Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

купта

1.
то же, что купташка

купташка

1.
рассоха (часть сохи)

купташка

2.
чурбан, обрубок дерева, плаха
хурăн купташки — березовый чурбан

капташка

то же, что купташка

купташка

◊
пуç купташки — черепная коробка
хăмăт купташки — остов хомута

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

суха

соха (суhа, соhа, Пшкрт: соҕп), соха. Юрк. Суха таврашĕсем: купташка, калек, пăркăç, суха тытки, суха тимĕрĕ. Пшкрт. Части сохи: соҕа сы̆βаλи^ы, соҕа торδи^ы, соҕа копτи^ы, сорβан хы̆_ми, хыз'олδи^ы пошкар, соҕа т^емр^и. В. Олг. Части сохи: соха копти (рассоха), соха ари (= аври, ручки), соха ораççи (поперечная палка), соха пăйи (подвои), соха çăпали (полица). Якейк. Соха хатĕрĕ: соха пуç, соха торти, соха аври, копта, пота пăявĕ, соха коптине тытакан вĕрен, сорпан хăми, пота пăяв патакки, торта пуç кантри, соха тимĕр, соха калак, карлав, тыр конти. Çĕнĕ-Мăчтăр. Суха; суха капташки, суха тимри, суха пăяв, суха тытми, суха савăлĕ, суха турти, суха каликки. || Пашня. В. Олг. Соха патне ыран ирех каймалла. Никит. Иван пичче апат хыçĕнчен улпут хырĕм турĕ те, суха патне кайрĕ. Баран. 120. Ака-суха тума йывăçранах сухине, сӳрине тунă. N. Суха çине, на пашню. N. Суха кампа тăвассине эпĕ кунта пĕлместĕп. Вута-б. Сухана пĕтерсен, анкартине сухалаççĕ, вара уммасене лартаççĕ. Четырлы. Кристянсем тырă акма сухана тухаççĕ. СТИК. Сухаран килтĕм. Приехал с пашни. N. Соха атте кисе сохаласа пачĕ. N. Атте сухана кайнă, йинке пасара кайнă. ЧС. Сухара (на пашне) турĕ пыратьчĕ (лошадь). Токшик. Тăпра типсен, суха патне тухаççĕ. N. Пирĕн çĕр ĕçлекен çыннăн килти ĕçсем: суха сухаласси, тыр вырасси, кĕлте кӳресси, авăн çапасси. N. Хапхана уçса яр халĕ еппин, эпир иксĕмĕр сухана тухса каяр. N. Сохасем хамах сохаларăм. N. Суха хытă пулчĕ (жесткая земля). Урож. год. Сĕлĕ сухине тăвать.

суха-пуç

суха пуçă, соха. Череп. Суха-пуç кĕмен, (земля) не пахана никогда. N. Суха-пуç Çеркей тытрĕ: спаççипă ăна. ЧС. Пирĕн тете те ирех суха-пуç кӳлсе кайрĕ. Изамб. Т. Ака (яровая пашня) тăватпăр тенипе, чăвашсем сахалăш ака-пуçпе сухалаççĕ, нумайĕшĕ суха-пуçпе сухалаççĕ; анчах ака-пуçпе тунин тыр авантарах пулат, суха-пуçпе тунин начартарах пулат. (Рассказ из прежних времен). КС. Суха-пуç ларт, наставить сошники на рассоху и наладить соху. N. Соха-пуç мăнтайине кул хуна тытмашкăн, хама тунă соха-пуç пĕчĕк лашапа йорамаç, мăнтай лашана анчах вăл. Вута-б. Суха-пуç, соха; части ее: купташка, плота, суха-пуç тимри, сошники; суха-пуç калакки, полица, которая служит вместо пера у железного плуга и отваливает и переворачивает землю; суха-пуç пăявĕ, или пăркăç, подвои; суха пуç тытки, ручки; купташка хĕскĕчĕ, валĕк; суха-пуç турти, оглобли; турта патакки, поперечина у сохи; савăл, клин для укрепления плоты; суха-пуç тимĕр хулхисем, рога у плоты, на которые насаживаются сошники. Сред. Юм. Сôха-пуç пôстаркăç — капташкана посарса хĕстерекен ôрлă хăма. Нюш-к. Суха-пуç капташки, тимри, калекки, суха пăявĕ, тытка. Аттик. Ял тавра суха-пуç туртса çавăрма хĕрĕх те пĕр хĕр суйласа илчĕç. (Хĕр-сухи).

туса ларт

сделать, совершить. Ивановка. Перваях çитсен, пӳрт япала, хушсем анчах тăва-тăва лартрĕç. Шашкар. Ĕçе тытрĕ те, турĕ лартрĕ. || Приделать. П. И. Орл. Купташка çумне туса лартнă (приделано).

кăсуле

(кы̆зул'э), косуля. Вута-б. Кăсуле, косуля; части ее: купташка, плота; кăсуле тренĕ, лемех; кăсуле тимри, сошник; кăсуле калакки, полица; кăсуле тытки, ручки; пăркăч, подвой; кăсуле купташка хĕскерчи; турта, оглобли; турта урлăш, поперечина; савăл, клин; кăсуле купташкан тимрин хулхи, рога плоты; кăсуле сурпан хăми, отвальная доска.

патвай

(падваj), веревка, соединяющая рассоху (купташка) и оглобли сохи (от русск. подвои). СТИК. Сухаланă чухне тарăнтарах ярас тесен, пăркăчапа пушатаççĕ çав «патвая», ăшăк сухалас пулсан, хытараççĕ. Чертаг. Патвай (кôптана тôртса çыхан, у сохи).

пупташка

то же, что купташка. Абыз.

алтан

(алдан), gallus gallinaceus, петух. Собран. 131. Кĕрхи чăххăн алтанĕ кăвак çутсăр авăтмаçть. Петушок осеннего выводка поет не раньше, чем забрезжится рассвет. Сред. Юм. „Алтан тӳпелешет“. Икĕ алтан тӳпелешсен те çапла каласан та ăнланаççĕ. „Петух дерется“. Так можно сказать даже в том случае, когда дерутся два петуха, и это будет понятно (т. е. употребив слово „алтан“ в ед. ч.) V. автан, атан. || Metaph. de homine petulanti aut rixoso. Орау. Халăх çинче алтан пек сикет. На сходке прыгает как петух (о крикуне). Ib. Алтан пек вăрççа çӳрет. Драчлив как петух (о мальчике). || Cognomen viri, прозвище мужчины. Сред. Юм || Fistula parva, oblectamentum puerorum, quae inflata sonat. Детская свистулька из листового железа. Чертаг. || Lignum parvum transverse positum, quo chordae violinae sustinentur. Также кобылка у скрипки. Чертаг. || Lignum aratritransversum, quo „купташка“ cum „сурпан хăми“ connectitur. Также означает часть сохи, поперечину, соединяющую рассоху с отвалом. Янгорч. || Pars molarum, V. арман. Также конек, палочка, приводящая в дрожание ковш (курка). V. арман, Торх., Ходар.

купташка

плота у сохи. Вута-б., Изамб. Т. Хĕлĕпе тутăхса выртнă суха-пуç тимĕрне суха купташкине тăхăнтараççĕ. СПВВ. ТМ. Авăннă хăмана купташка теççĕ, тата пĕкрĕç тесе те калаççĕ. Купташка суха-пуçин пулат. Имен. Купташка — суха-пуç куккăрĕ, тимĕр лартмалли йывăçĕ. Шумерля, Шундряши. Купташка — часть «ака-пуç». || Шорк. Копташка, чурбан, обрубок корявого дерева. || МПП. Хăмăт купташки — клешни хомута? Çи чӳлĕк — хăмăт купташкисене çӳлтен çыхаççĕ. || Так обзывают горбуна. Орау. Е-е, купташка! См. капташка.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

чурбан

м. 1. (обрубок бревна) каска, муклашка, купташка, каска пуканĕ; 2. перен. бран. там пăшал, тăмсай.

Çавăн пекех пăхăр: