Шырав: сăмса - Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
нос

носовой
каçăр сăмса — 1) вздернутый, курносый нос 2) курносый человек
курпун сăмса —1) горбатый нос, нос с горбинкой 2) горбоносый человек
сăмса вĕçĕ — кончик носа
сăмса кăкĕ — переносица, переносье
сăмса çийĕ — переносица, переносье
сăмса тĕпĕ — переносица, переносье
сăмса тутăрĕ — носовой платок
сăмса шăтăкĕ — ноздря и ноздри
сăмса шывĕ — выделения из носа (при насморке)
сăмсапа калаç — говорить в нос, гнусавить
сăмса питĕрĕнсе ларчĕ — нос заложило
сăмсана юн аннă — кровь пошла носом

2.
клюв
кăвакал сăмси — клюв утки
Ир тăракан кайăкăн сăмси шурă. — посл. Ранняя птичка нос очищает, а поздняя — глаза продирает (букв. У рано проснувшейся птицы клюв чистый).

3.
рыло, морда (животных)
йытă сăмси — морда собаки
сысна сăмси — рыло свиньи

4.
сопли прост.
сăмса юхса аптăратрĕ — меня замучил насморк
юха сăмса — сопляк прост.
сăмса шăнкар — высморкаться, высморкать сопли

5. общее название
острого выступа, выступающего конца чего-л.:
карттус сăмси — козырек фуражки
кимĕ сăмси — нос лодки
сăмсара ларса пыр — сидеть на носу (лодки)
пуртă сăмси — кончик топора
пушмак сăмси — носок ботинка
чейник сăмси — носик чайника

6.
мыс, коса
выступ (леса)
угол (поля)
вăрман сăмси — выступ леса
хăйăр сăмса — песчаная коса

7.
горбушка, краюха, краюшка
кукăль сăмси — горбушка пирога
çăкăр сăмси — краюха хлеба

Пĕр çăкăр сăмси, икĕ икерчĕ, пĕр хуран кукли, икĕ йăвача, икĕ кĕлентĕр. (Çын пуçĕ). — загадка Краюха хлеба, да два блина, да вареник, да пара колобков, да два кренделя — что это? (Голова человека: нос, щеки, губы, глаза, уши).

◊
ама туна сăмси — бот. рыльце пестика
сăмсана каçăрт — задирать нос, важничать
сăмса айĕнчех — под самым носом
Сăмса айĕнчи курăнмасть, вăрман урли курăнать.
— погов. Что под носом — не видно, а что за лесом — видно.
сăмсана чик — совать нос, соваться куда-л.
юраман çĕре сăмсуна ан чик! — не суй своего носа куда не следует!
сăмсана пăр — нос воротить
сăмсу çине карт — заруби себе на носу

Çавăн пекех пăхăр:

сăмовор сăмольот Сăмран сăмсăр « сăмса » сăмса çийĕ сăмса çуначĕ сăмса вилни сăмса тăрри сăмса тотри