I.
1.
поле
полевой
сăнав уйĕ — опытное поле
тулă уйĕ — пшеничное поле
уй ĕçĕ — полевые работы
уй тупи — наиболее возвышенная часть поля
уй чӳкĕ — уст. рел. моление об урожае в поле с дароприношениями
уй юпи — полевой столб (на перекрестке дорог)
Уй куçлă, вăрман хăлхаллă. — посл. Поля глазасты, а леса ушасты.
2. физ.
поле
Çĕрĕн магнит уйĕ — магнитное поле Земли
◊
уй тăмани — бран. полевая сова (болван)
уй тункати — бран. полевой пень (истукан)
II.
диал.
намерение, желание
кăмпана кайма уй пур — я хочу сходить по грибы
III. межд.
1.
выражает изумление
о, ой
уй, çӳлĕ — ой, как высоко!
2.
выражает возмущение,
фу
уй, намăса та пĕлмест! — фу, он стыда не знает
3.
выражает сожаление
ах, ох
уй, мĕскĕн! — ах, бедняжка!
(уj), ой (оj), поле. Чув. Сбор. 1. 54°. Уй аксан, уй перекетне пар. Якейк. Уй-уй орлă уй корнать. С Янгильдино, Козм. у. Уйра шур сурпан выртать. (Йĕлтĕр йĕрри). N. Ойра пĕр çын сорпан сарĕ. (Йĕлтĕр йĕрри). Рег. 624. Çынсам ойра (ойри çыпсам) портс йĕпенчĕç. IЬ. 1103. Ойпа (ойсампа) çӳрерĕм. СПВВ. Т. А. Оя каяс, уя каяс. Серг. Рад. Йывăçсене касса, уй тунă. П. Шигали. Кăвак ут утлантăм, эпĕ хир каçрăм, хир каçаймасăрах уй каçрăм. Чураль-к. Ыраш уйĕн килтĕмĕр, шыра-шыра килтĕмĕр. См. Упа юрри. Якейк. Уй-уй орлă акисам, салам ярса та, салам çитмеçт. Ямбулатово. Ойра ойран çупçи ларать. (Тырă хăмăль). N. † Уй пуçĕнчи улмаççи. Орбаш. Çак ача пăшал ящй те, уяла тухса каярĕ. Чертаг. Уялла — у жителой степи, не у лесных жителей. Альш. И уй тулли, уй тулли, кăвак чечек хир тулли. Сред. Юм. Уй, куçлă, вăрман холхаллă. В. Н. Орл. Уй куçлă, вăрман хулхаллă. || Поляна в лесу. СТИК, Сред. Юм. || Прозвище. Сказки и пред. чув. 53. Ав, Уй Петĕр ывăлĕ.
игра (?) См. арăслан. Собр. 263°. Араслан кайăк шыв ĕçет, ик текерлĕк уй вылят. (Лаша шыв ĕçни). В друг. гов. Вăпă-вылять.
межд. изумления и возмущения. Панклеи. Уй, конта анчах шăлса тасаттăрмĕç (= вымела я), мĕскер çӳппи çапни конта! токелесе йолчĕ. Тип-Сирма. Вăл чиркĕве кĕрсен, халăх: «Ой, темскерлескер килчĕ!» тесе, аяккала пăрăна-пăрăна танă.
намеренне. Андреевка, Чист. Тахçанах çырма уй пур.
кыр, басу
, диал. ой «поле»; чаг. ой «низина», «долина», «лощина», «овраг»; кирг., казах., к. калп., ног. ой «низина», «впадина»; туркм. ой, ойлук «низина», «рытвина»; тур. оюк «впадина», «углубление»; азерб. оюг «выемка»; желт. уйг. ой «степь», «долина»; ср. монг. ой «лес», «бор», «роща»; ср. также уйг., туркм., тур., азерб. ой «долбить», «выдалбливать», «рыть».
«мысль», «намерение»; тат., башк., узб. уй, уйг., кирг., казах., к. калп., ног., кумык., ойр., якут., ой дума», «мысль», «намерение»; «ум»; др. тюрк., (орх.) ӧг «дума», «мысль»; орх., МК ӧ «думать», «понимать»; ср. монг. ой «ум», «разум», «способность»; «память».
хир. Ĕне чирленине пĕлсенех ăна карташĕнчен пĕртте кăларас пулмасть, Вите пулсан хăйне анчах витене хупса хурас пулать е уйри (хирти) картана кайса хупас пулать [Исаков 1882:5]; Эпĕ вăр-вар чӳрече виттĕр кантур çуртне каялла кĕрсе карăм та тепĕр еннелле туха уялла (хирелле) чупрăм [Комиссаров 1918:10].
Çавăн пекех пăхăр:
узурпациле узурпация узурпировать узы « уй » уй çерçи Уй никĕсĕ уй пăрçи уй соханĕ уй тăрийĕ