Шырав: йăх

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
род, племя
родовой, племенной
йышлă йăх — многочисленное племя
тĕрĕк йăхĕсем — тюркские племена
этем йăхĕ — человеческий род
йăх йĕрки — родословная
йăх пуçĕ — родоначальник
йăх ашшĕ — родоначальник
пĕр йăх çынни — соплеменник, единоплеменник
ют йăх çынни — иноплеменник
йăх ячĕ — родовая фамилия
чаплă йăхран тухнă çын — выходец из именитого рода, родовитый человек
йăхĕ те юлман —
1) никого из рода не осталось (о людях)
2) не осталось и в помине, все вымерли (о животных)
2.
поколение
çамрăк йăх — молодое поколение
йăхран йăха — из поколения в поколение
3.
порода, сорт (животных и растений)
хутăш йăх — помесь
йăха хăвар — оставить на племя
II.
собир.
II.
собир.

1.
внутренние болезни
ачана йăх ернĕ — ребенок заболел
2.
проказа, кожные болезни (с гноящимися ранами)
III. глаг.

оплодотворять
покрывать

йăхнă хурт ами — плодная пчеломатка

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(jы̆х), подр. особому сдержанному смеху. Изамб Т. Хĕрсем йăх-йăх-йăх! кулаççĕ (смеются про себя, тихо). Панклеи. Тилли каска хыçне выртнă та, йăх, йăх, йăх! колса выртать (смеется).
(jы̆х, jŏх), род племя. Хурамал. Йăх йăха туртать, несĕл несĕле туртать, теççĕ (= пурте пĕр пек пулаççĕ). Ч. С. Тата вĕсем хăшин-хăшин (новорожденного) ятне ашшĕ-амăш ячĕ; хӳрăнташ-ăру ячĕ майлă ел йăх ячĕпе хураççĕ. Истор. Вĕсем çемйинче темиçе çын пулнă. Çав çемьене вĕсем ,,йăх“ тенĕ. В их семье было много людей. Эту семью они называли родом. Хорачка. Сŏлттаны̆н jŏҕŏ пэ̆ттэ̆рэ̆ (род прекратился). Юрк. Сăн пек наянни пирĕн йăхра çук. Таких лентяев, как ты, нет в нашем роду. Собр. † Иккĕн тăван ӳсрĕмĕр, çич йăх (срв.çичĕ-ют) килчĕ-уйăрчĕ. (Хĕр йĕрри). СТИК. Мĕнле йăхран тухса кайнă çав халăх? От какого племени произошел этот народ? || 0 животных. Янтик. Йăхшĕн илсе ятăмăр-çке çак пăруна! (т. е. пăрăва). Ведь мы на племя купили эту телку! Ч.С. Халĕ те ĕнте (= ĕнтĕ) çав сурăх йăхех вуник пуç-и-мĕн пур. И до сих пор имеется что-то около двенадцати голов из потомства той же овцы. || Sреrmа. Паас.
назв. болезни. Б. Олг. Ачая полат йăх; йăх полсассăн, типсе каят. Лечут наговором: „Хăнча коршанкă тымаррине йăх ерет, çан чуне тин йăх ертĕр çак ачая; хăнча тал-пиçен тымаррине йăх ерет, çан чуне тин йăх йĕртĕр çак ачая; хăнча вĕтрен тымаррине йăх ерет, çан чуне тин çак ачая йăх ертĕр!“ || По одному объяснсиию, гноящийся чирей. Так же обзывают чирьястого человека, или тощую скотину, либо тощего цыпленка. СПВВ. ТМ. Йăх-çĕрнĕ çăпан (гноящийся чирей). Çăпанлă-кĕсенлĕ çынна та, таса мартан йăх, теççĕ. Тата, начар выльăх чĕпĕ тавраша çиленсен: ех йăх! теççĕ. || Болезнь лошади (сплееек?). Тюрл. Йăх лашана хол-тăрне полать; йăвăр ларсассăн, полать; вара пӳр йохат, çавна тӳрлетме хĕн. А. Турх. „Йăх пулнă лашана — что то случилось, но что — неизвестно“.
(jы̆х) одлодотворять; Ifutuere.Тюрл. Кам ... нă осĕнĕ? Quis futuit cas? N. Кус-ха, çавна кайса ... пĕрре, сан пек сарă ачсем пулччĕр (= пулччăр). Ib. Манăн çавна ... ассăм килет. Хăйсем арлă-арăмлă пурăнаççĕ, темĕшĕн йăхаймаççĕ: те упăшкинче айăп пур, те арăмĕнче. Арамĕнче пулсан, вăкăр (т. е. ют арçын) ярса, пăхмалла. Вăл урăх качча кайсан тин палăрат. || Oriri, concipi. Альш. Камран йăхнă çынсем вĕсем? От кого они получили происхождение? Г. Т. Тимоф. Сомн. ? || Оплодотворяться. Изамб. Т. Пĕрре ярупах кĕсре йăхăрĕ. Кобыла понесла с одной случки. N. Тăвасса турăмăр та, яхмарĕ (ачи пулмарĕ).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «оплодотворять»; 2. «род», «племя», «порода»; др. тюрк., алт. В, ойр. ук «род», «племя», «поколение», «потомство»; тув. ук «род», «порода», «происхождение»; ср. монг. уг «начало», «возникновение», «происхождение»; «корень», «основание»; «основной», «главный», «первоначальный». По фонетическим условиям трудно установить родство между йăх и ук: в чув. яз. прот. й появляется обычно только перед словами, начинающимися нелабиализованными гласными. Чув. йăх, тюрк. ук Мункачи сближал с шумерским иkи, ag, иga (KSz. V, 343— 351); ср. хант. йах «народность».
«кожное заболевание», «проказа», «золотуха»; йăхлă «золотушный», «прокажённый»; КБ, Зол. бл., ст. тур. иг, йиг, МК, Замахш., узб., тефс. XII-XIII вв. ик, иг, ПК иг «болезнь»; Малов. ПМК ик «рана»; КБ иглиг, АФТ иклиг «больной»; МК иглен «заболеть»; туркм. игли «худой», «болезненный» (ребенок); игле «худеть», «тощать», «слабеть» (о ребенке).

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

пĕр çемьере ашшĕ-амăшĕ, ывăлĕсем, ывăлĕсен ачисем, пурте пĕр çĕрте пурăнакан çынсем. Пĕр çемьере ашшĕ-амăшĕ, ывăлĕсем, ывăлĕсен ачисем, пурте пĕр çĕрте пурăннă. Вĕсем çемйинче темиçе çын пулнă. Çав çемьене вĕсем йăх тенĕ [Рассказы 1909:4].

Çавăн пекех пăхăр:

йăтмак йăтмарçă йăттăх-яптăх йăттар « йăх » йăх-йăх йăх-несĕл йăх-тĕп йăх-хурăнташ йăх-ях

йăх
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150