Шырав: çурăмпуç - Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, шурăмпуç «заря», «рассвет»; вариант çурăм-пуç, вероятно, появился в языке много раньше, чем шурăм-пуç. Последнее могло выступить только тогда, когда чуваши уже утратили значение слова çурăм. Оно в древности обозначало «свет»; ср. др. тюрк., МК, АФТ йарук «свет»; кирг., казах. джарык, туркм., ног., кумык, ярык, алт. В дьарык, хак. чарых «свет»; КБ йаруг «луч», «блеск»; Замахш. ярук «яркий»; уйг. йорук «свет»; «светлый», «блестящий». Они образованы от глагола: ср. КБ йару «освещать», «блистать», «делаться светлым», МК йару «светлеть», «просветлеть»; уйг. йору «светиться», «делаться светлым»; тув. чыры «светить»; «становиться светлым», «освещаться»; хак. чары «светить», «освещать»; алт. В дьар, дьары «светить», «издавать свет». Следовательно, çурăмпуç — «начало света» (пуç «голова»; «начало»). Когда чуваши утратили слова çур, çурăм, то çурăмпуç стали осмысливать как шурăмпуç (шурă «белый» — синоним света). Шурă здесь противопоставляется слову кăвак «синий». Более ранний рассвет чуваши называют кăвак çутă, кăвак шурăмпуç «синий свет», «синяя заря», а о заре говорят, что она шуралса килет «белея идет»; ср. тур. тан йери агарыйор «заря занимается (восток белеет)». Проф. Н. И. Ашмарин сначала объяснял это слово так: «Çурăм-пуç — «заря» из çурăм «расщелина» и пуç «голова», соб. «начало расщелины». Очевидно, чувашин в старину представлял себе зарю предвестницей расщелины, которую образует восходящее дневное светило“ (Материалы... 113). Позднее, когда пишущий эти строки при составлении своего „Библиографического указателя литературы по чувашскому языку“ (Чебоксары, 1931) показал ему статью Munkacsi, где сказано, что чувашское çорăм-пуç означает не «начало расщелины», а «начало утра» (çорăм происходит от глагола çор, тур. уаr — не в значении «раскалывать», а в значении «светить», «излучать свет») (KSz. II, 239—240), Ашмарин отказался от прежнего объяснения и в словаре (XII, 270) дал уже новую этимологию согласно указаниям Мункачи.

Çавăн пекех пăхăр:

çурăм-пуç çăлтăрĕ çурăм-пуç-ути çурăм-пуçлă çăпата çурăмăш « çурăмпуç » çурçĕр çурçĕр çутти çурçĕр енĕ çурçĕр качурки çурçĕр олуши

çурăмпуç
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Яндекс: 41001106956150

WMR: R028110838271

PayPal: np@chuvash.org