Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

пыр

◊
йĕс пыр — привередник, привереда в еде
яка пыр — привередник, привереда в еде
çăтăх пыр — обжора
пыр çыххи — завязки, тесемки (у ворота рубашки)
пыр çунать — мне хочется пить
пыр хĕртет — у меня изжога
кăкăр хĕртет — у меня изжога
пыр ярăнать — в горле зудит (примета — к угощению)

çăтăх

I.
то же, что çăткăн 1.
çăтăх çын — жадный человек
çăрттан — çăтăх пулă — щука — прожорливая рыба

çăтăх

II. глаг.
жадничать, быть жадным, прожорливым, ненасытным

çăтăхлан

то же, что çăтăх II.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çăтăх

(с’ы̆ды̆х , с’ŏдŏх), жадничать, нетерпеливо добиваться еды. N. Çăтăхса çӳрет. Ходит и ищет, как бы украдкой заполучить что-нибудь съедобное. („Слово ругательное“). Сĕт-к. Çăткасси çăтăхнă, арĕм тоти тотăхнă, ачи-пăчи пăчăхнă. Рак. Çăтăхнă тесе нисĕпсĕр çынна калаççĕ. Ямаш. Çăтăхнă çын, жадный человек. СТИК. Çăтăхас = антăхас. Ib. Ан çăтăх ĕнтĕ тек, акă çиме ларăпăр (вот сядем за еду). N. Этем йĕркелĕ умна лартнине çи, кирлинчен ытлашшине çăтăхса çын кăмăлне ан сивĕт. Ib. Шывсăр антăхнă çул пыракан çын мĕн куç тĕлне пулнă шыва епле çăтăхса ĕçет (пьет жадно), çавăн пек вăл та кама тĕл пулнă, çавăн чатăрĕ умне пырса ларать те, уххине илме йĕннине хатĕрлесе тăрать. Изамб. Т. Мĕн çăтăхан? Ĕлкĕрĕн! Зачем торопишься есть? Успеешь?

çăтăх

(с’ŏдŏх), прожорливый, жадный. КС. Баран. 117. Уланкă çăтăх, хаяр пулă: вăл вак пулăпа тăранса пурăнать, хурт-кăпшанкă та нумай çиет.

çăтăхла

то же, что çăтăх. Юмансар. Çăтăхлать (гов., когда кто-нибудь ест сладкое, а другой, голодный, смотрит и переживает желание поесть то же, на что указывает движение лица, губ, языка).

çăтăхтар

понуд. ф. от гл. çăтăх.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

хищный

прил., хищно нареч.
1. тискер, çăткăн; хищные животные тискер кайăксем, çăткăн чĕр чунсем; ястреб — хищная птица хурчка — çăткăн кайăк
2. (син. жадный) çăтăх, хапсăнчăк, ĕмĕтсĕр; хищные повадки браконьеров браконьерсен хапсăнчăк йалисем

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

жадничать

несов. разг. 1. çăткăнлан, çăтăх, сăхăн, выçăх, выçлăхлан; 2. (скупиться) хыт, хытса пурăн, хыткукарлан.

жадность

ж. 1. (алчность) çăткăнлăх, çăтăх, сăхăм; жадность к деньгам укçана çăтăхни; 2. (скупость) хытлăх, пилсĕрлĕх, хыткукарлăх; проявить жадность хыткукарлан; ◇ с жадностью каçса кайса.

жадный

прил. 1. (алчный) çăткăн, çăтăх; выçкăн, сăхă; (только о человеке) ĕмĕтсĕр, пилсĕр, несĕпсĕр; жадный к еде апата сăхă; 2. (скупой) хытă; 3. перен. (усиленный) питĕ тимлĕ; слушать с жадным вниманием питĕ тимлĕ итле.

прожорливость

ж. çăтканлăх, тăрана пĕлменни, ĕмĕтсĕрлĕх, çăтăх пулни, капарлăх, вупкăнлăх.

прожорливый

прил. çăткăн, тăрана пĕлмен, ĕмĕтсĕр, капар, çăтăх, вупкăн, пыран; прожорливый человек çăткăн çын, шампа хырăм; прожорливое животное пыран выльăх; прожорливая рыба çăтăх пулă.

хищник

м. 1. (зверь) тискер кайăк; (птица) çăткăн кайăк; 2. перен. çăткăн, çăтăх, пусмăрçă, çаратуçă.

хищничать

несов. çăткăнлан, çăтăх, çарат.

хищнический

прил. 1. çăткăн, çăтăх; хищнический капитал çăткăн капитал; 2. (основанный на притеснении, ограблении кого-л.) пусмăрлă, çаратуллă; хищническая торговля çаратуллă суту-илӳ; 3. (ведущий к истреблению, уничтожению чего-л.) çăткăнлă, çăтăхуллă, хĕрхенӳсĕр; хищнический лов рыбы пулла çăткăнла тытни.

хищный

прил. 1. тискер, çăткăн; хищные звери тискер кайăксем; хищные птицы çăткăн (вĕçен) кайăксем; 2. перен. (о человеке) пусмăрлă, çаратуллă, çăткăн, çăтăх.

шкурник

м. разг. хăйшĕн кăна тăрăшакан çын, çăтăх çын, несĕпсĕр çын.

шкурничество

с. несĕпсĕрлĕх, çăтăх, хăйшĕн çеç тăрăшни.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

çăхан

1. «ворон»; 2. «обжора». Может быть, из çăтхан (см. çăт); ср. çăтăх «жадничать», «быть прожорливым»; казах. кузгын, тат. козгын, карач. кузгун, хак. хусхун «ворон»; кумык. кузгун «жадный»; ср. перс. «коршун» (Ягелло 759).

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

ĕмĕтсĕрлен

п.с. Выçăх, непĕслен, çăтăх, çăткăнлан, хыпкăнлан. Тăшман вăйлă, тĕнчене хыпса-çăтса яма ĕмĕт-сĕрленсе, ... тахçанах хатĕрленсе тăнă. А.Алга, 1955, 59 с. Ытлашши ĕмĕтсĕр ан пул, ĕмĕтсĕрленмен-тĕк — шутласа илнĕ пулăттăн. Юхма М. //К-н, 1961, 17 /, 6 с. «Çук, каллех ĕмĕтсĕрленмелле», — ятлаçса илчĕ Çумкка, те шурă путекшĕн çеç каларĕ çак сăмахсене... Ю.Силэм, 1989, 48 с. Çинĕ чухне ан васкăр, апата лайăх чăмласа вĕтетĕр, ан ĕмĕтсĕрленĕр. ХС, 1999, 24 /, 4 с.

Çавăн пекех пăхăр: