I. (кас)
1.
улица
квартал, край деревни, околоток
пирĕн касăра çирĕм кил — на нашем краю деревни двадцать дворов
2. чаще в названиях селений
деревня, выселок
хунь касси — шутл. родина жены (букв. деревня тестя)
3.
то же, что касу 2.
4.
часть чего-л.
хулан пĕр касси шыв ку енче, тепĕр касси шыв леш енче — одна часть города на этой стороне реги, другая — на той
5. разг.
группировка, группа
вĕсем икĕ касса уйрăлнă — они разделились на две группы
6. чаще с числ. пĕр
общее название группы животных, движущихся предметов, людей
— перевод зависит от сложившихся в русском языке связей слов:
стая, стайка, косяк, группа и т. д.
пĕр касă ача — стайка ребятишек
пĕр касă салтак — группа, отряд солдат
пĕр касă сурăх — небольшое стадо овец
пĕр касă пулă — косяк рыбы
пĕр касă пĕлĕт иртсе каирĕ — пронеслась стая облаков
7. с числ. пĕр
некоторое время
пĕр касă çумăр çурĕ — некоторое время шел дождь
пĕр касă çил вĕрчĕ — некоторое время дул ветер
◊
касă çил — порыв ветра
касă çумăр — полоса дождя
касă чир — эпидемия
II.
1.
борозда
полоса
суха касси — борозда
тырă пĕр касă та акăнман — не засеяно ни одной полоски
2.
гряда, ряд
купăста касси — ряд капусты
касă хушши — междурядье
икĕ касă хăяр ак — посеять две грядки огурцов
3.
лемех
лемешный
акапуç касси — лемех плуга
(-зы̆), борозда, или земля, срезанная с борозды. См. ака-пуç. Хурамал. Касă — ака тунă чух касăлнă çĕр. Çеçмер. Çоха касси, ака касси — борозда. Ib. Кассипе от! Иди по борозде! (Гов. лошади). Бур. Кассипе калаçăп, автанĕпе ака тăвăп. (Çыру çырни). Календ. 1904. Тырă пĕр касă та акаймасчĕ, тет. || Полоса. Тим. † Касăях та касă ешĕл курăк, çырла çеçки ӳсни курăнмас.
то же, что кас. N. Çиен пур-и, вылян пур-и — атьăр кассипе туя! (Такмак). Пазух. Тусăм касси витĕр эп тухнă чух, тусăм, курса, йĕре, ай, пуçларĕ. СТИК. Пирте ялсем темиçе касса уйăрăлаççĕ. Касă тени — вăл пĕр çĕрте çумлăн-çумлăн ларан килĕсем пулат. Кашни касăри çын хăй кассинчисене çывăхрах. Пирĕн, темле, хăш касса хаяр теççĕ, хăшне йăваш теççĕ. Хурăнташсем пĕр касра лараççĕ. Пĕр пĕчĕкçĕрех касăра пĕтĕмпех пĕр-пĕринпе хурăнташлă çынсем лараççĕ. Альш. Унтан тата çавăн пекех вăл вăйя тухан хĕрпе каччă час-часах тăрăхлакаласа, кулкаласа касă-касă хĕрне, ял-ялĕ хĕрĕсене юрлаççĕ. ЧП. Пирĕн касă ачисем.
то же, что кас. Дик. леб. 40. Касă-касă вăйлă çил-тăвăл пулассине пĕлтерет. СТИК. Çил касă-касăпа килсе уласа каят (эсĕ пӳртре ларатăн пусан). Чув. пр. о пог. 167. Касă-касă пĕлĕт — нависшие тучи, из которых идет дождь, сменяющие одна другую. (Срв: касă çил — напор ветра). Карсун. † Касă-касă пĕлĕт пулас-мĕн. Альш. Ывăлĕ ашшĕне хирĕç калать: эй аттем! пĕр касă çумăр килĕ те, ирĕлтерĕ ярĕ. || Отряд. N. Çапла каласа тăнă чух, сăрт хушшинчен пĕр касă çар тухнă. N. Çапла Израил халăхĕ çарри пĕр ушкăнĕ (в рукописи написано: «пĕр касси») çурçĕр енчен хатĕрленсе тăнă, тепĕр ушкăнĕ хĕвеланăç енче пулнă. Шел. 24. Кайăк хур пек кăртипе умлă-хыçлă тăраççĕ, харас утса, юрласа, кассăн-кассăн пыраççĕ. || Часть. N. Мĕшĕн эсĕ çĕр укçинчен пĕр кассине пытарса хăвартăн? Ковали. Пĕр касси (часть кур) сарай хыçĕнче ларать, тепĕр касси урама тухса кайнă. || Квартал. Юрк.
Çавăн пекех пăхăр:
кас суханĕ кас-йыш кас-кас кас-пик « касă » касăв касăк касăк-кĕсĕк касăкăн-касăкăн касăл