I.
1.
черный цвет, черная краска
черный
хура кĕпе — черное платье
хура куç — черные глаза
хура куçлă ача — черноглазый мальчик
хура пăрăç — черный перец
хура пусă — пар, паровое (букв. черное) поле
хура сăрă — черная краска
хура çĕртме — с.-х. черный пар
хура тăпра — чернозем
хура тăпраллă тăрăх — черноземная полоса, черноземье
хура тăпраллă мар тăрăх — нечерноземная полоса, нечерноземье
хура тир кĕрĕк — шуба черной дубки
хура ӳтлисем — чернокожие
хурисемпе выля — играть черными (в шахматах, в шашках)
шурă çине хурапа çырнă — черным по белому написано
хурапа пĕвет — окрасить в черный цвет (материю, пряжу)
хура хур — пришить черную кайму, обшить черным
хура тыт — пришить черную кайму, обшить черным
хура тар кăларса ĕçле — работать в поте лица (букв. до черного пота)
2.
темный
темно-
хура вăрман — 1) темный лес 2) чернолесье, лиственный лес
хура-кăвак — темно-синий
хура-хĕрлĕ — тĕмно-красный, коричневый
хура çĕр — темная ночь
3.
вороной (о масти лошади)
хура ут — вороной конь
хура турă — темно-гнедой, карий
хура турă ăиăр — темно-гнедой жеребец
4.
смуглый
хура сăнлă — смуглолицый
хура хĕр ача — смуглая девочка
5.
грязь
грязный
хура кĕпе-йĕм — грязное белье
ачан пичĕ хура — лицо у ребенка грязное
çусан та хури кайман — грязь не отстиралась
чĕрне хури — грязь под ногтями
чĕрне хури чухлĕ те — ни капельки, нисколько
Ÿксе пĕве кайаймарăм, питĕмрен хура каймарĕ. (Çатма). — загадка Лежа я не выросла, и с лица грязь не сходит. (Сковорода).
6.
курной, черный, топящийся по-черному
хура мунча — курная баня
хура пӳрт — курная изба
7. перен.
горестный, горький
хура куççуль — горькие слезы
Хура хурлăха хура куççульпе çуса яраймăн. — посл. Черную печаль горькими слезами не смоешь.
8. перен.
черный, преступный, злостный
реакции хура вăйĕсем — черные силы реакции
хура кавар — преступный сговор
9. перен.
черный, мрачный
хура шухăшсем — мрачные мысли
◊
куç хури — зрачок
хура кайăк — дрозд
хура кара — мед. темная вода (болезнь глаз)
хура кăмпа — чернушка (гриб)
хура кăрăç — черный груздь
хура кĕр — поздняя осень
хура пулă — линь
хура пуç — бот. рогоз
хура сарамак — диал. чахотка, туберкулез
хура сĕлĕ — бот. овсюг
хура çăкăр — черный хлеб
хура çĕлен — гадюка
хура çил — смерч
хура çырла — 1) черника 2) ежевика 3) ягоды паслена
хура тăм — сильные заморозки
хура тăхлан — свинец
хура тирек — осокорь
хура халăх — уст. черный люд, крестьяне
хура хырăм — подуст (рыба)
хура чир — проказа
хура ылтăн — черное золото (нефть)
II. уст.
вес, авторитет, влиятельность
унăн халăх çинче хура витмест — он не имеет авторитета
Çавăн пекех пăхăр:
хурçă хыв хурçăла хурçа хурçа сăртлă шапа « хура » Хура Çăл хура çăмăр хура çăмлă эрешмен хура çĕлĕклĕ сăвăр хура çĕлен