Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
тип (тĕслĕх, тĕс)
тăпра типĕсем — типы почв

2. лит., иск.
тип (илемлĕ сăнар)
çĕнĕ вăхăтри хресчен типĕ — тип крестьянина нового времени

3. биол.
тип (пĕр евĕрлĕ чĕрчунсен, ӳсентăрансен йышĕ)
пай ураллă чĕр-чунсен типĕ — тип членистоногих животных

II.
см. типĕ

III. глаг.

1.
сохнуть, сушиться
высыхать, засыхать, просыхать
кĕпе-йĕм типет — белье сохнет
тырă типет — зерно сушится
типсе кай — засыхать, высыхать, пересыхать
çĕр типсе кайнă — земля пересохла

типсе лар —
1) высыхать, пересыхать
кулере шыв типсе ларнă — вода в озере высохла, озеро пересохло
пыр типсе ларчĕ — в горле пересохло
2) засыхать
пылчăк типсе ларнă — грязь засохла

типсе çит — досыхать, просыхать
урай сăрланă сăрă типсе çитнĕ — краска на полу уже просохла
типсе хăр — отсыхать
турат типсе хăрнă — ветка отсохла
тырă типсе хухнă — зерно усохло
типсе шултăрка — рассыхаться
пичке хĕвел çинче типсе шултăрканă — бочка рассохлась на солнце

2.
черстветь
типнĕ çăкăр — черствый хлеб
кукăль типсе кайнă — пирог зачерствел

3.
пропасть (о молоке у коровы)
ĕнен сĕчĕ типнĕ —  у коровы пропало молоко
сĕт типнĕ вăхăт — сухостой (у коровы)

4. перен.
испаряться, пропадать, исчезать
унăн укçи типнĕ — деньги у него пропали

◊
типсе юл — остаться на бобах, без ничего

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_ти_п, т’и_п), частица образов. превосходной степени прилаг. и наречий.

сохнуть, высыхать, черстветь. Слеп. Çĕр типсе çитрĕ. Земля совсем высохла. Эпир çур. çĕршыв 9. Çĕр типерех парсан, йывăçсене шăваратпăр. Альш. Ахаль те çуркуннесенче пырса кĕмелле мар, çĕр лайăх типсе çитиччен. О сохр. здор. Вара шыв пĕрмаях аялалла юхса анать те, çĕр типсе юлать (земля высыхает). Ib. Мунча хыççăн (после бани) пуç типсе çитиччен çара-пуçăн тула тухма та юрамасть. Ала 86. Çăккăра пĕрре çыртать, тет, çур тинĕс типсе ларать, тет; тепĕрре çыртать, тет, тепĕр çурри типсе ларать, тет. (Из сказки). Якейк. Çăкăр типет. Хлеб черствеет Чхĕйп. Çĕр çинчи тĕрлĕрен çимăç (= çимĕç) çăмăрсăр типсе ĕнсе тăнă пек, вăсам та вĕрентекенсĕр типсе пурăннă. N. Çитĕнес çимĕçӳсем (плоды) типсе ларĕç (высохнут). || Об источниках и т. п. Никит. Нăмай çăлсем (родники), тарасасем (колодцы) типе-типе ларчĕç (пересохли). || Таять (об облаке). Тюрл. Пĕлĕт пынă çĕртех типсе пырать. || О молоке у коровы. Толст. Çав вунă кун хушшинче ĕнин сĕчĕ типсех ларнă. || О частях тела. N. Алли типсех ларнă. У него рука совсем высохла (от повреждения). || О горле (при жажде и т. п). Ст. Чек. Куштан çинчен: пырĕ типнĕ ĕнтĕ, ерекшĕн чупса çӳрет, теççĕ. Юрк. Пыр шăтăкĕ типет (сохнет в горле), тӳсме хал çук. Кан. Типнĕ пыра лĕп шӳрпе, теççĕ ваттисем. (Послов). || О слезах. N. Макăрса ĕнтĕ манăн коç-çоль типрĕ. || Страдать от жажды. Баран. 253. Ушкăнпа карталанса пыракансем шывсăр типсе вилессĕнех туйăнать. Ib. Шывсăр типсе çуннă çынсене тĕвесем пальмă-йывăçĕ сулхăнне илсе çитеççĕ. || Худеть, истощаться. N. Утсам типсе карĕç (похудели). N. Ахаль типессе типрĕм ĕнтĕ те... || О пропаже. Орау. Унăн укçи типпĕрĕ (пропали. Срв. там же: укçине çынна парса типĕттĕрĕ).

то же, что типĕ, сухой. Сложные см. под сл. типĕ. Орау. Тип кулача çияс килмеçт ман. Вотлан. Вутлан шăтĕк — вут шăтĕк, тимĕр шăтĕк — тип шăтĕк. (Чĕлĕм). || Сушь. ЧП. Вăрман путтăр, тип юлтăр. || Пост. Завражн. Тип тирке, поститься.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

сущ.муж.
1. тĕс; типы автомобилей автомобильсен тĕсĕсем
2. сăнар; комические типы в пьесе пьесăри кулăшла сăнарсем
3. путсĕр, йĕрĕнчĕк, киревсĕр (çын)

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

тип (1. мĕнĕн те пулин форми, пĕр тĕрлĕ япаласен, явленисен, ушкăнĕн тĕслĕхĕ; 2. сăнлăх, пĕр тĕрлĕ, çынсен тĕп паллисене пĕрлештерсе пĕтĕмлетсе кăтартакан сăнар).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

м. тип (1. модель, форма; 2. лит., иск. пĕрлештерсе, пĕтĕмлетсе кăтартнă сăнар; 3. биол. чĕрчунсемпе ӳсентăрансен систематикинчи чи аслă пай; 4. разг. хăйне евĕрлĕ, ыттисенчен уйрăмрах çын).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

кибәргә

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «сохнуть», «высыхать»; «сушиться»; 2. «черстветь» (о хлебе); типĕ «сухой»; «чёрствый»; типĕт «сушить»; тат., башк. кип, МК, кирг., казах., к. калп., ног. кеп «сушиться», «сохнуть»; тат., башк. киптер «сушить».

Çавăн пекех пăхăр: