Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
возможность
удобный случай, подходящий момент
унăн ку ĕçе тума мехел çук — у него нет возможности выполнить эту работу
унта пулма мехел килмерĕ — мне не представилось возможности побывать там
мехел килтер — воспользоваться удобным случаем, улучить подходящий момент

2.
свободное время, досуг
мехел пулсан, хамах пырăп — если будет время, я сам приду
мехел çитмест — у меня нет времени, мне недосуг

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

время, внимание

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_мэh’эл’), возможность. Хурамал. Хамăн мехел çитсен пырăп-ха (= ĕçрен пушансан). Ib. Хам мехелĕмпе (когда время будет) хамах пырăп-ха, эс кая тăр (ты пока ступай). Тюрл. Мехел полсассăн, хамах çавăрăнса çитĕп. Приду, если будет свободное время. Питушк. Манăн мехеле кĕт пăртак (подожди). || Шибач. Мехелпе каять. Тихонько идет. Ир. Сывл. 33. Ĕçне тума мехел çук. Орау. Мехел çитимаçть-ха унăн, теççĕ, ĕçе час тытăниман çынна („нет предприимчивости“). Ib. Ăйхран тăрса, урине час сыриман çынна: мехел çитимаçть, теççĕ. СПВВ. ПВ. Мехел — мехелли çитсессĕн. СПВВ. Х. Эпĕ тавăрăннă мехелте (во время). СПВВ. МА. Мехел çитмесĕр (= вăхăт çитмесĕр) ăçта каян? теççĕ. СПВВ. МА. Ним мехел çитмерĕ. СПВВ. Тем мехелтен, почему-нибудь. Орау. Пир(ĕн) ачасем этем пулас çынсем-и вăсем? Çынсен ачисем тахçан, кĕтӳ кайичченех, тăрса, унта-кунта кайса килеççĕ; пирĕн хăйсен мехел çитмесĕр нихçан та вырăн çинчен те тăмаççĕ. Юрк. (Масар). Тĕнченĕн мехелĕ çапла куран: пĕри пĕтнĕ çĕре тепĕри пулса тăрат (ко времени погибели одного возникает другое). Ib. Этем ывăлĕ-хĕрийĕн мехелĕ çапла, куран. Ib. Пурăна-пурăна çав тĕрĕк çыннисем пулăхар (так!) ячĕпе çӳренĕ вăхăтра, çыру мехелне те пĕлсе çитнĕ. Шор-к. Шăпăрçă шăпăрне калама пуçличчен, ачасене хĕрлĕ-çӳçе холли (вербу) хуçма яраççĕ. Çав холăсене хуçса килсен, шăпăрçă, хăвăту (= хăйĕн) мехелпе, шăпăрне калама пуçлать. Регули. 1278. Хва мехелпе килет. МПП. Мехел, сила, способность. || Милость (неправ. толкование). Альш. Туррăн мехелĕ пулсан, кăçал та алла тырă илĕпĕр-ха. ЧП. Пари халĕ турри, ел пами халь, кĕтер халĕ туррăн мехелне (здесь СПВВ. поним. в см. кăмăл). Кратк. расск. 7. Авраам, ĕмĕтне татмасăр, кĕтсе пурăннă турă мехелне. N. Эпĕ санран урăх çыру вăл-ку илме ĕмĕт тумасаттăмччĕ, анчах тепле масарла тата турă хăй мехелне çавăрчĕ. Альш. † Акрăмăр та тулă, парĕ-и ха турă? Кĕтер-ха туррăн мехелне. Юрк. † Ырă курам, тесе, пит ан васка, мехелĕ епле çаврăнат. См. Paas. 85.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «время», «момент»; 2. «возможность», «удобный случай»; МНХ мәhәл «момент»; «место»; «внимание»; уйг. мәзгил «время», «пора», «период»; узб. махал, кирг. маал, мезгил, казах. мезгил «время», «пора», «момент»; уйг. Син. махал «положение», «состояние», «время»; к. калп. мәхәл, мезгил «время», «момент»; башк. мизгел, мәл, башк. К мӓле «время», «сезон», «пора»; тур. мехел, мӳхлет «срок», «отсрочка»; туркм. мәhел «время» (Алиев). Из араб. яз.: «место», «отсрочка», «время», «удобный случай» (Ягелло).

Этимологи словарĕ (1996)

возможность; сила; способность; время. Мехел полсассăн, хамах çаврăнса çитĕп. Приду, если будет свободное время.
   Производйые формы: мехелсĕр не имеющий возможности; мехелен- двигаться вяло. Килтен аран мехеленсе тохрĕ. Еле выбрался из дома (Ашм. Сл. VIII, 232-233).
   Тюркские соответствия:. тур. мähал (< араб.) место; тур., чаг. мähалсыз (мähал + -сиз) неуместно, несвоевременно (Радл. Сл. IV, 2077); аз. мәhәлл местность; тат. мәхәл место; помещение; дом, жилище < араб. (АТРСЗ, 339).
   См. Егоров ЭСЧЯ, 133.

Çавăн пекех пăхăр: