Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
бежать
ăмăртса чупмалли çул — беговая дорожка
лаша хытă чупать — лошадь бежит быстро
сиккипе чуп — мчаться во весь опор, бежать во всю прыть
тавлашеа чуп — бегать взапуски
тухса чуп — побежать, выбежать
хыççăн чуп — побежать вдогбнку
юртăпа чуп — бежать рысцой, трусить
чупса кайса кил — сбегать куда-л.
чупса çаврăн — обежать вокруг чего-л.

чупса çит —
1) догнать
2) прибежать, добежать, домчаться

чупса çӳре — бегать
ачасем урамра чупса çӳреççĕ — дети бегают на улице
тандемпа чупса ăмăртни — гонки на тандемах

чупса тух —
1) выбежать, выскочить
2) пробежать (дистанцию за какой-л. срок)
Хуплăва çинĕ чух, лашана чупнă чух пĕлеççĕ. — посл. Вкус пирога познается во время еды, достоинства коня — во время езды.

2.
двигаться, идти (напр. о локомотиве)
теплавус хăвăрт чупать — тепловоз идет быстро

3.
кататься
велопа чуп — кататься, ездить на велосипеде
йĕлтĕрпе чуп — кататься, ходить на лыжах
катаччи чуп — кататься на санках (обычно во время масленицы)
тăркăчпа чуп — кататься на коньках

4. разг.
ездить, разъезжать
пасартан пасара чуп — разъезжать по базарам

5. разг.
бегать, волочиться за кем-л.
хĕрарăмсем хыççăн чуп — волочиться за женщинами

6.
ползать (о насекомых)

7.
плыть (об облаках и т. п.)
тӳпере хура пĕлĕтсем чупаççĕ — по небу плывут темные тучи

8.
случаться, спариваться (о животных)

◊
аван чупатăр-и? — как поживаете?

II.
подражание звуку поцелуя
чуп! чуп! чупту — звучно целовать

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

поцелуй.

встр. в форме: чупла.

чоп, бежать, скакать. КВИ. Лаши чупать пуç ухса. КС. Ай-яй, лаши хыт чупаçке (= чупать-çке). Ах, как быстро бежит лошадь. Образцы 44. † Пĕчĕкçеççĕ лаша турă лаша, чупма турти вăрăм пулинччĕ. N. Юртăпа чупать. Регули 102. Ку лаша чопасра (чопасса) çăмăл. Калашн. 15. Кайăк пек вĕçсе килелле чупрăм. И домой стремглав бежать бросилась. Хĕр йĕрри. Тăван тесе чупрăм та, çичĕ ют ачи пулайрĕ. Ib. Чупрăм антăм çырмана кĕмĕл çĕрĕ пулĕ тесе. Ib. Чупрăм антăм çырмана, юхрĕ тухрĕ шерепем. Ib. Чупрăм кĕтĕм пĕр пӳрте, хамăр çеме пулĕ тесе. Ib. Ах, аккаçăм, аккаçăм! Пĕрре ларма килтĕм те, чупрăр тухрăр ăрама, хамăр тăван пулĕ тесе. Ib. Чупрăм тухрăм ăрама, хамăр савни пулĕ тесе. Образцы 45. † Чупрăмах та тухрăм эп урама. N. Кĕт тарланă тарламан — шыва чупать чӳхенме. КВИ. Ав унта хитре хĕрсем ĕни хыççăн чупаççĕ. НР. † Чупрăм каçрăм çак ăрама... Прибежала я на эту улицу... N. Тӳсеймесĕр масар çине чупа парать. Хĕр йĕрри. Атте çурчĕ утмăл хăлаç, ут пек чупса çӳреттĕм. КВИ. Ачи-пăчи выляса чупса çӳрет урамра. Ск. и пред. чув. 15. Вара кĕтӳçĕ пӳртнелле чупса кайрĕ васкаса. Ib. 46. Чупса та кайрĕ вăл хăйĕн килне. Ал. цв. 13. Часах аслă хĕрĕсем те чупса пыраççĕ. N. Пуян пиччĕшĕ ку пуйни çинчен илтет те, ун патне чупса та пырать. N. Чупса пычĕ хăвăртрах вăл хăй ывăлĕ патне. Ст. Чек. Пăлак акка хăранипе чупа-чупа тарнă. N. Чупса пынă чухне хирĕç çил персе пырать. N. Чупса пырса сикмелĕх вырăн пулмарĕ те, тӳрех сикмелле пулчĕ. N. Чупса пырса сикмелĕх (для разбега) вырăн çукчĕ те, тӳрех сикмелле пулчĕ. Чураль-к. Пĕр пураклăх хурăн хуппишĕн чупрăм хăпартăм хурăн тăрне. Кармалы. Çав сăмахсем çинех тилĕ чуп кил. Перев. Çав сăмахсене кашкăр калаçса тăнă чух тилĕ чуп çит. Цив. Но, айта, çăртан полă ячĕпе чопа пар. Н. Карм. Çунатсăр вĕçет, урасăр чупат. (Çумăр пĕлĕчĕ). Ск. и пред. чув. 27. Вăхăчĕсем иртеççĕ, варти шыв пек чупаççĕ. || Жить. Якейк. Лайăх чопаттăр-и? – Чопкалатпăр та-ха. Как поживаете? – Живем пока. || Ходить (о судах). Б. Яныши. Унта çитсен праххотсам чопнине пăхкаласа ларнă чух мишавай çитрĕ. КС. Прахут чупать (идет). Эпир çур. çĕршыв 25. Сăрă çинче пăрахут та чупать. || Кататься (на дошади). Ст. Яха-к. Ун чухне вара ачасен ту çипе çунашкапа ярăнма каясси килмест, лашапах чупас килет. (Çăварни). N. Чуп, чуп, лаша, чуп, лаша: эпир çăварни чупас çук. || Ездить, разьезжать. N. Пасартан пасара чуп. N. Ямшăк чуп, ямщичить. ЧП. Кунĕн-çĕрĕн ямшăксем чупаççĕ. Кан. Лаша кӳлсе ĕçке те чупма пăрахатăп. || Катиться. N. Арпус чупса аннă чухне пĕр мулкач тухса карĕ, тет (когда арбуз скатывался). || Ползать (о мухе). Бгтр. Ман çинче шăна чопса çӳрĕ. || Плыть (об облаках). Ск. и пред. чув. 112. Хура пĕлĕтсем чупаççĕ. Чув. прим. о пог. 103. Сийлĕ пĕлĕтсем хытă чупсассăн, уяр пулать. (Если) слоевые облака быстро двигаются – к ведру. || Двигаться. Регули 1541. Çын ман çола çитсен чопма йоратмасть. || Якейк. Ку чопмалли ана-ха (вырма лайăх, сарарах тырă çинчен), часах вырса прахăпăр. Ани лайăх чопать те, тырри сахал. Ани чопмалла та, йышĕ çок та, ытла валаллах каймасть. || Случаться (о животных). Альш. Ĕне çуркунне чупса юлчĕ. Чертаг. Чопас тына (виç çулта, о телке). Кан. Камăн та пулин ĕни чупсан, ун çинчен хуçине систерес пулать.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

йөгерергә

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[ĉup]
kuri
ăмăртса чуп — konkuri, vetkuri
хыççăн чуп — postkuri
чупса çит — kuratingi
чупса ирт — superkuri
чупав — kur(um)o
чупă (= чупу) — kur(ad)o
чупкалаш — hasti, kuri tien reen
чупкалу — hasto, tumulto
чупкăн — kura
homo kiu ofte ŝanĝas sian laboron aŭ okupon
чупмак — sporŝuo(j), kruŝuo(j)
чуптар — ruligi, veturigi
rapidi, flugi
чуптар часрах! — rapidu, hastu!

[ĉup]
kiso
чуппа ту — kisi
чуп ту — (inter)kisi

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«бегать», «бежать», «скакать»; КБ, МК, Замахш, уйг., кирг., азерб., тур., туркм., кумык., тат. чап, узб. чоп, казах., к. калп., ног., тув. шап, башк. сап, балк. чаб «бежать», «скакать», «мчаться»; чув. чупкăн «непоседа», «летун»; тур. чапкын «шалун», «озорник», «повеса», «бездельник», «бродяга»; чапкын ат, башк. сапкыр aт, чув. чупкăн лаша (ут) «беговая лошадь».

чуп ту «целовать». Подражание звуку, получающемуся при поцелуе; ср. русск. «чмокать»; удм. чуп карыны, мар. шупшалаш «целовать»; тур. шап — звукоподражание громкому поцелую.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

аçа пĕл. Амисем аçана пĕлсенех (чупсанах) хĕл каçма тепĕр çул валли пĕр çулхи туратсен хуппи çине çăмарта туса хăвараççĕ [Яблонная 1915:6].

Çавăн пекех пăхăр: