Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

абзац

2.
абзац (текстăн пĕр пайĕ)
виçĕ абзац вула — прочитать три абзаца

вула

1.
читать
çыру вула — читать письмо
нимĕçле вула — читать по-немецки
вуламалли кĕнеке — книга для чтения
вуланă кĕнеке — прочитанная книга
вуласа кай — читать дальше
вуласа кур — иметь возможность прочитать
вуласа пĕтер (тух) — прочитать (до конца)
вуласа çит — дочитать (до какого-л. места)

вула

2. диал.
говорить, разговаривать
мĕн çинчен вулатăр? — о чем вы говорите?

вулаттар

понуд. от вула
асанне вăл çырăва мана та вулаттарчĕ — бабушка дала почитать это письмо и мне

кăмăлла

1.
любить кого-что-л.,
симпатизировать кому-чему-л.,благоволить к кому-л.
кăмăлламалла çын — симпатичный человек
кăмăлласа вула — читать с удовольствием
вĕсем пĕр-пĕрне кăмăллаççĕ — они любят друг друга
эпĕ ăна кăмăлламастăп — он мне несимпатичен, я его не люблю

кăсăклан

интересоваться, проявлять интерес
любопытствовать
увлекаться
ĕçпе кăсăклан — интересоваться работой
вăл техникăпа кăсăкланать— он интересуется техникой
кăсăкланса кай — заинтересоваться чем-л.
кăсăкланса вула — читать с интересом
кăсăкланса пăх — смотреть с любопытством
спортпа кăсăкланса кай — увлечься спортом

килен

наслаждаться, получать наслаждение, удовольствие, упиваться
Çарăмсан çине пăхса килен — любоваться Черемшаном
музыкăпа килен — упиваться музыкой
киленсе вула — зачитываться чем-л.
киленсе итле — слушать с наслаждением (напр. музыку)
киленсе çи — есть с аппетитом
килениччен ярăн — накататься вволю
Нумай çывăракан ыйхинчен киленнĕ тет, ир тăракан ĕçĕнчен киленнĕ, тет. — посл. Кто много спит, тот получает удовольствие от сна, кто рано встает — от работы.

корректура

2.
корректура (оттискри йăнăшсене тӳрлетни)
коректура вула — читать, держать корректуру

лампа

ламповый
вуннă лампи, вуннăллă лампа — десятилинейная лампа
газ çути лампи — газосветная лампа
кăнтăрлахи çутă лампи — лампа дневного света
краççын лампи — керосиновая лампа
сĕтел лампи — настольная лампа
чĕп куç лампи — мигалка, коптилка
электричество лампи — электрическая лампочка
лампа тăрпи (кĕленчи) — ламповое стекло
лампа хăйăвĕ — ламповый фитиль
лампа ывăсĕ (питлĕхĕ) — абажур лампы (керосиновой)
лампа çут — зажечь лампу
лампа хăйăвне пĕчĕклет — привернуть фитиль лампы
лампа çутипе вула — читать при свете лампы
лампа сӳнсе ларчĕ — лампочка погасла

◊
шăратмалли лампа — паяльная лампа

латинла

по-латыни
латинла текст — латинский текст
латинла-каталонла словарь — латинско-каталонский словарь
латинла вула — читать по-латыни

параграф

параграф (текстăн § паллăпа уйăракан сыпăкĕ тата палли хăй)
устав параграфĕ — параграф устава
виççĕмĕш параграфа вула — прочитать третий параграф

пикен

2.
стараться, прилагать старания, усердствовать
пикенсе вула — читать с усердием
пикенсе ĕçле — работать старательно
ача пикенсе вĕренет — мальчик учится настойчиво
пикенсех кайса кур ку фильма — непременно постарайся увидеть этот фильм

политэкономи

политэкономия (политика экономийĕ, политическая экономия)
социализм политэкономийĕ — политэкономия социализма
политэкономипе лекци вула — читать лекции по политэкономии

проповедь

церк.
проповедь
проповедь вула — читать проповедь

речитатив

речитативный
хорпа калакан речитатив — хоровой речитатив
калавăн речитатив форми — речитативная форма рассказа
речитативпа вула — читать речитативом

сасă

голосовой
çинçе сасă — высокий, тонкий голос
хулăн сасă — низкий голос, бас
мăн сасă — низкий голос, бас
пысăк сасă — низкий голос, бас
сасă чĕлĕхĕсем — голосовые связки
сасăран палла — узнать кого-л. по голосу
кулан сасăпа — калаç говорить басом
сасăпа вула — читать вслух
сасă пар — подать голос, откликнуться
сасă çĕтрĕ  — голос сел, пропал
сасă пĕтрĕ — голос сел, пропал
манăн сасă тытăнчĕ — я охрип
акăш килет ту тăрăх, сасси килет шыв тăрăх — фольк. лебедь летит над горами, а голос его разносится над водами

сăмах

4.
слова, текст
юрă сăмахĕсем — слова песни
тупа сăмахĕсене вула — зачитать текст присяги

сыпăкла

2.
читать по складам, по слогам
сыпăкласа вула — читать по складам, по слогам

тăрăш

1.
стараться, стремиться, прилагать старания
ĕçе вăхăтра пĕтерме тăрăш — стараться закончить работу в срок
юрама тăрăш — стараться угодить
тăрăшса вула — усердно читать
тăрăшса ĕçле — работать старательно
темле тăрăшсан та каясси пулмарĕ — как я ни старался, мне не удалось поехать

тимле

2.
вникать, вдумываться
тимлесе вула — читать вдумчиво, вчитываться
калаçнине тимлесе итле — вникать в разговор

хулленçĕ

разг.
потихоньку
хулленçĕ вула — читать потихоньку

хыпалан

1.
спешить, торопиться
ăçта хыпаланатăн? — куда ты торопишься?
ан хыпалан! — не спеши!
хуравлама хыпаланмасть — он не спешит с ответом
хыпаланмасăр вула — читать не спеша
хыпаланса кай — пойти поспешно, торопливо, поспешить

ыт

II. союз разг.
чем
ыт ĕçсĕр лариччен кĕнеке вула — чем сидеть без дела, читай книгу

эппин

2.
в таком случае, уж, тогда уж
вула-ха эппин — читай-ка в таком случае
айта эппин, пĕрле кайăпăр — тогда уж давай вместе пойдем

юрат

любить
обожать
ĕçе юратакан халăх — трудолюбивый народ
мире юратакан çынсем — миролюбивые люди
çул çӳреме юрат — любить путешествовать
чунтан юрат — любить всей душой
шӳт тума юрат — любить шутить
юратнă çĕршыв любимая родина
юратми пул — разлюбить, охладеть
юратмаллипех юрат —любить по-настоящему, глубоко, всерьез
юратса вула — читать с увлечением
юратса кай — выйти замуж по любви
юратса тух — выйти замуж по любви
юратса пăрах — влюбиться
юратса çи — есть с аппетитом
Кушак тĕк майлă шăлнине юратать. — посл. Кошка любит, когда ее гладят по шерстке.
Укçа хисепе юратать. — погов. Деньги счет любят.

ăнлануллă

понятно, ясно
внятно
ăнлануллă лекци — доходчивая лекция
ăнлануллă вула — читать внятно

ăш

7.
ум, память
вăл манăн ăшăмра та çук — 1) у меня и на умĕ этого не было 2) я совсем запамятовал
ăшра вула — читать про себя
ăшра кулса ил — усмехнуться про себя
ăшра шухăшла — думать про себя
ăша хыв — 1) усваивать (изучаемое) 2) принимать к сведению
ăшра тыт — держать в уме, в голове
ăшран тухмасть — не выходит из головы, с ума нейдет прост.

стилистика

стилистический
чăваш чĕлхин стилистики — стилистика чувашского языка
стилистикăпа лекци вула — читать лекции по стилистике

чик

◊
чиксе турт — приметать, пришить на живую нитку
хăлхана та ан чик — не обращать внимания на сказанное, пропускать мимо ушĕй
ăша чик — удержать что-л. в памяти
сăмсуна чик — соваться, совать свой нос не в свое дело
пуçа чиксе кĕнеке вула — уткнуть нос в книгу
йĕп чиксе те куç курмасть — хоть глаз выколи, не видно ни зги
ман ăçта пуçа чикес? — куда мне деваться?

лекци

лекционный
тӳлевсĕр лекцийĕ — бесплатная лекция
лекци залĕ — лекционный зал
лекцисен ярăмĕ — цикл лекций
лекци вула — читать лекцию

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

вула

читать
вулакан – читатель, чтец
вулама, çырма пĕлекен — грамотный
вуласа пĕтерсен — когда прочитал
вуласа тух — вычитать; прочитать
епĕ кĕнеке вуласа тухрăм — я прочитал книжку
вулас çĕртен пăрахса кайрăм — надо было читать, а я бросил и ушел

пăнчă

точка
крапина
пункт
пăнчăран пăнча çитеччен вула — читать от точки до точки

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сасă

(сазы̆), звук, голос; шум. См. сас. К.-Кушки. Сасăпа вула. Читай вслух. Орау. Урамра ача сасси. N. Аялтан илнĕ сасă, низкий звук. Алик. † Тăнкăл-тăнкăл мăй чанĕ, мăй чан сасси вăрманта, ыр ача сасси ял çинче. ЧП. Юрă сассине саватăп. Орау. Манăн пĕтемпех сасă пĕтрĕ. У меня совсем нет голоса. Пшкрт: _мэ̆_{н п̚}ор-с’ок са_сси_нэ кы̆чкы̆рат. ЧС. Тулта кăшкăрнă сасă та макăрнă сасă анчах илтĕнет. Синерь. Кукша кайăкра çӳренĕ чухне ача макăрнă сасси илтрĕ, тет. Шурăм-п. Кăмака çумĕнчереххисем хыйă йăтнă та, сасă тухтăр тесе, кăмакана: шат, шат! тутараççĕ. N. Юрлаяр-и сасă тытăниччен. Собр. † Сĕн вăрманта куккук авăтать, сассисем тухаççĕ хирелле. Ib. † Çак аппаçăм туйĕнче юрлаям-и сассăм тытăниччен. Баран. 56. Çавăнтах пурăнас кун-çулĕсем пĕтнĕ, сасă та кăларайман (разбились вдребезги). N. † Акăш килет ту тăрăх, сасси килет шыв тăрăх. Кĕвĕсем. Аякран илтсен, кĕмĕл сасси пек, патĕнчен илтсен, ылттăн сасси пек илтĕнет (пение соловья). Сятра. Сасси çӳхе = сасси çинçе. (Говорится в загадке про „вăрăмтуна“). N. Ку сасса (на этот голос) Ворчинский амăшĕ чупса пынă. ТХКА 50. Вăрманта лаша çинĕ сасса тăнласа çӳрĕпĕр. Ib. 48. Хапха сасси илтĕнчĕ. Алкум алăкĕ уçăлса хупăнчĕ. || Слух, молва, известие. N. Онăн та (и об этом) сасси пĕтрĕ. Может эпир Киева каятпăр пуль, çапла сасси пур. ГТТ. Пушчăра укçа сасси илтĕнет (ходят слухи о найденных деньгах). Абыз. † Пахчи-пахчи купăсти, качка çияс сасси пур, çийин-çийин çийи-ке, пире валли кучан пур. Байгул. † Сат-сат пахчи, сат пахчи, сат пахчинчи сар-кайăк, чĕпĕ кăларас сасси пур. Çакă ялăн хĕрĕсем тухса каяс сасси пур. Сунчел. † Карта çумĕнче куршанкă, куштан пулас сасси пур. Чураль-к. † Поть-потьăльтакки путяни, çурă кăларас сасси пур. N. Ку сасă каллах пирĕн ял çыннисене питĕ хăратрĕ. АПП. † Эпир килтĕмĕр, каятпăр, хыçăмăртан сасă пулминччĕ. Чт. по пчел. Халĕ те тăваççĕ, тени сасси пур.

су

считать. Али к. † Çул хĕрĕнче тăракан — çуна шăлне сăвакан, катаччи чупрăм тиет-ши? Ск. и пред. 33. Унăн аяк пĕрчине пĕррен-пĕррен сăваттăмăр. || Читать. В. Олг. Кĕнеке суяс. Читать книги. СПВВ. ТА. Су = вула. || Почитать. Фин. Вăл вĕсене çын вырăнне суса хăйсемпе пĕрлех çиме лартать. Юрк. Чĕррисем сума та суми пулчĕç. || Причитывать наговор. Н. Седяк. Изамб. Т. Куçа урпа тухсан, урпана сăваççĕ.

хам тĕллĕн

(я) сам собою; самостоятельно. N. Виçĕ уйăх вĕренсен, эпĕ хам тĕллĕн кĕнекесем вула пуçларăм. Сĕт-к. Хам тĕллĕн, çын кăтартмасăр, çĕвĕçе вĕрентĕм.

хисеп пар

давать отчет, рассчитываться. Баран. 25. Юрк. Ӳлĕмрен ку тата хисеп мĕн парсан, хуçи вăл татах ата илтĕм тесе кăтартман-ши? тесе вула пуçлать.

кăмăл уç

развлекать. Ст. Шаймурз. † Эпир капла çӳренĕшĕн юрла, тусăм, кăмăла уç. Альш. † Юрла, тăван, кăмăлна уç. Юрк. † Хутра-ситре çапла кирлĕ выляса кăмăл уçмашкăн. N. Пăхатăп та, чăвашла вула пуçласанах, шăппăн итлесе кăмăлĕсене уçса... N. † Оничере тилĕ выртать, Китай тотри витĕнсе; Китай тотрине çил уçат, пирĕн кăмăла тур уçтăр. N. Эпĕ Самара кайнă чухне нимĕскер çисе, нимĕскер те анмасчĕ, тульккĕ çав чăкăта пăртик-пăртик çисе анчах кăмăл (так!) уçа-уçа яраттăм. || Быть откровенным, сердечным. N. Тĕрлĕ çынна кăмăлна уçса ан пар.

кĕнеке су

читать книгу(-и). В. Олг. См. вала, вула, вола, воло, вăла.

тĕрт

толкать. Четырлы. Лаши тĕртсен кайса ӳкмелле. А.-п. й. 77. Пĕр йăвăç тĕмĕ айне пысăк шăтăк алтрĕ те арчана тĕртсе йăвантарса ячĕ. И. Тукт. Ну, ну, ут малалла! — чăртмаххăн аяккинчен чышкипеле тĕртрĕ конвоир Ульянана. N. Пăшала тăсса ятăм та, пуçне тĕртсе пенĕ пек кĕрслеттерсе персе ятăм, пуля тивнине куратăп, анчах вĕлермерĕ. N. Çăвара тĕртсе кăтартатпăр, вара тин пĕлеççĕ. N. Тĕртнĕ тĕртменех уçлаççĕ. || Ткнуть. N. Сăмах хыççăн сăмах çине пурнисемпе тĕртсе пырса вула-вула кăтартать. N. Макçăма хам пулсан тутине тĕртсе кататтăм. || Трогать. К.-Кушки. Эпĕ ăна пӳрнепе тĕртрĕм. Я тронул его пальцем. N. Пĕр-пĕр çын пурнипе тĕртсе кăтартнипех суйлама юрамасть. Тогаево. Асатте, асатте, эпир атă пăрипе тĕртнине хăмкла çыртни вырне анчах хорать, тет. Сред. Юм. Куçран тĕртсен те кормас. До того темно, хоть глаза выколи. || Черкнуть. Изамб. Т. Юрĕ. Эсир çапах кĕнекере тĕртсе хурăр (черкните, чтобы не забыть). || Направлять. Юрк. Вĕсем сылтăм енчен сулахай енне тĕртсе çырса пыраççĕ. || Говорить намеками. СТИК. Сăмахпа тĕртме пит ăста. (Намекать на недостаток, указывать на вину). || Иронизировать над кем-либо. Ст. Чек. Епле ку пире тĕртсе калаçать. Ачач 50. Вăл паян, сирĕн ята асăнса, темскер тĕртсе каларĕ. Ib. 45. Юри такама тĕртсе, тăрăхларĕ. || Внушить. СТИК. Кам тĕртрĕ-ши мана çав ĕçе тума. Ib. Кам тĕртрĕ-ши мана çавăнпа çыхланма. Черт меня дернул. || Подводить. Сл. Кузьм. 99. Ялти çынсем вăрттăн тĕртме тăрăшĕç, числама та пăрахĕç.

чухла

сделать так, чтобы было как раз. Ст. Чек. Чухласа яр (сыпь, напр., муку). || Определить. ТХКА 54. Утатпăр, шыратпăр, алра пуртăсем. Туратсем çăт-çат çапаççĕ. Ăçта çӳренине атте чухлайми пулчĕ. Ib. Кăнтăрла пулсан, аташас та çук эпĕ кунта. Халь çĕрле те, тĕттĕм те, чухламалла мар çав ăçталла каяссине. Шишкин. Ырăпала осала пĕре корса чохлатпăр. ЧП. Хушрĕç айвансене юрлама, ăслипеле ухмахне чухлама. Сред. Юм. Талăкра сирĕн валли мĕн чол çăкăр кирлине чохлаймастăп. Ib. Çак татăк мĕн чол тайнине чохлаймастăп. || Понимать, уразуметь, смекать, соображать, соразмерять. N. Ху чухласа ху пар. Хора-к. Чухлама пуç тăнĕ çук, утса тухма халăм çук. Н. Карм. Чухла = ăнла. Кан. Апла пулсан приккашчĕкĕпе те чухларах (обдуманно) калаçас пулать. Юрк. Ку кам çапнине чухласа илеймесĕр карташĕнче ют çынсем пур-тăр тесе хăраса, килти пӳртри çыннисене: арăм, Матрӳне, часрах тухăр халĕ! тесе питĕ хытă кăшкăрса ярат. Чув. календ. 1911. Кĕлти кучĕсем çапă çине пулмалла чухласа сарас пулать. N. Чухлакан çын чухлатах çав. Уж кто соображает, понимает, так понимает, || Оценивать. Юрк. † Манăн пуçăмра хура шаль тутăр, витсен витĕнĕ йывăç çулçине, çавăнтан пĕлĕр йывăç тăррине, çавăнтан чухлăр Алăм кĕрĕвĕре. || N. Атрисне çухатрăм, чухласа çырса яратăп. || Беречь. Чăв. й. пур. З2. Укçана та чухлама кирлĕ. || Догадываться. Регули 1073. Эп он попленинченех чохларăм. Ib. 54. Эп она вăл попленинчен (вăлсам поплени çинчен) чохларăм. Альш. Кам илтес тиекен вула-вула ку енчине мĕн çырнипе (с тем, что написано об этой стороне) хăй енче мĕн пулнине чухлатăр. || Знать. НР. † Кам осалне, кам чиперне пĕрре корсах чохлатпăр. || Подмечать, наблюдать ГТТ. || Замечать. Альш. Пуçран кăна аран чухлатăн вĕрениччен. || Иметь опыт; испытать. РЖС 2. Вĕсем епле хуйхăрнине хăй ача-пăча ӳстерсе чухланă çын анчах ăнлать. N. Хытă чĕреллĕ çын темĕн курса чухласан та тӳрленмест. || Уметь. N. Унтан ялта пĕр каскалама чухлакан Илье ятлă çын каларĕ... || Наказать.

пур

слово, означающее существование, бытие, по-русски переводится: есть, имеется. См. Матер. 338. Регули 852. Он ончол тырă пор. Ib. 29. Онта ĕçме квас пор. Ib. 419. Ман окçа пор, манăн окçа номай пор, номай окçа пор. Ib. 416. Çавăн пак çынсан пор. Ib. 380. Ĕç пор чох эс тума çок, ĕç çок чох эс пор. Ib. 287. Вăл хăнасам портан килмерĕ (от того, что были гости). Ib. 420 Ĕнер çомăр порччĕ. Альш. Шăпчăксем авăтать, çĕр сайралать, епле тул çутăлми çĕрсем пур? М. Васильев. Карчăксĕм, маткасĕм — кĕшши йĕрекени те пор (некоторые плачут). О сохр. здор. Вăл (больной) хăй патĕнче çук çынсемпеле унта пур пек калаçать (в бреду). Сред. Юм. Чирлесе пôрнакан çынна ни ĕçлеймес, ним тумас, пôрĕ-çôкĕ пĕрех ôн, теççĕ (существует он или нет — безразлично). Тоскаево. Пур чухне пунеттей, çук чухне святой, теççĕ. (Стар. поговорка). Чăв. й. пур. ЗО. Пура салатса çука шырасси пит хĕн. Бюрг. Усал хаяр пире мĕн каламĕ çук сăмахсене пур туса (выдавая небылицу за истину). Коракыш. Сарма, эсĕ пур-и (ты здесь)? N. Ан вула кĕнекӳне, пирĕн урăх халап калаçмалли пур (нам нужно поговорить о другом), теççĕ. N. Ача калать, тет: çапăçу пур çинче кĕрешӳпе мĕн тăвас (раз есть возможность подраться, так зачем бороться), тесе калат, тет. Шурăм-п. Пĕвĕ пур — çĕмĕрт пек, пичĕ пур — чечек пек. СТИК. Калас, калас сăмах пур, сана питĕ каласа хăртăттăм та... Ib. Тăвас, тăвас ĕçсем пур (= питĕ кирлĕ, тумалли ĕçсем пур), çук, пушанаймастăн. Ст. Ганьк. † Калас, калас сăмах пур, кăмăлу юлас çĕрсем (места) пур; санăн кăмăлна хăвариччен, хамăн кăмăл юлайтăр. Кан. Мĕн çук япаланах пур тума тăрăшас. N. Тумтир пурскерĕн укçи те пур пулĕ. М. Тиуши. † Вуник кушак пур çинче (раз есть двенадцать кошек) пирĕн кашăк çăвас-и? Çĕнтерчĕ 9. Ах, мĕншĕн пур-ши эп! Мусирм. Анна пур, Иван пур (старинный оборот, встречающийся в народных песнях). Ib. Ай-хай тантăш Анна пур, çич ют кулли пулайчĕ. Ib. Çынсем хăнана çӳреççĕ, эсĕ пур (а ты) ниăçта çитме çук. Альш. † Ĕнтĕ пĕр аттемçем те аннемçем, сирĕнех те сывлăх пурринче кĕçĕн пуçма асла хураймăп. Юрк. Эсĕ пур-тăр, унта куллен кун манран çыру кĕтсе выртатăн пулĕ. Янтик. Тур пур (клянусь богом), эп санне нимĕскер те илмен (или: хĕвел пур, уйăх пур — клятва). ГТТ. Пĕри калать, тет: чăвашла çапла калаçма та пур-ши (неужели по-чувашски есть такие обороты)? тесе калать, тет. В. Олг. Аттин лаши пор çинче перĕн тойран йолас-и? Чаду-к. Тилĕ тус пур-ши, кума-пулма пырать-ши, тет. Ст. Айб. † Кăчăр-кăчăр çын çиет, пур çинчен мар, çук çинчен (не имея к тому оснований). || Имеющий достаток, зажиточный. N. Сыв пул та, пур пул, пуртан çука ан юл. ЧП. Пур çын ывăлĕ (сын богатого) мухтанать ашшĕ-амăшĕ пухнă мулĕпе. N. Сыв пулăр та, пур пулăр, пурте ман пек ан пулăр. (Стар. поговорка). Айдар. † Сывă пулăр, пур пулăр, пурте пирĕн пек ан пулăр. (Солд. п.). Сред. Юм. Пур çын кусси кăçта кусан. («По одежке протягивай ножки»). || Достаток, запас. N. † Ик каччине пăрахса, пĕр каччине тус турĕ, кĕпе турĕ, йĕм турĕ, çулталăка пур турĕ (сделала себе запас на целый год), ывăл турĕ, хĕр турĕ — ĕмĕрлĕхе йыш турĕ. Чăв. й. пур. 32. Кĕрӳшĕ хăй те пур çине пур тума пушкарайман. N. Хăй пур çине пур тăвас тесе пĕртте шухăшламан (не стремился к наживе). СПВВ. Пур çине пур тăвас. Регули 289. Çокпа çӳресси онта, порпа çӳреме лайăх. Орау. Пур чухне путене, çук чухне карăш. Пур чухне пылпа, çук чухне шывпа. || Жив. Юрк. Ашшĕ пур чухнех Карачăм шăллĕ патне хунчăкăш лашипе кайса пăхат. Ib. † Атте-анне пурри — кил илемĕ. N. † Атте-анне пурринче усал-хаяр çĕнеймест. П. Пинер. † Атте-анне пурринче мĕн шухăш пур çамăрăкăн пуçĕнче. Собр. † Аттепеле анне пурринче ырлăхраччĕ пирĕн çамрăк пуç. Çĕнтерчĕ 44. Вăл пур çинче (пока он жив) çын айне кĕмĕп-ха, çын хурĕ пулмăпăр (нас никто не обидит)! Хурамал. Патша пынă, хĕрин алăкĕ умне пырса чĕннĕ: хĕрĕм, эсĕ пур-и (жива ли ты), сана кам хăтарчĕ, епле хăтăлтăн? тенĕ. (Из сказки). М. Тиуши. Атте-анне пур çинчен пире тата мĕн кирлĕ.? Сунт. Атя! Вилмĕн халĕ эпĕ пурринче. || Можно. Нюш-к. Çавăнпа ку карчăк каланине ĕненме пур. Альш. Хĕлле кăна шурта çӳреме пур. Çула çулсем çинче пĕтĕмпе шыв. N. Сурана-юхана чăркаса çыхма пур. || С причастиями входит в состав особых чувашизмов. Орау. Вăл пӳлĕмре çывăрсан, ир вырăна йăтса тухнă чухне те, стаккансене перĕнçе ӳкерсе çĕмĕрес пур, унта выртмастăп та. В. Олг. Манăн коккăль туас пор. Мне надо испечь пироги. N. Ун пек çырас пор, пиçмо та çырас мар. Орау. Çимас пур (раз не хочешь есть), мĕн ларан сĕтел хушшине? Н. Сунар. Мĕн кĕтсе тăрасси пур тата? Ачач 73. Мĕн икĕ ĕмĕр пурăнас пур-им? Ау 181°. Эй ачам! тесе калат, тет, амăшĕ, — хăçан çитерес пур (накормишь), — тесе калат, тет. Толст. Ăна мĕн вĕтесси пур? Чего ее бить. Регули 71. Манăн ĕçлес пор. Ib. 377. Эп тăвас пор, эп килеттĕмччĕ. Ib. 378. Эс тăвас пор, сан килесчĕ. Кан. Мĕн хамăртан пухасси пур унта? СТИК. Мĕн ямалли пурччĕ çавăн патне çыру. Какая была надобность писать ему письмо! Напрасно написал. Сёп-к. Апла килти окçая пĕтерес пор, ма каяс ирĕкпе. ЧП. Чӳречĕрсем çинче виçĕ мерчен, хăçан ярăмланса тăни пур (бывают ли они когда нанизаны на нитку)? Тораево. Эпĕ ăна икĕçĕр тенке сутатăп, кам илекен пур? || Собр. Хĕрт-сурт вăл хăш пур киле кăмака умĕнче ватă карчăк пулса кĕнчеле авăрласа ларат, тет.

ăшра

про себя. А. Турх. Мĕн ху ăшунта вулан? — вула кăшкăрса. Что ты про себя читаешь? — читай вслух. См. сасăпа.

яра пар

, выражает сильное или безостановочное действие; часто соответствует русскому валять, вваливать. К.-Кушки. Эпе ухута каяс тетĕп-ха! — Яра пар, мĕн-те-пулса тытса килеймĕн-и. Сред. Юм. Яра пар, не останавливайся, делай усиленно. N. Упăшки пăшалне (свое) тыткаланă майпа, авăрла(са), арăмин тусне (в любовника жены) яра пачĕ (выпалил), тет. Шурăм-п. № 22. Ача-пăчасем пĕренесем çине пынă та, юрра яра панă. НАК. Пăшала çурăм хыçĕнчен илтĕм те, кĕлте çыххине яра патăм. Я снял с плеча ружье и бацнул по свяслу. Питушк. Тотарла та яра парать (валяет, т. е. говорит без затруднения). Ала 56°. Эпĕ нимĕскер пĕлмесĕр (как безумный) мĕн пур вăйăмпа кăшкăрса яра патăм. Альш. Каччи ку хĕре çĕçĕпе яра парать (как пырнет), тет, сĕтел хушшинченех (будучи за столом). Хыпар № 29, 1906. Ку хăйĕн хăнчăр куçĕпе умĕнче çынпа шуйттан чупса пынине те уйăрайман; чупса çитнĕ те, аякран сенĕкпе яра панă. Источник благосл. бож. Сасартăк таçтан, вăрман хыçĕнчен, хура çумăр пĕлĕчĕ тухрĕ те, çумăр яра пачĕ (как польёт!). N. Яра парчĕ (= пачĕ) пуç çинчен хăй аллинчи шывпала. Б. Яныши. Эпир унта ларнă чухне, çумăр яра парчĕ. Хыпар № 25, 1906. Хура халăх пулмасан, канса выртĕччĕç выçăхса! Пăхăсăн, пурăнаççĕ улпутсем, хуçасем, хырăм(ĕ)сене яра панă! Торп-к. Хай улпут ывăлĕ калат, тет: çав кĕнекене кайса вула, тесе. Хай хĕр каþ, тет те, кĕнекене вуласа яра пачĕ, тет. (Она принималась читать три раза и все не могла, в последний же раз смогла). Ст. Айб. Хĕрĕх аршăнлă пусса мулкача яра пачĕ, тет (как столкнет!). N. Лашасене мĕн пынă таран яра патăмăр (пустили во всю). Качал. Йăванăн халĕ аслă хĕрĕпе кĕтӳ пăхмала; Йăван тухрĕ те, яра пачĕ ĕнесене сĕт кӳлле (как пустит!). Альш. Ку ача çапла каланине илтет те, яра парать (как запустит!) кусем патне сĕтел çине хăйра чулĕпе. Сред. Юм. Яра пар та, иле пар, йȏлашкине хамăра пар. (Говорят; если усиленно принимаются за дело, или когда катаются). Вотлан. Тăмана патне карăм та, çӳçне-пуçне яра пан (legе: панă), ĕçни-çини çав пулчĕ. Юрк. Лешĕ урине салтам пек пулса (у др. туса), пĕшкĕннĕ те, кăна, кĕпер решетки çинче ларса тăракана, икĕ уринчен çĕклесе, кĕпер решетки урлă, пуç-хĕрлĕ аялалла яра парат (столкнул его вверх-тормашками через перила моста). Т. VII. Ăна ямăшкийĕ сисрĕ, тет те, чышкипеле çăвар урлă ячĕ («дал по зубам»), тет те, лашине яра пачĕ, тет. Кан. 1927, № 212. Эх, ну, яра пар, ярапине пире пар!

юмăç

юмăçă, у И. Н. Юркина всегда юмăçĕ, знахарь, ворожея. М. П. Петр. Чăваш. й. пур. 36°. Вăл юмăç ялан укçа çинче пăхнă иккен. N. Христос турра мухтас вырăнне, çавă шуйттан тарçине, юмăçа, мухтаса тăраççĕ, акă мĕн калаç: эсĕ пушали кĕнеке вула, а пиршĕн пулсан, юмăç турăпа пĕрех, юмăç вăл çурă турăпа пĕрех, теççĕ. Бюртли-Шигали. Манăн атте хамăн юмăç-чĕ. Чăваш çемйинче кăшĕ-те-пулсан чирлет те, каять вара юмăçа. Макка 207. Юмăç, пĕр каласан, нимĕн те тăва пĕлмест. Вăл çынсене çапла улталат: йĕп çине çăкăр тирет те, суллантарма тытăнат; суллантарат вăл икĕ çăкăр татăкĕ хушшинче, или просто укçа çине пăхат. Хальхи юмăçсем аплах хăтланмаççĕ, ĕлĕк миçе пус панă, çавăн чухлĕ сăмах анчах каланă. Сюгал-Яуш. Юмăçĕ вăл киреметĕнчен пăртак лайăхрах пĕлет пулмала. Вăл киреметĕн шăльнĕ пулнă, тет. Вăл ăстан суйине тупса çитерет-ши? Нумайăшне киреметсенчен ытларах юмăçи улталать, курнать. Ну хутте хай юмăçи те çынсене улталанă, тет. Ну çынсем те хăйне нумай улталаççĕ, курнать. Виçĕ пус парса та улталаççĕ, курнать, пилĕк пуспа та; вунă пусне парсан, тата пушчех суйма тапратать, курнать. Вара кайран тата килме каласа ярать, тет. Халь ывăнса çитрĕм, тет. Тепĕр виççĕ (sic!) кунтан пурне те каласа ярăп, тет; суй (sic!) суйса ярать, тет. Вăл ырă этемех-ши? Вăл этемренех çуралнă-ши? Ун патне ырă шутлă çынах ан кайтăр, тесе, калать, тет, пĕр çын. N. Ху юмăçна ху палăртатăн. Сам показываешь, что ты гадатель. Ст. Чек. Укçине чĕрки çине (хурса?), çăккăр татăкне йĕппе чикеççĕ. Йĕппин куçне çиппе витĕреççĕ, вара сулланасса кĕтеççĕ. Çак япаларан мар-и ку чир? тет. Суллансан: çак япаларан; ав уçăлса каят, тет; сулланмасан: ак çак (урăх япала калаççĕ) япаларан мар-и? тет. СЧЧ. Çавăн чухне хамăр ялта пĕр суккăр хĕр юмăç пур-ччĕ. Ун патне (к ней) юмăçа (для ворожбы) çĕршер çухрăмран пар лашасемпе пыраççĕ. Б. 13. Вăтанман юмăç пулнă, тет, ӳркенмен ăста пулнă, тет. НТЧ. Çав ялта, укçа çĕне (= çине) пăхса, мĕн пулнине, малалла мĕн пулассине пурне те тĕрĕс каласа кăтартакан арçын юмăç пур, теççĕ. Чуратч. Кил-ăш-чиккинче кирек кам сымар пулсан, час-часах юмăç патне чупса каяççĕ. Юмăç патне пырсан: ман килте çапла ача çывмар пулчĕ-ĕçке, тесе, каласа кăтартаççĕ. Вара юмăç, пĕр çип вĕçне çăккăр хытти çыхса, суллантарма тытăнать. Суллантарсан-суллантарсан, калать: сан ачу йĕрĕхрен, сана вăл пĕр така тумасăр та каçарас çук, тет. Альш. Юмăçă; один из приемов: алă тымăрне пăхать, кăвапине пускалать. Ч. С. Чӳк пуçлас, тесе, юмăç карчĕкне чĕнсе килчĕçĕ. Ib. Атте вара пиччене юмăçа чӳклеме кайса илтерчĕ. Могонин. Юмăç тесе, ăста пĕлекен çынна калаççĕ. || Знахарство, гаданье. Альш. Юмăçă укçипе (деньгами, полученными за гаданье) пуяймăн. БАБ. Вăл кун (?) çĕнчен мана пĕр пирĕн кӳршĕри юмăçа пăрахнă (бросившая ворожбу) карчăк каласа кăтартрĕ. Болезни. Паян ĕç тытас çук-ха; çав ача кĕнеке тăрăх юмăç пăхма пĕлет, тĕт-ха, кайса пăхтарас. БАБ. Эпĕ ĕлĕк, хĕр чухне, пĕр юмăçран юмăçа вĕренни çинчен (об учении колдовству) илтнĕ-ччĕ. Ст. Яха-к. Епле (какой) чӳк тумаллине эпĕ ăна халех юмăç çинче пăхса пĕлĕп (узнаю из гадания), терĕ, || Кан. 1927. № 237. Матка йăпăр-япăр Шĕнере, юмăçа тухса чупрĕ. Якейк. Опăшкине йомăçа янă. || Сред. Юм. Солланкаласа тăракан çынна, выльăха та: йȏмăç пăхать, теççĕ (говорят о сонном, пьяном человеке или о плохой скотине). || Йомăç, прибор для гадания. || Йомăç, отвес (у плотников). Шарбаш.

мур шăтăкĕ

боковые дырочки в „вула“ пузыря (шăппăр), для ясности звука. КС || В чувашизме. СТИК. Таçта мурăн шăтăкĕнче (= чорт знает где) пурăнат, кам пĕлет ăна!

йăлăх

(jы̆лы̆х), пресытиться. Зап. ВНО. Кулаç çие-çие-йăлăхрăм. N. Вăл кĕнеке вуланипе йăлăхнă; илтес килмеç, ан вула! Надоело слушать это чтение; брось читать! || Соскучиться. Ст. Чек. Вăл ютра чистă йăлăхнă (соскучился по родине). КС. Ку апатран йăлăхрăм эп. Наскучила мне эта пища.

вала

(вала), читать. См. вула. Тюрл., Тет. и др. Сред. Юм. Вала 1) читать; 2) без толку разговаривать или твердить свое, хотя говорящего не слушают. Б. Олг. Каран тапратрĕç хот валама, ят тĕрĕслеме (во время рекрутского набора).

вула

вола (вула, вола), читать. Юрк. Пĕлме çук, вăл хута сана вулама парĕç. Возможно, что это письмо дадут прочитать тебе. ТРМ. Пурне те кĕнеке çинчĕн вуласа пĕлет. Обо всем вычитывает из книг. Регули 438. Волама вĕренин, лайăхчĕ. Хыр-к. Киле тавăрăнсассăн, аттепе аннене тĕслĕрен кĕнекесем вула-вула кăтартаттăм. Н. Карм. † Тăвансем патне çыру ятăм, икĕ аллипе тытса вулама. N. Тепĕр хут вуласа пар-ха. Прочитай-ка мне еще раз. Орау. Кĕнеке вулан та эс, ытлашши вуласах ан кай. Хотя ты и читаешь книги, но только не зачитывайся. Якейк. Тепре килитччен, ку кĕнекея (= кĕнекене) воласа тохăр. Прочтите эту книгу до следующего прихода. N. Ун çинчи çыруне те часах вуласа илтĕмĕр. Хыпар № 12, 1906. Чипер вуласа пыраттăм, вулани-пĕр (всё читаемое) кăмăла килсе пырать. Юрк. Урйх мĕн вулам (что еще я прочту)? Çак сăмахсене анчах каларăн-çке (продиктовал). Мĕн каланине эпĕ çырса пытăм; кала, эпĕ тата çырăп, тет. || Говорить, рассуждать, беседовать; бормотать, ворчать. N. Вăсем хăйсем вуласа лараççĕ: ăна ачасем ватнă пулмалла, теççĕ. СТИК. Тем вуласа ларат ĕнтĕ çав! Не знаю, что он бормочет! Утар. Вуламалли питĕ нумай та, пĕр-пĕр курсан, иксĕмĕр вулай-при-ха. Много кой о чем надо переговорить; может быть, как-нибудь и поговорим при свиданьи. N. Вуламаннинчен вулани. Лучше говорить, чем молчать!

вулаттар

понуд. ф. от гл. вула. Сл. Кузьм. 162. Кĕнеке нихăçан та йăлăхтармасть, вуланăçемĕн вулаттарать.

вула

(вула), игральная трубка (у муз. инстр.). КС. «Шăппăр вули — та часть, где пальцы действуют». КС. Вулин ике шăтăк пулать, пилĕк пӳрне валли карçĕсем пулаççĕ. Вудин тути пулать чĕлĕхе (от сл. чĕлĕх) хăмпă тивесрен. Вули тăхлан вула пула?, йывăç вула пулать.

вула

см. выла. К.-Кушки. Вулара выртан ырăсем.

воло

(воло), читай. Бигилъд. (В остальных формах заменяется гл. вула: вуларăм, вулать etc). II Болтать. Бигилъд. Волоть, он болтает (но вулать — он читает). Ib. Волокон, болтающий.

волла

то же, что вула, вола. Бгтр. Вара хотне волласа пăхсан... Потом, когда он прочел письмо... Сомн.?

вăла

(вы̆ла), читать, Чебокс. См. вула, вола, вала, воло.

елле

(эл'л'э), неизвестно; или; может быть; разве. Н. Седяк. Н. Карм. Чăнах та эпĕ çав псалома кунне виçĕ хут мар, елле аллă хут вула пуçларăм. Кан., 26, № 200. Мĕн чарать-ша ку ĕçе? Елле хучĕсене шăши çисе янă-и? Альш. Сан ачу ман кăмăла пит каят: елле улăштарар-и? тет. Альш. Сарă кĕпе пит килĕшет, елле санăн пилĕкĕ çинçерен. СПВВ. Елле = или. N. Елле кăмака пулать-и? Протопилась, что-ли, уж печка-то? (если дрова уже догорают совсем). Пазух. Купаста-хăяр акмашкăн та елле пахча çук-миккен? Çур штух ерех ĕçмешкĕн те елле укçа çук-миккен? N. Çав çĕрне, елле тепле, енĕ, питĕрнĕ алăксене уçса, çарранах çарамас киле тухах чупнă, хăй ирĕхне пăхатăн — килте вырта парать. Н. Карам. † Кайăк хурсем кăçкăрать, кăçкăрать, елле ӳкес çĕрĕсем шурă-ши? Кăçалхи çул эпĕ питĕ юрларăм, елле (что-ли) тăрас кунсем сахал-ши? || Когда (обьясняет причину несовершения говорящим какого-либо действия, которое ему было поручено или приказано выполнить. Повидимому, более свойственно языку детей). Ст. Чек. Мĕн турăн эс? лаша çитерме кай, терĕм вĕт сана. — Елле унта лаши çине утлантаракан çук та... IЬ. Эс мĕшĕн лаша çитернĕ çĕртен пăрахса килтĕн? — Елле унта Иванĕ хĕнерĕ те... По мненню некоторых, этот последний оборот ошибочен. Ст. Чек. Елле ес, Иван, лашăна сутатна? Разве ты, Иван, продаешь лошадь.

ырат

(ырат), болеть. Шайм. Çав тĕлте (= тогда) манăн куç пĕр эрнеччен ыратса тăчĕ те тӳрленчĕ. Панклеи. Сан халь ыратакан пор-и? (болить ди что?)... Халь, ман ним ыратакан та çок. Орау. Ыратса каятче, кайран ыратмаçть. Заболит, а потом перестанет. IЬ. Çăтнă чухне (при глотании), темскерле хăлхаран ыратса каять. IЬ. Пуç тирĕсем веç ыратакан пулнă. IЬ. Тĕттĕмре ан вула, куçă ыратакан пулĕ (ырата пуçлĕ, ыратĕ, ыратма тытăнĕ). Не читай в темноте, глаза заболять. Якей. Ман теме пилĕк ыратса килч. У меня что-то вступило в поясницу. Рег. 720. Шу çĕкленĕрен (вăл шăва çĕкленĕрен) хол-поççи ыратать. О сохр. зд. Çăвар вăл яланах таса тăмасть: ăçта шăл ыратать, ăçта урăх ыратакансем пулаççĕ. КС. Пуç çурăлас пек ыратать. Страшно болит голова («готова треснуть»). КС. Шăл сурса ыратать, çапан кĕçĕтсе ыратать. Зубы при боли ноют, а чирей — чешется. Л. Кошки. Ыратман пуçа тимĕр тукмак. В здоровую голову железная колотушка. (Послов.) Л. Кошки. Орау. Ыратман пуçа юман чукмар. (Послов.). Сĕт-к. Ыратин та тортса кларас полать. Нужно вытащить, хотя и больно. Сĕт-к. Ыратин-ке! Что-ж, пуçкай болить! Сĕт-к. Ыраттăр та. Пускай и болигь. Яккей. Ыратакантан пĕкĕ пек кокăрăлнă. От боли изогнулся в дугу. Орау. Ура шăмă варринчен ыратать. Нога болит в кости (домота в костях). Юрк. Ыратсан, эсĕ ăна мĕнле тӳрлетĕн? тет.

утнаккă

отнаккă, сносно, удовлетворительно; легче. См. сусăр. Яжут. Кăвак сухаллăскер каларĕ тет: ывăлăм, пăртак ĕç-ха! утнă çынна урана кайтăр; ываннă пулĕ; пăртак ĕçсессĕн, утнаккă пулакан. Халапсем. Вула пуçласанах (он), патша хĕрне утнакках пула пуçлать. N. Утнаккă юлтăм. Юрк. Пĕрне ĕçсен, пăртак ларсан, пуçне утнаккă пек пулсан, тата тепĕрне ярса пăхать. Трхб. Ик хут кĕпе тăхăнсан, çапах утнаккă. Если надеть две рубашки, все-таки потеплее. Ч. С. Унтан вара утнаккăран утнаккă пула пуçларĕ (стал выздоравливать). Яргуньк. Уна илтсенех, утнаккă пак пулчĕ. Как только я услыхал об этом, мне полегчало.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

абзац

сущ., муж., множ. абзацы
1. çĕнĕ йĕрке (ăна пуçламăшĕнче кăшт таса вырăн хăварса çыраççĕ); писать с абзаца çĕнĕ йĕркерен пуçласа çыр
2. абзац (икĕ çĕнĕ йĕрке хушшинчи текст); прочитать три абзаца виçĕ абзац вула

вслух

нареч. (син. громко)
сасăпа, сассăн; читать вслух сасăпа вула

далее

нареч. (ант. ближе)
инçе, инçерех, ытла, ытларах; малалла; до деревни не далее трёх километров яла çитме виçĕ километртан инçе мар; читать далее малалла вула ♦ и так далее (и т. д.) тата ытти те (т. ыт.те)

декламировать

глаг. несов.
илемлĕ вула; декламировать стихи со сцены сцена çинче сăвă вула

диктовать

глаг. несов.
1. каласа çыртар, çырма вула; чётко диктовать текст текста уçăмлă вуласа çыртар
2. (син. навязывать) пусахла, вăйăмла, хуш; он хочет диктовать свои условия вăл хăй хушнă пек тутарасшăн

молитва

сущ.жен.
кĕлĕ; читать молитву кĕлĕ вула

повелительный

прил.
хушуллă, çирĕп, витĕмлĕ; говорить повелительным тоном çирĕп хушса калаç ♦ повелительное наклонение хушу наклоненийĕ (глаголсен хушу пĕлтерĕшлĕ формисем, сăм., вырăсла: иди, читай, играйте; чăвашла: кай, вула, выльăр)

почитать

1. глаг. сов.
вула, кăшт вула; почитать детям сказки ачасене юмахсем вуласа пар

сперва

нареч. (син. сначала)
малтан, пирвай; читай сперва ты, потом буду я малтан эсĕ вула, унтан эпĕ вулап

читать

глаг. несов.
1. что и без доп. вула; читать вслух сасăпа вула; читать про себя ăсра вула; я люблю читать Пушкина эпĕ Пушкина вулама юрататăп
2. (син. угадывать) туй, ăнкар, ăнлан, асăрха; читать в сердцах чĕрере пуррине ăнкар; читать по глазам куçран асăрха
3. кого-что вула, кала (итлекенсем умĕнче); читать стихи с эстрады эстрада çинче сăвă вула
4. (син. излагать, выступать) ту, кала, каласа пар (лекци, доклад) ♦ читать мораль ăс пар, вĕрентсе кала; читать чертежи чертёжсене тишкер

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

запоем

пить запоем чарӑна пӗлми ӗҫ; читать запоем чарӑна пӗлми вула.

зачитать

что сов., зачитывать несов. 1. вуласа пар (ҫĕнӗ калава); 2. ҫӗтӗлсе пӗтичченех вула.

корректировать

что несов. прокорректировать сов. (ко 2 знач») 1. юса, тÿрлет, улшӑнусем кӗрт (статьяна); 2, корректура вула.

корректура

корректура (1. типографире кӗнеке-хаҫат наборланӑ чухне тунӑ йӑнӑшсене тÿрлетни; 2. набор оттискӗ); держать корректуру корректура вула.

мораль

ж. мораль читать мораль вула, ӑс вӗрент.

расшифровать

сов. шифрпа ҫырнине тӗпчесе вула, тупсӑмне туп.

склад

2. сыпӑк; читать по складам сӑмаха сыпӑкӑн-сыпӑкӑн вула.

строка

1. йĕрке; с красной строки ҫӗнӗ йӗркерен; читать между строк (автор) пытарса каланӑ шухӑша ӑнланса вула.

перелистывать

что несов., перелистать сов. (кӗнекене) вула-вула уҫкаласа (листаласа) пӑхса тух.

перечитать

что сов., перечитывать несов. 1. тепĕр хут вула, ҫӗнĕрен вула; 2. нумай вула; перечитал все книги пур кĕнекине те вуласа тухрӑм.

читать

кого, что несов. прочесть -чту и прочитать сов. вула; читать газету хаçат вула.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вести

несов. 1. кого-что çавăтса пыр; вести лошадь под уздцы лашана йĕвенĕнчен çавăтса пыр; 2. кого-что (идти во главе) ертсе пыр; вести войска çара ертсе пыр; 3. что (управлять движущимся предметом) тытса пыр; вести самолёт самолёт тытса пыр; 4. (руководить кем-чем-л.) ертсе (е тытса) пыр; вести семинар семинара ертсе пыр; вести домашнее хозяйство килти хуçалăха тытса пыр; вести лекционный курс лекцисем вула; 5. что (перемещать по поверхности) шутар, йĕрле, йĕрлесе пыр; вести указкой по карте указкăна карттă тăрăх шутарса пыр; 6. (иметь направление) кай, илсе кай; дорога ведёт в горы çул тусем хушшинелле кĕрсе каять; 7. перен. (влечь за собой) кӳр, илсе çитер (е пыр); неосторожность с огнём ведёт к беде вутпа асăрханусăр пулни инкек кӳрет; 8. что (производить, осуществлять): вести борьбу кĕреш; вести разговор калаç; вести переписку хут çӳрет; вести протокол протокол çыр; вести переговоры калаçу ирттер; ◇ вести себя хăвна ху тыткала; вести начало пулса кай; и ухом не ведёт хăнк та тумасть.

вслух

нареч. сасăпа, калаçса; читать вслух сасăпа вула; размышлять вслух калаçса шухăшла.

вчитаться

сов. во что ăнланса вула; вулама вĕрен (е хăнăх); вчитаться в текст рукописи алçыру текстне вулама хăнăх.

выражение

с. 1. по гл. выразить; 2. (отражение, проявление) палăрни, курăнни, сăнланни; находить выражение в чём-л. мĕнре те пулин палăр; 3. (внешний вид чего-л.) çиелтен курăнаканни, куçа курăнаканни, куç умĕнчи; любоваться выражением лица сăн-питрен пăхса савăн; весёлое выражение глаз хаваслă пит-куç; 4. (оборот речи) сăмах, сăмах çаврăнăшĕ; образное выражение сăнарлă сăмах; ◇ без выражения (говорить, читать и т.п.) туйăмсăр, хумханусăр (кала, вула т. ыт. те); с выражением туйăмпа, хумхануллăн (вула, юрла т. ыт. те).

вычитать

сов. что 1. (читая, узнать) вула, вуласа пĕл (е туп); 2. (читая, выправить) тĕрĕсле, тӳрлет, вуласа тӳрлет.

глотать

несов. что 1. çăт; 2. перен. (жадно читать, слушать) çăт, тилмĕр, тилмĕрсе вула (е итле); глотать каждое слово оратора ораторăн кашни сăмахне тилмĕрсе итле; ◇ глотать слова васкаса (сăмахсене чăмласа) калаç; глотать слёзы кĕç-вĕç макăрса ярас пек тăр; глотать слюнки сĕлеке çăтса тăр; глотать воздух çăвара карса сывла.

декламировать

несов. что и без доп. 1. (выразительно читать) декламациле, декламаци ту, илемлĕ вула; 2. перен. (говорить напыщенно) хăпартланса кала.

держать

несов. 1. кого-что, в разн. знач. тыт, тăрат, тытса тăр, усра; держать дверь на запоре алăка питĕрсе тăрат; держать больного в постели чирлĕ çынна вырăнпа вырттарса усра; держать под стражей хурал аллинче тытса тăр, хуралласа тăр; держать в тюрьме тĕрмере тыт, тĕрмере усра; 2. что (класть, помещать) тыт, усра; держать деньги в сберкассе укçана перекет кассинче тыт; 3. кого-что (владеть кем-чем-л.) усра, тыт; держать корову ĕне усра; держать лошадей лаша тыт; ◇ держать в памяти асра тыт; держать речь сăмах кала; держать экзамен экзамен тыт; держать корректуру корректура вула; держать своё слово сăмахна çирĕп тыт; держать себя хăвна ху тыт; держать чью-либо сторону кампа та пулин пĕр майлă (е пĕр шухăшлă) пул; держать язык за зубами чĕлхене çырт; держать ухо востро хăлхана çивĕч тыт; держать карман шире ан шан, ан кĕт; держать при себе (взгляды, мнения) хăвăн шухăшна ан пĕлтер; держать камень за пазухой см. камень; держать курс палăртнă çулпа кай.

дешифровать

сов. и несов. что шифрпа çырнине вула, шифр вула.

за

предлог 1. с те. п. (на вопрос «где?») хыçра, хушăра, тулашĕнче, леш енче; стоять за дверью алăк хыçĕнче тăр; сидеть за столом сĕтел хушшинче лар; жить за рекой çырма леш енче пурăн; отдыхать за городом хула тулашĕнче кан; 2. с вин. п. (на вопрос «куда») хыçă, хушша, тулашне, леш енне, тепĕр енне; сесть за стол сĕтел хушшине лар; за спину çурăм хыçне; за реку шыв леш енне; уехать за город хула тулашне кай; сесть за пианино пианино калама лар; 3. с тв. п. (позади, вслед, следом) хыççăн, хыçран; один за другим пĕрин хыççăн тепри; за мной ман хыççăн; читать книгу за книгой кĕнеке хыççăн кĕнеке вула; 4. с тв. п. (во время чего-л. — на вопрос «когда?») хушшинче, вăхăтĕнче, чух; за работой ĕç вăхăтĕнче; за разговорами калаçнă хушăра; за ужином каçхи апат çине чух; 5. с вин. п. (указывает на начало действия) ⸗а [⸗е], ⸗ма [⸗ме]; взяться за работу ĕçе тытăн; сесть за шитьё çĕлеме лар; 6. с вин. п. (в течение, в продолжение) ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре], ⸗че, вăхăтра, хушăра; сделать за час пĕр сехет хушшинче туса пĕтер; за это время çак хушăра; за время отпуска отпуск вăхăтĕнче; 7. с вин. п. (раньше, до) маларах, малтан; за день до отъезда тухса кайиччен пĕр кун малтан; за два месяца до.. ⸗ччен икĕ уйăх малтан; 8. с вин. п. (позднее, больше, сверх) ытла, ытлашшипех, иртет, иртнĕ; мороз за двадцать градусов сивĕ çирĕм градус ытла, сивĕ çирĕм градусран та иртет; ему далеко за сорок вăл тахçанах хĕрĕхрен иртнĕ; уже за полночь çурçĕр иртнĕ ĕнтĕ; 9. с вин. п. (на расстоянии). ⸗а [⸗е], ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре], ⸗ран [⸗рен], çити, урлă; ехать за сто километров çĕр километра кай; находиться за двадцать километров от города хуларан çирĕм километрта вырнаç (е тăр, пул); за три дома от угла кĕтесрен виçĕ çурт (е кил) урлă; 10. с вин. п. (по причине, вследствие) ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], ⸗шăн [⸗шĕн], пирки; уважать за честность тӳрĕ кăмăлшăн хисепле; за отсутствием улик айăплама сăлтав çук пирки; за недостатком времени вăхăт çукран; 11. с тв. п. (с целью, для чего-л.) патне, ⸗ма [⸗ме]; пойти за водой шыв ăсма (е шыв патне) кай; послать за вещами япала патне яр, япала илме яр; очередь за билетами билет черечĕ; 12. с вин. п. (ради, в пользу, в защиту) ⸗шăн [⸗шĕн], майлă пул; сражаться за родину тăван çĕршывшăн кĕреш; борьба за мир во всём мире пĕтĕм тĕнчери миршĕн пыракан кĕрешӳ; заступиться за кого-либо хута кĕр, майлă пул; 13. с тв. п. (при обозначении лица или предмета, на которые направлено действие) ⸗а [⸗е], ⸗на [⸗не]; ухаживать за больными чирлисене пăх; следить за чистотой тасалăха асăрхаса тăр; 14. с вин. п. (при обозначении лица, предмета, который берут, которого касаются и т. п.) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен], ⸗чен; взять за руку алăран тыт; дёрнуть дверь за ручку алăка хăлăпĕнчен турт; 15. с вин. п. (при обозначении лица, предмета, вызывающих какие-л. чувства) ⸗шăн [⸗шĕн]; я рад за вас эпĕ сирĕншĕн хавас; мне стыдно за тебя мана саншăн намăс; благодарю вас за билет сире билетшăн тав тăватăп; 16. с те. п. (при обозначении лица, места и т. п., которому присуще какое-л. свойство) ⸗ăн [⸗ĕн], ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре]; за ним замечается такая привычка унăн çавăн пек йăла пур; 17. с вин. п. (в обмен, по цене) ⸗а [⸗е], ⸗ла [⸗ле]; за деньги укçалла; за плату тӳлевле; купить за десять рублей вунă тенкĕпе ил; 18. с вин. п. (вместо, взамен) ⸗шăн [⸗шĕн], вырăнне; подписаться за неграмотного хутла пĕлмен çыншăн алă пус; работать за товарища юлташшăн ĕçле; 19. с вин. п. (в качестве) вырăнне; принять за правило йĕрке вырăнне йышăн; оставаться за директора директор вырăнне юл; 20. с тв. п. (при указании лица, от которого зависит наступление какого-л. действия) ⸗тан [⸗тен], ⸗ран [⸗рен]; дело за вами ĕç сирĕнтен килет; очередь за вами сирĕн черет; 21. с тв. п. с чем-л. ⸗нă [⸗нĕ], ⸗лă [⸗лĕ]; приказ за подписью директора директор алă пуска приказ; письмо за № 210 210-мĕш №-лĕ çыру; ◇ за исключением ⸗сăр [⸗сĕр] пуçне, ⸗ран [⸗рен] пуçне, ⸗а [⸗е] шутламасăр; ни за что ним парсан та, ним тусан та; ни за что ни про что ним (е пĕр) айăпсăр, айăпсăр-сăлтавсăр; за ваше здоровье сирĕн сывлăхшăн.

заняться

сов. 1. чем (приступить к какому-л. делу) тытăн (ĕçе), тапрат, пуçăн; заняться работой ĕçе тытăн; заняться спортом спорт ĕçне тытăн; 2. кем-чем (сосредоточить свой интерес на ком-чём-л.); заняться газетой пикенсех хаçат вула; заняться больным чирлĕ çынна пăх; пора заняться хозяйством хуçалăхпа ĕçлеме вăхăт; заняться игрушками теттесемпе аппалан; 3. с кем-чем., разг. (взять на себя руководство чьими-л. занятиями) ĕçле; заняться с ребёнком ачапа ĕçле; заняться с отстающими учениками вĕренӳре ĕлкĕрсе пырайман ачасемпе ĕçле; ◇ дух занялся, дыхание занялось сывлăш пӳлĕнчĕ.

запоем

парен, разг. чарăнмасăр, татăлмасăр, чарăна пĕлми, пĕр тăрук; читать запоем пĕр татăлмасăр вула.

зачитаться

сов. разг. вуласа кай, киленсе вула, уйрăлмасăр вула; зачитаться романом романа киленсе вула.

корректировать

несов. что 1. (исправлять) коррективла, тӳрлет; корректировать курс корабля карап çулне тӳрлет; 2. (читать корректуру) корректура вула (е тыт), тӳрлет; корректировать книгу кĕнекене тӳрлет; 3. воен. коррективла (тупăран пенине).

наоборот

нареч. 1. (в обратном порядке) кутăнла, тӳнтерле, тепĕр майлă (е енĕпе); прочитать слово наоборот сăмаха кутăнла вула; 2. (совершенно иначе) пачах урăхла, хирĕçле; он делает всё наоборот вăл пурне те хирĕçле тăвать; 3. в знач. вводн. сл. (напротив) çук, ун пек мар, пачах урăхла; я, наоборот, этого не думаю эпĕ, пачах урăхла, ун пек шухăшламастăп; 4. в знач. против. частицы (вовсе нет, напротив) çук, пачах урăхла; ругал? — Наоборот, похвалил ятларĕ-и? — çук, мухтарĕ.

начитаться

сов. чего и без доп. вуласа тăран, нумай вула.

почитать

сов. кого-что и без доп. вула, вуласа ил (пĕр хушă); взять почитать журнал журнал вулама ил; давай почитаем вуласа пăхар-ха.

про

предлог с вин. п. (относительно) çинчен; рассказать про поездку в Москву Мускава кайса килни çинчен каласа пар; читать про себя ăшра вула; про запас сыхшăн, сыхă ятне; насобирать про запас татса хур.

прокорректировать

сов. что 1. (поправить) тĕрĕслесе (е тӳрлетсе) тух; 2. (исправить текст в корректуре) корректура вула (е вуласа тух).

прочитать

сов. 1. что и без доп. вуласа тух (е пĕтер); 2. что (продекламировать) кала, каласа пар; прочитать наизусть пăхмасăр кала; 3. что, перен. кур, вула, пĕл, сис; прочитать по глазам куçран пăхса(х) пĕл; 4. что и без доп. (какое-л. время) вуласа лар (е ирттер), вула (пĕр хушă) прочитать всю ночь çĕрĕпех вула.

пункт

м. 1. вырăн, пункт; донорский пункт донор пункчĕ; наблюдательный пункт сăнаса тăмалли вырăн; населённый пункт халăх пурăнакан вырăн (хула-ял); 2. (параграф) пункт (çырнин); читать по пунктам пунктăн-пунктăн вула; 3. (момент в развитии чего-л.) самант, тĕл; исходный пункт пуçламăш самант; кульминационный пункт кульминаци саманчĕ; ◇ по пунктам йĕркипе.

расстановка

ж. 1. по гл. расставить, 2; расстановка мебели сĕтел-пукан лартса тухни; расстановка сил вайсем вырнаçса тухни; 2. (порядок размещения) лартни, йĕркелесе вырнаçтарни; расстановка знаков препинания чарăну паллисене лартни; 3. (пауза) чарăну, чарăнса тăни; читать с расстановкой (кирлĕ çĕрте) чарăнусем туса вула.

расшифровать

сов. что 1. шифрпа çырнине вула; 2. перен. разг. (понять, разгадать смысл) ăнлан, ăнлантарса пар.

середина

ж. 1. (место) варă, варри; çурма, вăта çĕр; середина комнаты пӳлĕм варри; середина дороги çул варри; 2. (по времени) варă, варри; середина лета çу варри; 3. (промежуточный момент) çурă, çурри, варă; дочитать до середины çурри таран вула; бросить дело на середине ĕçе çуррине тусан пăрах; в середине игры вăйă варринче; 4. (промежуточная позиция) варă, вăта çĕр; в середине вăта çĕрте, хушшинче, варринче; ◇ середина на половину см. серединка.

скандировать

сов. и несов. что и без доп. сыпăкăн-сыпăкăн уйăрса вула, сыпăкăн-сыпăкăн кăшкăр.

склады

мн. уст. сыпăк(сем); ◇ читать по складам сыпăкăн-сыпăкăн вула.

стать

сов. 1. с кем-чем пул; что-то стало с сердцем чĕрене тем пулчĕ; 2. безл. кого-чего, чаще с отриц.: у меня не стало родных манăн тăвансем юлмарĕç; таких бригад у нас стало три кун пек бригадăсем халĕ пирĕн виççĕ; 3. (как вспомогательный глагол) пуçла, тапрат, тытăн; он стал читать вăл вула пуçларĕ; стало светать çутăла пуçларĕ; 4. в качестве глагольной связки пул; стать инженером инженер пул; стать взрослым çитĕнсе çит.

стих

м. сăвă; размер стиха сăвă виçи; читать стихи сăвă вула.

строка

ж. йĕрке; начинать с новой строки çĕнĕ йĕркерен пуçла; красная строка çĕнĕ йĕрке; строка в строку йĕркерен(ех); читать между строк йĕркесем хушшинчи шухăша вула.

урывками

нареч. разг. вăхăтран вăхăта, хутран-ситрен, вăхăтăн-вăхăтăн, пушă вăхăтра; читать урывками хутран-ситрен вула.

усердие

с. тăрăшу, тимлĕх, пикенни, тăрăшни; работать с усердием тăрăшса ĕçле; читать с усердием пикенсе вула.

уткнуть

сов. что во что, разг. 1. чик, чиксе ларт; уткнуть лицо в воротник пите çуха ăшне чик; 2. (напр. взгляд, глаза) тинкерсе пăх, тĕллесе пăх; уткнуть глаза в землю куçсемпе çĕрелле тинкер; уткнуть нос в книгу пуçа чиксе кĕнеке вула.

читать

несов. 1. что и без доп. вула; читать газету хаçат вула; читать лекцию лекци вула; читать вслух саспа вула; читать про себя ăшра вула; 2. что (понимать) пĕл, ăнлан; читать чертежи чертёжсене ăнлан; 3. что (наизусть) (пăхмасăр) кала; читать стихи сăвă кала; 4. что и без доп. (преподавать) вĕрент, вула; он читает в университете физику вăл университетра физика вĕрентет; 5.что, перен. (угадывать) сие, кур, туй, курса тăр; читать по глазам куçран кур; ◇ читать между строк см. строка; читать наставления; читать нотации тăн пар, вĕрент, ятла.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

вула

укырга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

ăс

[os]
saĝo, intelekto, racio, saĝa, intelekta, racia, sagaca
ăс пух — akiri saĝon, lerni
ăсра — pense, enkape
ăсра вула — legu pense
ăспа — kun saĝo, racie
ăсĕ кĕске — lia (ŝia) intelekto estas malgranda
ăслă — saĝa, intelekta, racia, saĝe, sagace
ăслă шухăш — saĝa penso (ideo)
ăслăлăх — scienco, saĝ(ec)o
ăслăлăхçă — sciencisto
ăс(лă)ла — inventi
ăслăн — saĝe, racie, sagace
вăл ăслăн калаçать — li (ŝi) diras saĝe
ăславçă (ăсчах)— inventisto, saĝulo
ăслан — saĝiĝi
ăслай — maniero, rimedo, truko

вула

[vula]
legi (legu)
эп(ĕ) çак кĕнекене вуланă — mi legis tiun ĉi libron
вулав кĕнеки — legolibro
вуланă кĕнеке — legita libro
вуласа тух — tralegi, finlegi
вуласа ил — legeti, legi iom
вуласа тăр — legadi
вуласа пар — laŭlegi, legi (por iu)
вулав — leg(ad)o, lega
вулав каçĕ — legovespero
вулавăш — biblioteko
ман(ăн) вулавăша кайса килмелле — mi devas iri al la biblioteko
вулавăшçă — bibliotekisto
вулавçă — leganto

сасă

[sas (sazo)]
voĉo, sono, bruo, onidiroj
уçă сасăсем — vokaloj
хупă сасăсем — konsonantoj
сасă çырни — sonregistr(aĵ)o
хулăн сасă — basa (malalta) voĉa
çинçе сасă — alta voĉo
сасăпа вула — legi laŭtvoĉe
ача-пăча сасси — infana voĉo
сасăла — voĉdoni, baloti
сасăлав — voĉdonado
сасăсăр — senvoĉa, sensona
сас палли — litero

Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ

lesen

vulas
вула

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

вула

«читать». От слова ула «выть», «голосить»; неграмотные чуваши чтение отождествляли с воем; позднее в целях различения слово ула в значении «читать» стали произносить с протетическим ввула появилось задолго до появления письменности, но вначале оно употреблялось в значении «бормотать».

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

лĕпĕртетӳ

п.в. Талпас çапни, сăмах авăртни; лапăртату, сӳпĕлтетӳ. Ме, вула... Лайăх сĕнӳ панă-и эпĕ е ниме тăман лăпăртату çеç кунта. К-н, 1977, 18 /, 8 с. Анчах эпир концерта кайсан мĕн куратпăр. Сывлăшпа карăнтарнă хăмпăсем тата лĕпĕртетӳ. ÇХ, 1999, 29 /, 12 с.

лăпăртату

п.в. Талпас çапни, сăмах авăртни; лапăртату, сӳпĕлтетӳ. Ме, вула... Лайăх сĕнӳ панă-и эпĕ е ниме тăман лăпăртату çеç кунта. К-н, 1977, 18 /, 8 с. Анчах эпир концерта кайсан мĕн куратпăр. Сывлăшпа карăнтарнă хăмпăсем тата лĕпĕртетӳ. ÇХ, 1999, 29 /, 12 с.

Çавăн пекех пăхăр: