Шырав: юрт

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

юрт

рысить, бежать рысью
лаша ӳсĕмлĕн юртать — лошадь бежит ходкой-рысью

юрттар

2.
то же, что юрт
лаша хăваламасăрах юрттарать — лошадь бежит рысью без понукания

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çӳл

(с’ӳл’), высь, высота, вышина. употребляется обыкновенно в косвенных падежах. С.-Устье. † Ăста кайса кĕрем-ши, пирĕн телей çанашкал: çĕре каяс — çĕр хытă, çӳле каяс — çӳл инче. Янш.-Норв. Vн чухне хĕвел чылай çӳле кайнăччĕ вара. Алик. Çакăнтан çӳле кайма инче-и? тесе итрĕ. тет; леш калат, тет: инче мар пулмалла, шаккани илтĕнет. Якейк. Хĕвел контан кон çӳле (выше и выше) хăпара пуçларĕ. Лашм. † Юрт-юрт, утçăм, юрт, утçăм, çурхи çулсем çӳле юличчен; çурхи çулсем çӳле, ай, юлсан, вĕрене тупан каять сулăнка. N. † Кушак çӳле ларсан, сивĕ-тет, теççĕ. ТХКА 20. Кирек мĕн калăр, пĕри те ман пек çӳле сикес çук эсĕр. Орау. Çималли пĕтсен çӳлелле пăхса ларăн. ТММ. Турă çӳлте, патша аякра, тетчĕç. N. Çӳлте кайăксем вĕçсе çӳреççĕ. N. Хĕвел çӳлте пулсан — уяр, аялта пулсан — çăмăр пулать, тет. N. Çӳлте ларап, кам çинчине каламастăп. (Калпак). N. Çӳлте турă, çĕрте патша, тенĕ. Кан. Сарлакăшĕ: çулте 25—30 сантиметр, тĕпĕнче 35—40 сантиметр. ГТТ. Алă çӳлте. N. Ĕлĕк çӳлтен кисе питĕ айăплатьчĕç. N. Чăркуççиран çӳлтен татнă. Отрезали повыше колен. Альш. Улача чаршав ан карăр, çӳлтен туртса ан çыхăр. Собр. Кĕркунне тăрна çӳлтен (высоко) вĕçсен, кĕр вăрăм килет, теççĕ. N. Уххи йывăçран çӳлтен (?) кайрĕ. Стрела полетела выше деревьев? || В перен. смысле. ГТТ. Шкулта лайăх отметкă илекенсем питĕ çӳлтен çӳреççĕ. Кĕвĕсем. Питех çӳлтен-çӳлтен çӳрес мар: куштан чĕрисене çурас мар. Альш. † Питех çӳлтен-çӳлтен калаçас мар: атте-анне ятне çĕртес мар. Юрк. † Ыттах çӳлтен-çӳлтен калаçма ыттах çитĕ (питĕ?) пуян ачи мар эпир. N. Çӳлтен! Так кричат лошади во время пашни. См. хĕрипе. Бур. † Вĕлтĕр-вĕлтĕр вĕçмешкĕн вĕрене çулçи мар эпир, çӳлтен-çӳлтен калаçма эпир пуян ывăлĕ-хĕрĕ мар. Сред. Юм. Çӳлтен çӳрет, тесе, хăйне хăй пысăка хоракан çынна калаççĕ. || Высокий. Этем йăх. еп. пуç. кай. 79. Ĕлĕксенче çырма шывĕ ку шăтăкран çӳлерех пулнă, çавăнпа та çырма шывĕ унта юшкăн лартса хăварнă. Альш. Хусан хулинчен çӳлерех, теççĕ ăна (о Свияге). Ст. Чек. Алă тымарĕнчен çӳлерех, чавса патнелле. N. Çӳлерех хака хурса сутасчĕ. Хотелось бы продать по более высокой цене. Изванк. Çăлтан çӳлерехре пĕр пысăк ват юман пур. N. Çӳлерехрен. Якейк. Пĕри çӳлтерехре (повыше), тепри аялтарахра тăрать. Орау. Пăр купи йăтăнса аннă та, хулне чавсаран çӳлерехрен хуçса пăрахнă, тит. Говорят, что груда льда упала на нее и переломила ей руку выше локтя. См. çӳлĕ. Якейк. Çӳл-çӳл йоман, çӳл йоман. Изванк. Çӳл-çӳл юман, çӳл юман, çӳл юманта пин куку, пин кукуран çӳл куку. N. Çӳл енчен юхса анакан шыв. N. Верхний. N. Лупашка урлă, хăма хурса, кĕпер тăваççĕ, кĕперин çӳл енне вут хураççĕ. Изамб. Т. Ул çав урамра çӳл енче пурăнат.

юрт

йорт, бежать рысью. N. † Йорттин те йорттин ут йортать; ут йортать те, çĕр йолать. Ч.П. Тилĕ юртать. Янтик. † Хумăшлăхра тилĕ юртать. Утăм 21. Юртать вĕçкĕн çут уйăх кăн-кăвак пĕлĕтре.

юрттар

понуд. ф. от гл. юрт. Изамб. Т. Килтен тухсан, малтан лашана уттараççĕ, унтан вара юрттараççĕ. СТИК. Юрттарас = лашана хуллен чуптарас. Ib. † Атьăр, уттарар-и, юрттарар-и, çулсем çинче шур юр пур чухне? Атьăр ĕçер-çиер, выляр-кулар; çамрăк пуçра сывлăхсем пур чухне. СПВВ. КМ. Юрт(т)аран = чуптаран.

юрт

рысь (конская побежка); употр. в тв. пад. Сред. Юм. Лашана йортпа чуптарса пыраттăм; лаша такăнче те, эп таçта çитеччин утăнса кайрăм (улетел не знаю куда).

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

трусить

трушу, трусишь несов. юрт, юртăпа чуп (лăпăстаттарса пыр).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

трусить

несов. разг. (бежать рысцой) юрт, юртăпа чуп (е пыр), йăкăртат, йăркка, лĕпĕстет; лошадь трусит лаша юртапа пырать; лиса трусит тилĕ йăрккать.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

кас

«без дела бегать по деревне с разными новостями или просто так, от нечего делать»; КБ кӓз, Замахш. кес «ходить», «путешествовать»; уйг. кәз, тур. гез, азерб. гәз «гулять», «прогуливаться», «ходить», «расхаживать», «сновать», «бродить», «переходить с места на место, от одного к другому», «путешествовать»; кирг. кез, тув. кези «бродить», «бродяжничать»» «странствовать», «объезжать»; чаг., туркм., к. калп. гез, узб. кез, якут. кәс «ходить», «бродить по улицам»; хак. хас «бегать», «убегать»; чув. ял кас(ать) — так говорят о непоседливом человеке, который почти каждый день бегает из дома в дом, успевает везде побывать, первый узнаёт всякие новости и сообщает другим, ср. башк., тат. ил гиз, казах. эл кес, туркм. юрт гез «странствовать», «путешествовать»; азерб. кәзинти, кәзмә, тур. гезинти, туркм, гезим «прогулка»; казах. кезеген «привыкший шататься по домам и аулам». От этого же слова Вамбери производит слово казак.

çурт

«дом», «изба с надворными постройками»; çурт-йĕр (йĕр вместо çĕр) «дом с усадьбой»; МК йурт «юрта», «переносное жилище»; др. тюрк., уйг., узб. йурт, кирг. журт «страна», «родина»; хак., тув. чурт «жилище»; башк., тат. йорт «дом», «изба», «жилище»; тув. чурт, якут. сурт «стойбище», «стоянка»; «страна»; тур. йурт «страна», «родина», «отчизна»; «жилище», «дом»; «земля»; кумык, юрт «селение»; ср. перс. йурт «местожительство», «жилище»; «лагерь», «стан». Термин юрт в значении «место для кочевок» в Средней Азии и Иране широко используется начиная с XIII в. В данном случае он употреблен в значении «страна». Слово юрт (йурт), по всей вероятности, восходит к глаголу jypy ~ jopy ~ jӳpӳ ~ jӧpӳ «ходить», «идти»; таким образом, jyp + у + т > jурт могло первоначально значить «хождение», «кочевание», «место для кочевания»“ (Кононов. РТ 79).

юрт

«бежать рысцой»; др. тюрк йорт (Габэн), узб. С, башк. юрт, тат. юырт «бежать рысцой»; азерб., туркм. йортма, тур. йорга «рысь (аллюр)».

ял

«деревня», «селение»; др. тюрк., МК, тефс. ХII-XIII вв., чаг. агыл «загон для скота»; алт. В, тофал. ал, аал, якут. ыал «юрта», «деревня», «селение»; тув., хак. аал, кирг. айыл, тат., ног. авыл, башк., к. калп. ауыл, узб. овул «селение», «аул»; ср. монг. айл «селение», «группа юрт»; «дом», «двор», «семья», «хозяйство». Акад. Б. Я. Владимирцов полагает, что все указанные формы произошли от айил — «кочевые стоянки, состоявшие из отдельных юрт и кибиток» (Общественный строй монголов. Л., 1934, 37).

Этимологи словарĕ (1996)

ял

I селение (деревня, село).

Производные формы: ял-йыш односельчане; ял кулли/колли посмешище для деревни; смехота; ял хавалӗ деревенский обычай, нрав и т.п. (Ашм. Сл. IV, 172-177).
Тюркские соответствия: алт., тел., к.-кирг. айл юрта (алт.); деревня, аул (тел., к.-кирг.); кирг., каз., крым., ком., тоб., тара аул юрты, находящиеся на одном месте (кирг.); деревня (каз., ком., крым.); кюэрик., аз., тур. аҕыл загон для овец (тур., аз.); деревня (кюэрик.); тел. айыл деревня (Радл. Сл. I, 33-34, 74-75, 163, 221); як. ыал сосед; семья; дом; перен. житель.
Монгольские формы: п.-монг. ajil аил, селение; юрта, дом; сосед; монг. айл аил, группа юрт; юрта, дом; семья; соседи; бур. айл аил, группа юрт; юрта, дом; семья; соседи; жители одной общины.
Тунгусские формы: эвенк. айил (< монг.) сосед; сол. <аил (< монг.) деревня, поселок (ТМС I, 21).
Мар. ял деревня, село (< чув.) (Федотов ЧМЯВ, 286).
Ср. болгарскую эпитафию 708/1308 года: (араб. вязь)mūn suwār yāl-i (Talât Tekin VBK, 90:6) = чув. Мăн Сăвар ял-ĕ.
См. Егоров ЭСЧЯ, 352; Räsänen EWb.,39b; Федотов МИЭСЧЯ, 177.

Çавăн пекех пăхăр:

юрма юрмаллă юродивый Юрпике « юрт » юртă юрта юрткăн юртла Юрттăм

юрт
Пуплев пайĕ
Еçхĕл
 
Фонетика
3 саспалли
 
Хытă сăмах
 
Чĕлхе
Чăвашла
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150