодний
иртнĕ тапхăр — пройденный этап
çул хыççăн çул иртет — проходит год за годом
пуç ыратни иртрĕ — головная боль прошла
Иртнĕ çумăра юпах тихапа та ан хăвала. — посл. За прошедшим дождем не угонишься и на резвом жеребенке (букв. на стригунке).
3.
проходить, перемещаться
килех, тĕпеле ирт! — заходи, проходи вперед! (обращение к пришедшему)
4.
обгонять, опережать
хуса ирт — догнать и перегнать
вăл пирĕнтен кĕç-вĕç иртет — он вот-вот опередит нас
5.
переходить (какой-л. рубеж)
превосходить
укçа çĕр тенкĕрен иртрĕ — сумма перевалила за сто рублей
вăл çирĕмрен иртнĕ ĕнтĕ — ему уже за двадцать (лет)
6.
ослушиваться, не слушаться
выходить из повиновения, из рамок

вăл ашшĕ-амăшĕ сăмахĕнчен иртмест — он слушается отца и мать
иртсе кай —
1) проходить, проезжать (мимо кого-чего-л.)
юлан утпа иртсе кай — проехать верхом
2) проходить (о времени)
унтанпа икĕ çул иртсе кайрĕ — с тех пор прошло два года
3) обгонять, опережать
вĕсенче иртсе кайрăмăр — мы обогнали их
4) про ходить, обходиться, улаживаться
пурте чиперех иртсе кайрĕ — все обо шлось благополучно
5) перестать подчиняться; выйти из повиновения, из рамок
вăл ытлашши иртсе кайнă — он просто распоясался
виçерен ирт — переступать дозволенное, выходить за рамки чего-л.
пулса ирт — происходить
тĕлĕнмелле ĕç пулса иртрĕ — произошло удивительное событие
II.

1.
перебирать
отбирать

пăрçа ирт — перебирать горох
иртнĕ вăрлăх — отборные семена
2.
очищать, счищать
турат ирт — очищать от ветвей (дерево)
ытлашши хунавсене иртсе тух — вырубить лишние побеги

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

1.
проходить
опередить

иртсе кай — миновать
урампала çын иртсе пырать — по улице идет человек
тупа тунинчен ан ирт — не нарушай клятвы
иртен-кайан, иртен-çӳрен — прохожий
2.
обрубать (сучья)
туратсене иртекенсем есир пулĕ — наверное, вы обрубаете сучья

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(ирт', ирт, єрт), проходить; опережать, обгонять; превосходить. Завражн. Пĕр-пĕрин çомĕнчен тĕкĕшимасăрах чопса иртсе кайнă. (Ковлы) пробежали один мимо другого, а лбами не соткнулись. Янтик. Икĕ çын каçма çинче тĕл пулнă та, ниепле иртсе каяймаççĕ (не могут разойтись). Образцы. † Çак катари çурта эп тус турăм, иртнĕ-çӳренĕ чухне кĕмешкĕн. Орау. Эпĕ хам питĕ авăк çиллĕ те, час иртет ман (вспыльчив, да отходчив) Т. М. Матв. Иртнĕ кунăн çутти çук. (Старая Хлеб-соль забывается). БАБ. Çĕнĕ çул иртни миçе эрне-ши ĕнтĕ? теççĕ; М. Сунчел. Çапла тусан та, мур иртсе каймарĕ. Орау. Иртсен, эрне иртĕ. Самое большее пройдĕт одна неделя. N. Нумай калаçакан çыннăн чăлхи-çăварĕ хăйне кирлинчен иртсе калаçать. Кратк. расск. 24. Выçлăх иртесси тата пилĕк çул-халĕ. N. Ялсем çумĕнчен ирте-ирте пынă чухне, при проезде мимо деревень. N. Ахаль те иртсе каятьчĕ полĕ-и. N. Çирĕм çултан иртнисем, те, кто старше двадцати лет. Рукоп. Календ. 1908. Ĕлкĕрсе иртмен улма (в Якейкиной скажут: полса иртмен паломми), яблоки в самую пору. † Çуна лайăх, тиейса, çынтан иртсе чупас мар, çуна тупанне пĕтерес мар. Чув. песни, З. Питрен шерпет типминччĕ, пиртен вăя иртминччĕ. Питрен шерпет типет-çке, пиртен вăйă иртет-çке (= мы уже выходим из того возраста, когда людям прилично участвовать в играх). Альш. Утил иртсен = когда отошли от Удела; когда перестали быть удельными крестьянами. Альш. † Питрен шерпет типминччĕ, пиртен вăя иртминччĕ. Б. Сунчел. Вунă çухрăм каясси кунта иртнĕ пирĕн. Мы здесь провели столько времени, во сколько могли бы проехать десять верст. Богдаш. Урамăрпа иртсе сар хĕр пырать, çитсе, сăмах хушса пулмарĕ. Ст. Шайм. Иртеех те пырать çамрăк ĕмĕр, ылттăн-кĕмĕл парса чарăнмасть. Хып. 1906, 16. Çапла вĕсем, Шупашкартан тухсан, пĕр çич-сакăр çухрăм иртсе килнĕ (проехали по направлению сюда). М. В. Шевле. Иртсе кайсан, ним тума та çук. Что с возу упало, то пропало. Прошлого не воротишь. СТИК. Çулталăка пĕр вăя иртеймессĕн сунатрам? Вам кажется, что (нашим) играм, которые бывают только раз в год, не будет конца? Сред. Юм. Кăш те-пôлса ыттисенчен питрех вырса кайсан: иртсе вырать, теççĕ. Н. Шинк. Т. Сантан иртекенни нимĕн те çук, (Молитва к «Турă»). N. Турă çырнинчен иртсе пулмарĕ. Не пришлось уйти от судьбы. Ой-к. Лаша хӳхĕм, тесе, çынтан иртсе чопас мар. Юрк. Вĕсем турă хушнинчен пĕрте иртмен (всегда исполняли). Собран. Турăран иртсе ним те тума çук, теççĕ. (Послов.). Пшкрт. єртсä к̚ аjны̆ с’ын, избалованный, испорченный человек. Хып. 1906, З1-ЗЗ. Мĕшĕн капла пĕчĕклех çын патне паратăн (отдаешь в услужение)? тетĕп. — Ах, ырă çыннăм, эсĕ апла калатăн, пирĕншĕн пыр иртни те тем пырать-çке. Трехбалт. Пирĕн çамрăк ĕмĕр иртсе килет (идет к концу), ылттăн-кĕмĕл парса чарнас çук. N. Халĕ ĕнтĕ çук, иртсе карĕ. Теперь уже этого не воротишь. Качал. Лайăх лаша, тийиса, çынтан иртсе чупас мар, çын кăмăлне хуçас мар. Юрк. Ăçта çитнĕ, унта, турă ятне мухтаса, вăл çырнă ĕçсенчен çынсене иртме хушман (не велели). Якей. Пĕр-пĕр çын ĕçсе ним пĕлми полсан, он çинчен: кон иртсе кайнă, теççĕ (т.-е. перешло через меру; хватил лишнего). N. Ун сăмахĕнчен ан иртĕр. Шурăм-п. Пирĕн Шупашкар уясре (чит.: уясĕнче) виçĕ ятпа пĕр анаран кĕлт-çеç иртет (чуточку больше десятины). Серг. Рад. Пайтахчен çак монастырте (чит.: мăнастирте) вуник çынран ытла иртмен (было не более двенадцати человек). Собран. Турăран иртсе ним те тума çук, теççĕ. Орау. Çын хăйĕнчен иртеймеçт иккен! Оказывается, человек не может превзойти самого себя. Ч. С. При калать, тет: манăн лаша иртет, тепри: ман лаша санĕнчен иртет, тесе калать, тет. Янгильд. Козм. Манăн йолташ Петĕр иртес — иртиман, анчах орийĕ çона топан айне полнă та, таптаса кайнă орине утне (?) сăтăрса йолнă. Шарбаш. Тăват тенкĕрен (те) иртрĕ. Обошлось дороже четырех рублей. || Обходиться (улаживаться). Якей. Пăрлă шура шăва кĕни ахалех те иртмерĕ. Купанье в ледяной воде (в воде со льдом) даром не прошло. Бес. чув. 10. Тен виç тенкĕпе те иртсе кайĕ. Бес. на м. г. Тата çынсем хушшинче нумайĕшĕ мĕне те пулин, турă ирĕкĕнчен иртсе, хапсăнакан та, пур. || «Избаловаться». Шорк. Иртсе кайнă. Избаловался. Пшкрт. Ку çын ытларак (ытларак) иртсе (єртсä) кайнă (слишком «избаловался», т.-е. опустился нравственно). Якей. Эс уш (здесь «ш» не озвончается) итла иртсе карăн, тепри сантан теминçе хут япăх (хуже) порнать полсан та, ним те шарламаçть. И. Патт. 25. Унăн айĕпе (под нею) уй-хирсем, çарансем, шыв-шурсем, тавайккисем ирте-ирте юлнă (мелькали одно за другим).
(ирт', ирт, єрт), очищать от сучьев, от лишних листьев. Виçĕ йывăç касрăм, турачĕсене иртрĕм. Пшкрт. Коβы̆ста (капусту) єрдäс. СПВВ. Х. «Иртес — обстричь, напр. сучья дерева; пăрçа иртес — вычистить (горох) от сору». Чебокс. Халь сапакисемпех татар, кайран иртĕпĕр. Шибач. Чăпта ирт, очищать сотканный куль от мохров. || Выдергивать, КС. Сысна шăхчи хуртлансан, хурчĕсене иртеççĕ (червей). IЬ. Лаша çилхине-хӳрине иртеççĕ (чистят), куршанăк ерсен. IЬ. Пăрçана пĕçерес уммĕн иртеççĕ (очищают от посторонних примесей: ненужных зерен и пр.). IЬ. Айттара! (ударение на первом слоге; второе и третье «а» лабмализованы) ачин пуçне иртсе янă! Ах, как оболванили (обкатали) его мальчишку! (т.-е. остригли, м. б. очень гладко, а может быть — неровно). В. Олг. Ирт — чистить, напр., капусту, отрезая стебель, — веревку, ощипывая мохры (тĕкне). Так и в Тюрл. Юрк. Калăн: манăн аллăм-урамсене пуçăма иртсе янă, тесе (отсекли). Собран. † Туратлă явăç касас терĕм, иртессинчен хăрарăм.
(ирт, «т» здесь мало палатализовано), полынья. Виç-Пӳрт-Шашкар. Ирт, полынья. В. Олг. Чут эп ирте (прдэ) тĕл полман. Я чуть не попал в полынью.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

узарга, үтәргә; иртсе кай узып китергә

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[irt]
(preter)pasi (pasu)
иртме май çук — ne eblas pasi
вăхăт иртет — la tempo pasas
иртнĕ вăхăт — la pasinta tempo
пĕр уйăх иртрĕ — pasis unu monato
иртнĕ каç — lastan nokton, lastan vesperon
иртнĕ çулхи — lastjara
виççĕ иртни пилĕк минут — estas kvin minutoj post la tria
иртсе кай — pasi, pasi for (preter), pretepasi
antaŭpasi
пулса ирт — okazi
тĕл пулу мĕнле иртрĕ? — kiel pasis la renkont(iĝ)o?
ирттер — lasi pasi
pasigi (tempon, aranĝon)

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«перебирать (ягоды)»; «очищать (дерево от сучьев)»; енис. арыт «разыскивать»; кирг. ирде «выбирать крупное»; кирг., к. калп. арыт «очищать»; АФТ айыртла, ӧйӳртла «выбирать», «отбирать»; хак. арды, арыт «чистить», «очищать»; якут. ырыт «перебирать».
«проходить», «проезжать (мимо)», «миновать»; 2. «обгонять»; Зол. бл., КБ, Замахш. ӓртч алт. В, ойр., тув., кирг. эрт, хак. ирт то же; если в этом глаголе р считать вставным звуком, то в целом ряде языков ему соответствуют ӓт (чаг., азерб., уйг., казах.), ӳт (тат.), от (к. калп.), уз (узб.), оз (ног.); чув. ирттер, др. тюрк., Зол. бл. ӓртӳр, тув. эрт-тир, хак. иртир «проводить» (время, праздник, поминки).

Çавăн пекех пăхăр:

ирсĕрле ирсĕрлен ирсĕрлентер ирсĕрлет « ирт » иртĕн иртĕнтер иртĕнчĕк иртĕх иртĕхтер

ирт
Пуплев пайĕ
Еçхĕл
 
Фонетика
3 саспалли
 
Семçе сăмах
 
Чĕлхе
Чăвашла
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150