Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

тĕлĕр

1.
дремать
засыпать
тĕлĕрсе ил — вздремнуть, немного подремать
тĕлĕрсе кай — задремать, впасть в дремоту
тĕлĕрсе лар — дремать сидя

шавла

1.
шуметь, производить шум, гул
вăрман шавлать — лес шумит
эпĕ çумăр шавланă май тĕлĕрсе кайнă — я задремал под шум дождя

тĕлĕр

◊
тĕлĕрсе çӳрекен — разиня

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сентĕре

(_сэ_ндэ̆рэ), сентре (_сэн'д'рэ), полати. Ст. Чек. Баран. З5. Сана ик эрне сентĕре çинче выртасси çăмăлтарах. Ib. Хăçан лăпланĕç-ши, хăçан кăмакисем, сентĕрисем çине улăхса çывăрĕç-ши? Н. Айб. Сарлака сентĕре, полати. N. Сентĕре çинче пĕр çын ури усăнса тăнă. N. † Симĕс шăрçа сике-çке, сентĕрене çите-çке. А. Турх. Ачач 12. Унтан сентре çинчен пĕр вырăсла юрă кĕнеки „Песенник“ илсе, сĕтел хушшинче тек тĕлĕрсе ларма тапратрĕ. СПВВ. ЕХ. Сентре — ăлăхса выртма алăк патне çӳле мачча çумне хăма сарса тăваççĕ. СПВВ. КМ. Сентре = пулатти. || Полка. Трхбл., Абыз. Вута-б. Сентре, полки в избе. Орау. Сентĕре çинче ĕлĕк пирĕн купи-купипе чĕлсе хунă хăйă тăратьчĕ. Ib. Сентĕре — брусья 1) от печки к передней стене, 2) от печки к боковой стене, на нем держатся полати. КС. Сент(ĕ)ре (_сэн’дрэ, гласная „ĕ“ почти незаметна), толстая доска, от улчупи к другой стене, куда ставят чашки; обыкновенно делалось в курных избах. См. сенĕре, сенре.

çурă

(с’уры̆), половина. См. çур. О сохр. здор. Холерпа чирленĕ çынсенчен пĕр çуррине яхăн анчах чĕрĕлеççĕ, ыттисем пурте вилеççĕ. Панклеи. Хоçи: тепĕр çол порн, вара окçа пĕтĕмпех парап, тет. Ача, пурнас мар çорри, виçĕмĕш çола виççĕр тенкĕ итет (наполовину собираясь не жить, т. е. готовый уйти). N. Чăкăт çурă чăкăт. Полтора чыгыта. N. Эпир те теçеттине выртартăмăр сала çĕрне, çынсем кунтан исе карĕç те, çирĕм пилĕк тенке калаçса кайнă; çуринче (в полдесятине) пилĕк пулат, пилĕк çурă (урапа) пулат. N. Пĕрре çурă, иккĕ çурă. Этем йăх. еп. пуç. кай. 58. Пăр питĕ майĕпе шунă: тавлăкра вăл çурă е пĕр чалăшран ытла каяйман. N. Çурри яхăн, до половины. N. Вуниккĕмĕш çурри (половина двенадцатого), тет Натта. Срв. вуниккĕмĕш 25 минут. N. Вăл чирпе çын чĕрĕллех çурри вилсе çӳрет. Çĕнтерчĕ 17. Кĕрпене те эпĕ çурри хăйăр хутăштарса патăм. Виçĕ пус 40. Хăрах çуррин çумне ыраш пуссин пĕчĕк пайне çыпăçтарса лартса, унта çур-тырри акаççĕ, тепĕр çуррин çумне хура пусăран юлнă пĕчĕк пая çыпăçтарса лартса, хура пусса хăвараççĕ. Кан. Улма кăçал пĕлтĕрхин çурри чухлĕ те тухас çук. Ib. 221. Хальхи вăхăта ĕçсене çурри-çукрах туса пĕтернĕ. Собр. † Илĕп, илĕп, тесе, илĕртрĕн те, çурри хĕр ĕмĕрне иртертĕм. Дик. леб. 40. Хĕвел ĕнтĕ çуррине яхăн шыва пытанчĕ. Якейк. Эпĕр онта конти чохлехчĕ, тата контин çорриччĕ, тата çоррин çорриччĕ. Нас было там столько, сколько здесь, да еще половина, да четверть. Ib. Пиртен çорри конта. Половина нас здесь. Ib. Эс аçун çорри те порнас çок. Ты и половина жизни отца не проживешь. Ib. Эс аçун çорри та пĕлместĕн. Ты и половины того, что знает отец, не знаешь. Ib. Эс ман çорри та пĕлместĕн. Ib. Ман çорри порнсан пырĕччĕ те, порнимăн çав. Альш. † Çичĕ ют килне кайсассăн, шыва кайма хушсассăн, çурри витре çĕклесен, начар килчĕ тийĕçĕ. Ib. † Хампа пĕрле тăрса юрлакана çурри чуна çурса парăттăм. Сборн. по мед. Çурри сĕт, çурри шыв хутăштарас пулать. Изамб. Т. Ул вара çурринчен хăпарса шăтăклă-шăтăклă пулса пиçет. Ала 56. Çурри йăвăçа сĕрсе çитсен, когда допилили до половины дерева. Шурăм-п. Калаçасса — çурри чăвашла, çурри вырăсла калаçаççĕ. Таса пĕр чĕлхепе калаçма пĕлмеççĕ. N. Карасĕ лучăрканнă та, пылĕ çурри яхăн юхса тухнă. Сот был измят, и мед из него наполовииу вытек. С. Айб. Касас пулать улма çуррине. Тайба-Т. Çурри чуна çурса парăттăм, чунран пуçне хама пурăнма халь пулсаи. Юрк. Упăшки те ăна хирĕç: мĕн парасси-мĕнĕ-çурри чунăма çурса парăттăм, тет кулса. N. † Ялан хамăр тăван тиекене çурри чунма парăттăм. Ачач 8. Темле çӳçенкелесе илетĕн. Ах çапах та, аван вăл унашкал çурри тĕлĕрсе, çурри тĕлĕрмесĕр выртнă вăхăтра.

кăтăш

(кы̆ды̆ш), подр. засыпанию. СПВВ. Кн. для чт. 129. Аçи аялта сыхлать, йывăç çумне çурăмĕпе тайăнса тăрса, кăтăш пулать. Изамб. Т. Пăртак кăтăш пулнăччĕ (я немножко задремал, забылся сном), сасартăк вăратăрĕç. СПВВ. ИА. Çын кăшт кăтăш пулсан та, вăратма юрамасть: вăл кайран анкă-минкĕ пулать. Сред. Юм. Пăртак çиç кăтăш пôлнăчĕ, килсе те тăратрĕç. Тюрл. Пăртак кăтăш полтăм (вздремнул), самай пăртак çăмăл полчĕ (стало много лучше, легче). Шарбаш. «Кăтăш полтăм» — то же, что «тĕлĕрсе кайрăм», т. е. чуть вздремнул, но это легче, чем «сĕнк полтăм». Б. Крышки. Кăтăш пултăм — сĕнк пултăм, вздремнул.

тĕлĕн

дивиться, удивляться, изумляться. А.-п. й. 77. Хунĕ Ваçлейрен тĕлĕнет. Тесть удивляется. Ib. 69. Ай-уй,— тет Ерхип арăмĕ тĕлĕннипе. Ib. 35. Трашка ачисем тăрна патне çитеççĕ те, шалт тĕлĕнеççĕ. Капк. Хальхи саманара ачасем пурте çавăн пек. Çулĕсене кура мар ăслă,— тет тĕлĕнсе. ЧС. Эпĕ пушар енелле пăхса тĕлĕнсе ларатăп. N. Эпĕ пĕлнинчен тĕлĕнмелли çук, эс пĕлменнинчен тĕлĕнмелле. Неудивительно, что я знаю, но удивительно, что ты не знаешь. N. Унăн калаçнинчен тĕлĕнмелле. Чĕр. чун. яп. й.-к. пур. 13. Тепĕр тĕслĕх (пример) тата тĕлĕнмеллерех. N. Тĕлĕнсе хытсах каймалла. N. Ăна хирĕç калаçакан улпутсем вăл сывалнинчен тĕлĕне юлнă. СТИК. Кун акăшĕсем йăлт (сначала написал шалт. потом зачеркнул) тĕлĕнсе каяççĕ: мĕнле ку Иван пуракне час тултарат, эпир темĕн чул тăрмăшсан та тултараймаспăр? тесе тĕлĕнсе аптраса çитеççĕ. N. Вара унтан мĕн тĕлĕнмелли? || Задуматься. Кив-Ял. Пире саван ан кĕттĕр, кĕттĕр-кĕттĕр, тĕлĕнтĕр. (Вăй юрри). К.-Кушки. Тĕлĕнсе лар, в задумчивости. Альш. Шухăшласа тĕлĕнсе ларнă чухне ман шухăшăмсене юрă уçрĕ. Юрк. Хура сăран алса тулĕ, ырă ут тăварнă чухне пулинччĕ? Ай-хай милай хамăр тăван тĕлĕнсе ларнă чухне пулинччĕ. Рак. Тĕлĕнсе хуйхăрса ларнă чухне çак юррăм пусарчĕ хуйхăма. Б. Олг. Тĕлĕнсе шохăшласа çӳрет çа çын (задумчив). Юрк. Тĕлĕнсе, тĕлĕрсе ларнă чухне юрă уçат пирĕн кăмăла.

тĕлĕр

дремать. СПВВ. МС. Анчах тĕлĕрсе кайсаттăм, тăратрĕç те (о сладком полусне. Обозначает оттенок сладости. СТИК.) Йӳç. такăнт. 6. Чуп час!.. Тĕлĕрсе çӳреттĕр. N. Тĕлĕрсе карĕ, сидя задремал. Хурамал. Ларнă çĕртех тĕлĕрсе кайнă (çывăрса кайнă). Орау. Эп пăртак тĕлĕрсе илтĕм эсĕ киличчен. Слеп. Ах тĕлĕрсе кайрăм янчах, эс мана тăратрăн. N. Тепĕр кунне Аксенов хăй сакки çине выртнă та, анчах тĕлĕрсе кайнă. Дик. леб 38. Çапла вĕсем пĕтĕм вăрăм çĕре калаçса ирттернĕ, ире хирĕç анчах кăшт тĕлĕрнĕ пек пулса илнĕ. Так они проговорили всю ночь и задремали только перед самым рассветом. Шурăм-п. Ывăнсан ыйхă та килет, пурте çывăраççĕ: пĕр хуçа анчах тĕлĕрсе те каясшăн мар. Полтава 60. Уçă сывлăш тĕлĕрет, ыйха çĕнсе тăраймасть. СПВВ. ИА. Çыврас умĕн тĕлĕрсе выртатăн. Шорк. Тĕлĕрес, немного поспать, подремать. СПВВ. Тĕлĕрет çывăрнă-çывăрман çын. || Думать. Кан. Ун чух ытти ялсем ун çинчен тĕлĕрме те пуçламан. Сред. Юм. Тем шохăша кайнă ĕнтĕ, пит тĕлĕрсе ларать (погрузился в думу), эпир сăмахланине те илтмес. Турх. Пит-куçĕпе салхуланса чавса çинче тĕлĕретчĕ. Тюрл. Тĕлĕрсе тăрать, задумался. || Грезить. || Хмуриться. Юрк. || N. Хуйхăпа чунăм тĕлĕрсех кайрĕ. Турх. Йышĕ (их хозяин) пӳртре тĕлĕрсе: а-ах! тесе хуйхăрать. || Смотреть пристально. Ст. Чек. Тĕлĕрсе пăхать; тилмĕрсе пăхать. || Сред. Юм. Пĕрмай пĕр тĕле пăхса пĕтĕм куç тĕлĕрсе кайрĕ. || О сохр. здор. Вăл чир лашана е ĕнене ерсен, вĕсем салхуланаççĕ, тĕлĕрсе пуçне усса тăракан пулаççĕ. СЧУШ. Тепĕр кунне амăшĕ апат çисен, лахханти çăра шывне ĕнине пама тухнă, курать, ĕни çимине çимест, тĕлĕрсе тăрать.

ӳрĕк-сӳрĕклен

становиться хмурым, невеселым. О сохр. здор. Çын ура пуçласан, салхуланать (ӳрĕк-сӳрĕкленет), тĕлĕрсе тăракан пулать. Перед тем, как человек начнет беситься, он становится хмурым, с останавливающимся взглядом.

йăлт

(jы̆лт). подр. мгновенности действия. Актай. Кайăк йăлт! çатрака айĕнчен сиксе тухрĕ (выскочила), тет. Ст. Чек. Йăлт тухат та, йăлт кĕрет. N. Йăлт пăхат та, йăлт пытанат. (Çиçĕм çиçни). Яргуньк. Çавна илтсен, арăм киле йăлт анчах тарнă. Услыхав это, жена (его) вмиг убежала домой. СТИК. Каçпа ытлаван (= ытла аван) вырăн çинче тĕлĕрсе выртаттăм: пашар! тесе, кăшкăрса ячĕç. Чанĕ: тан, тан, тан! çапа пуçларĕ. Йăлт! сиксе тăтăм та, хăппăл-хайпăл тумланса, ăрама чупса тухрăм. Халапсем 14. Ку, сăра чĕресне хăлхисенчен тытса, сăрине йăлт! ĕççе ярать. Вотлан. † Икĕ çыр хĕрне лартас та, йăлт (мигом) тухас та, вĕçтерес. Орбаш. Хай мулкач чупса каϸ, тит, катаранах кăçкăрать, тит: (Й)эрме кут, тилĕ тус! хăнана пырăр, тесе калать, тит; хăй йăлт анчах курăнч, тит (быстро удрал). Микушк. † Пурçăн шăналăкра сарă хĕр; чавси таран йĕс сулă, пурнисерен кĕмĕл çĕрĕ; йăлт уçать те, йăлт хупать, çамрăк чунне хускатать (беспокоится). Собр. † Çармăç курки сарă курка; курка сарă тийиса, йăлт та йăлтах хурас (выпивать залпом) мар, хамăра намăс кӳрес мар. Шурăм-п. № 19. Арăмсем апатпа туха пуçларĕç. Шур пуçĕсем йăлт, йăлт! тутараççĕ анчах (мелькают во ржи; в Якейк. здесь сказали бы: «тăваççĕ»). С. Йăлт пăхать те, йăлт колать. Алик. † Сарă лутра акисам йăлт пăхаç те йăлт кулаç. Альш. Таçти аякрах çиçĕм йăлт-йăлт! çиçни курăнать (мелькает). Шел. 32. Йăлт-йăлт! сиксе тăраççĕ (пружинные постели так и зыблются). N. Çисен-çисен, ман Алексантăр йăлт анчах курнчĕ (исчез); Юрк. Черккинчи эрехне кайран йăлт! (в Орау.: йăнкăлт!) тутарса ĕçсе ярат. Шибач. Халбьхи тотар майрине (жену свою) хуса çитме поçларĕ. Тотар майри йăлт пăхать каялла. ― Вăл мана касма килет, тесе, чопать-тарать тотарăнчен (= тутарĕнчен). Изванк. Çапла вара епир унтан йăлт анчах килелле курăнтамăр (быстро уехали). Шел. П. 2О. Йăлт-йăлт пусса утаççĕ. КС. Йăлт, Йăлт, йăлт ― отдельные вспышки пламени. Хыпар № 7, 1906. Аслă çул юписен чӳрече витĕр (в окнах вагона) йăлт та йăлт, йăлт та йăлт курăнса юла пуçларĕç (замелькали). Сутталла 84. Хайхи шăнса хыта пуçланă çынăн (= çыннăн) чĕри йăлтах сикнĕ (ёкнуло). || Подр. подергиванию губ. Собр. Тута йăлт-йăлт сиксен, çынпа калаçат, теççĕ. См. МКП. 48 сл.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

дремать

глаг. несов.
тĕлĕр, ыйхăла, сĕнксе лар, кăтăш пул; дремать на диване диван çинче тĕлĕрсе лар

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вздремнуть

сов. разг. тĕлĕрсе кай, кăтăш пул.

забыться

сов. 1. (задремать) тĕлĕр, тĕлĕрсе кай, кăтăш пул; забыться на несколько минут темиçе минут тĕлĕрсе ил; 2. (отвлечься от действительности) килен, чуна пусар; забыться музыкой музыкăпа килен; забыться на людях çынсемпе (калаçса) чуна пусар; 3. (не сдержать себя) йĕркерен тух, виçерен тух (е ирт); забыться в минуту горячности хĕрсе кайнă самантра пурне те манса кай; 4. (не удержаться в памяти) манса кай, манăçа тух, манăç пул, пуçран тухса ӳк.

задремать

сов. тĕлĕрсе кай, кăтăш пул.

осовелый

прил. разг. сĕнкнĕ, ĕнтĕркенĕ, тĕлĕрсе кайнă; осовелый вид ĕнтĕркенĕ пит-куç.

подремать

сов. тĕлĕрсе ил, кăтăш пул.

полузабытьё

с. тĕлĕрсе кайни, тĕлĕрӳ; впасть в полузабытьё тĕлĕрсе кай.

соснуть

сов. разг. çывăрса (е тĕлĕрсе) ил, кăтăш пул.

удила

мн. çăварлăх; ◇ закусить удила тĕлĕрсе кай, чарăна пĕлми пул.

Çавăн пекех пăхăр: