Шырав: сăтăр

Шыракан сăмаха çырăр

Шырав вырăнĕ:

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

вар

IV.
вар (смола)
çипе варпа сăтăр — натереть нитки варом

саботаж

саботаж (ĕçе чарас шутпа вăрттăн сăтăр туни)
вăрттăн саботаж — скрытый саботаж
саботаж ту — саботажничать

сăптăр

7.
то же, что сăтăр II.

сăтăр

I.

1.
вред, зло
ущерб, урон

сăтăр

вредный
пушар сăтăрĕ — ущерб от пожара
сăтăр çын — вредный человек
сăтăр кӳр — приносить вред, причинять ущерб
шăрăх чылай сăтăр кӳчĕ — засуха нанесла значительный ущерб
сăтăр тӳс — терпеть урон, понести ущерб
сăтăр кус — терпеть урон, понести ущерб

сăтăр

2.
разорение, опустошение

сăтăр

разорительный, опустошительный
вăрçă кӳнĕ сăтăр — разорение, причиненное войной

сăтăр

3.
озорство, шалость, проказа

сăтăр

озорной, шаловливый, проказливый
сăтăр ту — 1) наносить вред, причинять ущерб 2) озорничать, шалить

сăтăр

II. глаг.

1.
тереть, растирать, протирать
куçа сăтăр — тереть глаза
ыратнă вырăна ывăç тупанĕпе сăтăр — потирать ушиб ладонью
хурана хăйăрпа сăтăрса тасат — протереть котел песком
урай сăтăрса тух — протереть пол
паркета мастикăпа сăтăр — натереть паркет мастикой
сăтăрса пăрах — стереть (напр. мел с доски)
çырлана ала витĕр сăтăрса кăлар — протереть ягоды сквозь сито
пируса пӳрнепе сăтăркала — разминать папиросу пальцами

сăтăр

2.
гладить, поглаживать
сухала алăпа сăтăркала — поглаживать бороду рукой

сăтăр

3.
то же, что сăптăр 1, 3, 5, 6.

сăтăрттар

1.
понуд. от сăтăр II.

супăньле

мылить, намыливать
пуçа супăньле — намылить голову
кĕпе-йĕм супăньлесе ларт — замочить белье в мыльной воде
супăньленĕ мунчалапа сăтăр — тереть намыленной мочалкой

ту

II. глаг.

1.
делать
мĕн тăватăн? — что ты делаешь?, чем ты занимаешься?
анализ ту —
1) делать анализы (в лаборатории)
2) анализировать (напр. статью)
йăнăш ту — делать ошибки, ошибаться
сăтăр ту — наносить вред, вредить
суд ту — вершить суд, судить
усал ту — делать, творить зло
ырă ту — делать, творить добро
тума шухăшла — намереваться делать что-л.

туса пĕтер —
1) завершить, кончить делать что-л.
уй-хир ĕçĕсене туса пĕтер — завершить полевые работы
2) понаделать, сделать много чего-л.
йăнăшсем туса пĕтер — понаделать ошибок

туса пыр —
1) прийти, сделав что-л. предварительно
шкула сапатсем туса пыр — явиться в школу, приготовив уроки
2) делать что-л. регулярно, систематически, постоянно
сăнавсене куллен туса пыр — регулярно вести наблюдения

туса çитер —
1) завершать, доделывать, доканчивать
2) успевать делать что-л.

туса тултар — понаделать, сделать много чего-л.
кукăль туса тултар — понапечь пирогов

Ут тăвать те вăкăр çиет. — посл. Конь производит, да бык изводит (о расходовании средств, добытых чужим трудом).

Вĕлле хурчĕ пĕччен нумаях пыл тăваймĕ.
посл. Одна пчела много меду не насобириет.

Ĕçне тумасăр ан мухтан — погов. Не сделав дела, не хвались. (соотв. Не говори гоп, пока не перепрыгнешь).

ăвăс

восковой, вощаной
ăвăс çурта — восковая свеча
ăвăс шăрат — топить воск
ăвăспа сăтăр — натирать воском, вощить
каччăсем каяççĕ выляма ăвăсран сарă утне утланса — фольк. парни отправляются на игрища, оседлав светложелтых (букв. цвета воска) коней

сăтăрăн

1. возвр.
тереться, растираться
юрпа сăтăр — растираться снегом

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

сăтăр

грабеж.

168 стр.

сăтăр

скоблить, скрести, чистить; тереть; уруна сăтăр – вытри ноги; урайне сăтăрнă – пол протерли; сăтăр ту, сăтăрлан – ограбить.

168 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сулăм сул

наворожить, наколдовать. ЧС. Çумкканăн ашшĕ ялта пит куштан çӳрет, çынсене вырăнсăрах сăтăр тăват, çавăнпа ăна (т. е. Семку) пĕри-пĕри сулăм сулса вĕлернĕ пулĕ, тетчĕç.

сăтăр

(сы̆ды̆р, сŏдŏр), вред. Ст. Чек. Сăтăр — çăмарта вăрлани; кушак сĕт-турăх çисен: ах мур, сăтăр тусах çӳрет, теççĕ. Якейк. Йăтă çăмарта йăтма, хор-чĕпписам тытма пуçласан: сатăр тума вĕреннĕ, теççĕ. Ib. Кошак сăтăр тума вĕреннĕ (кошак апат-çммĕç, сĕт-çу çима вĕренсен калаççĕ). О земл. Кĕрхи тырра ана çинче шыв тăни çĕртсе пит нумай сăтăр тăвать. О сохр. здор. Тусан ăша кĕрсен, çынна пит нумай сăтăр тăвать. Ib. Пирĕн сывлăха сыхлас тесен, пĕр-пĕрне сăтăр тăвас пулмасть, пулăшса юратса пулăшса пурăнас пулать. Хурамал. Çынна ахалех мĕн сăтăр тумалла (зачем вредить)?. Стюх. Сăтăр турĕ, напроказил, испортил. Пшкрт. Сăтăр ту = сал ту. Истор. Анчах Глинскийсем халăхшăн тăрăшма мар, хăйсем халăха сăтăр туса пурăннă. N. Темĕн тĕрлĕ сăтăр пур, курайман çын сăтăрне çитни çук. || Разорение. Хорачка. Вольăк вилет или что — сăтăр полчă. || Грабеж. Питушк. Ай ман картана çĕмĕрнĕ, сăтăр туса тохнă. Шел. 20. Пӳлерсене час-часах питĕ сăтăр тăватьчĕç. Истор. Половцсем вырăссем хыççăн пырса, пур çĕрте те сăтăр туса (грабили) çӳре пуçланă. || Озорство. СПВВ || Злой, вредный, озорной. Пшкрт. Сăтăр çын, пет сĕмсĕрленет, пет толашат, ялтан ытлашши тума хытланат. Хорачка. Сăтăр çын, сăтăрлат çынна, пустой петая кӳртет. Ст. Чек. Тухрăмăр та сăтăр килет.

сăтăр

(сыды̆р), тереть. Чăвашсем 35. Икĕ йывăççа пĕр çĕре сăтăрса, вут кăлараççĕ. Собр. Куçă тĕкне сăтăрсан пĕр тĕкĕ тухсан, хăй тăванĕ килет, теççĕ. Кан. Чыстиех вăйсăрланса çитсе, хырăмĕпе юра сăтăрса йăнăшать. КС. Кусатран урапана сăтăрать. || Натирать, обтирать, потирать, растирать. N. Ман алла амальпе сăтăр-ха (потри мне руки). Латыш. Ачине арăк çине хурать те, кĕлте çыххипе сăтăрса çапла каласа ларать: тыр вырнă чух ача кĕлте çыххи нишне кайнă, вăл ниш тухтăр. Хурамал. Çипе ăвăспа сăтăраççĕ (шаркнуть). Скотолеч. Малтан тăлапа сăтăрас пулать (растирать). Туперккульос 75. Типĕ тутăрпа сăтăраççĕ. Гладить. Юрк. Чи юлашкинчен хĕрĕ ларакан çĕре çавăтса пырсан (кобылу — кĕсре-выльăх), чĕлпĕрне çине тăхăннă тумтирийĕн тӳнтер енĕпе тытса, хĕрне (невесту) виç тапхăрччен тыттарат. Вăл та çапла тумтир аркипех тытса парат. Виç хутчен çапла сăтăрса тытса парсан, выльăхне вара кĕрӳшĕ каллех витине хупса хурат. ППТ. Вара чӳклеме пĕлекентерех çын куркапа çав ăсса улăхнă (принесенную) шыва ăсса илет те, çурăм тăрăх сăт(ă)ра-сăт(ă)ра: çырлах! çырлах! тесе, шыв ярат. (Уй чӳкĕ). Сунт. Кив самаскă лайăх уйăрăлтăр тесен, ăна вĕри утюкпа пусса сăтăрса тухмалла. || Скоблить, сгребать. Т.-И.-Шем. Çтена çинчи çуртисем çунса пĕте пуçласан, вĕсене çтена çинчен икерчĕпе сăтăрса илсе, хывнă чашчă çине пăрахаççĕ. ТХКА 72. Вăрман хĕрринче шĕшкĕ-качкине пĕтĕмпех сăтăрса пĕтернĕ. Эпĕ шала кĕтĕм. || Мазать (замазкой). || Проводить черту (по земле). Череп. || Рвать. Сред. Юм. Пĕр карман нăх (= нăк) сăтăрса тôхрăм (= татса тôхрăм). КС. Çĕмĕрт сăтăрас, срывать (особенно). Орау. Паян эпĕр хăмла сăтăртăмăр (снимали хмель). || Тащить, волочить. Чхĕйп. Çав хĕртнĕ чула тĕпелтен пуçласа пӳрт таврала сак тăрăх сăтăрса (= сĕтĕрсе) çавăрнă та, тула тухса вилнĕ çын хыççăн утса янă. Ир. Сывл. 24. Тапаланать малалла „букçир“ тенĕ япала, пилĕк паршă сăтăрса. Альш. † Çулă пăтта хайăрнă, хур тукмакне сăтăрнă. См. сĕтĕр. || Драть, загребать. N. Ку çын икçĕр тенкĕ сăтăрат (загреб, сгорстал), тет те, килне каят, тет. Юрк. Пирĕн улпутсем жалованье пит лайăх сăтăрнă. || Убежать, удрать. Ст. Чек. Ачасем хуçаран хăранипе киле сăтăрнă. || Бить. Хурамал. Çитменне тата, этемсем ака тунă чух лашисене çапла çапаççĕ тесе, упана пыра-пыра чăпăрккапа сăтăрнă тилĕ. || Уничтожать. П. Сормово. Салтак хĕçе сулса ячĕ, тет те, вăрмана сăтăрса касса анчах тăкрĕ, тет. N. Пулемйотпа сăтăрса тăкаççĕ. N. Сисмен хутран хай хулана çĕмĕре пуçланă, вара пĕтĕмпе çĕмĕрсе (сăтăрса) тухнă. || Склонить на свою сторону. Юрк. Вырăссем вĕсене хăйсем алли айне туртса иличчен, кĕсем (эту) хăйсем енне сăтăрса илме тăрăшнă. || Вытирать. Ст. Чек. Типĕ япалапа хытă пусса шăлса илес. || Волочить. КС. Сăкманне сăтăрса пырать (волочит).

сăтăркала

(сы̆ды̆ргала), учащ. ф. от гл. сăтăр. Чăв. й. пур. 10. Хăй вара лашине пăртак сăтăркаланă, ачашлакаланă та, туртаран тытса лашине пулăшнă. || Стирать (резинкой написанное).

сăтăрттар

понуд. ф. от гл. сăтăр. Альш. Çавăнтах тата юпасем лартса, икĕ юпаран хулăн патак шăтарса тăхăнтарса, вĕренпе каллĕ-маллĕ турта-турта сăтарттараççĕ, тет. КС. Çул тарăхах сăхманне сăтăрттарса пычĕ (волочил с силою). || Возить сено конской тягой волоком (на лугах). Самар.

кăкăр

(кŏгŏр, кы̆гы̆р), грудь. О сохр. здор. 102. Тусан ăша кĕрсен, çынна пит нумай сăтăр тăвать: ӳпке-пĕвер пăсăлать, пыр шыçать, çын ӳслĕке ерет, кăкăра ларать, куçа та пăсать. || Грудь женщины. N. † Пĕчĕкçĕрен пысак пулнă эпир атте-анне кăкри сĕчĕпе. N. Кăкăртан уйăр (ачана). N. Унăн кăкăртан уйăрăлман ачи пулнă. Альш. Кăкăр юхать, из грудей течет молоко. Сунчел. † Ай, аттеçĕм, аннеçĕм, икĕ кăкăрăн сĕтне пехил ту! ПМП. Кăкăр ĕмекен. Ст. Чек. Кăкăр пуçĕ = чĕчĕ вĕçĕ, сосок. || Грудь земли. ЧП. Вăл сар куккук авăтнă чух пĕтĕм çĕр кăкăри чĕтрет. || Корпус скрипки. Альш. † Купăс кăкăри пит уçă — вĕренерен тунăран; ман кăкăрăм пит уçă мар — кĕçĕнтен хуйхă курнăран. || Часть телеги: лисица. Изамб. Т. Урапа ешчĕкин кăкăрĕ пулат. Ул кăкăр кайри тĕнĕл витĕр тухат. Кăкăра малта папкан (передней подушки) аял енчен касса лартнă.

тĕмсĕлтер

понуд. ф. от гл. тĕмсĕл. N. Çырусăр тĕмсĕлтеретĕр. Ир. Сыв. 4. Сăтăр курнă халăха тĕмсĕлтермĕн йăпатса.

шаймăк

ленивый. Нюш-к. Шаймĕк çын праçникре ĕçлеме пуçлать. (Послов.). Капк. 1929, № З. Вăхăт мар, кахал та... шаймăк. N. Шаймăк = юлхав. Орау. Шаймăк (о мальчике и взрослом). Ib. Шаймăк (так обзывали девочек?). Ib. Ашшĕ: çытарма аку кайтăр, тесен те, çапах, унта ытти ачасампа шаймăка вĕренесшĕн хăех каять. || Насмешник. Орау. Пулать те кам шаймăк ача, пĕр путлĕ сăмахĕ çук, сăмаха ялан лерелле ярса калаçать. Ib. Шаймăк ача тесе çынтан мăшкăласа кулакан, епле те пулсан çынна пĕчĕк сăтăр тăвакан, çынтан вылятса кулакан (любящего насмехаться, трунить, проезжаться) арçын ачана калаççĕ. КС. Шаймăк, шалун. Ib. Мăшкăласа çырать, шаймăк („шельмец“).

аталан

(адалан), firmari, confirmari, corroborari, convalescere, grandescere, окрепнуть, стать тверже, встать на ноги (о ребенке). Календ. 1904. Паллă, çур-кунне çумăр час пулмасан, ун пек çĕр часах, шăтнă тырă ыррăн аталанса çитичченех, типсе каять. Конечно, если весною долго не будет дождя, то такая земля быстро высыхает, — еще раньше, чем достаточно окрепнут всходы хлебных растений. Сир. 160. Вĕсен пăрушĕсем аталанаççĕ те, хирте ӳсеççĕ. Орау. Ун ачисем, аталанса, ĕçе çыпçăна пуçларĕç; малашне вăл аптрамаçть ĕнтĕ. У него дети подросли и стали приниматься за работу; теперь ему уже будет легче. Изамб. Т. Пĕчĕк ача аталанат. Ребенок крепнет, становится тверже. КС. Пирĕн ача пăртак аталанма хăтланать. Наш ребенок понемногу начинает (пытается) вставать, ходить ножками. О сохр. зд. 56. Çавăнпа чирлĕ çынсенĕн вĕсене çиесрен сыхланас пулать, чĕчĕ ачисене пĕртте пама кирлĕ мар; аталанарах панисене те пăртаккăн анчах пама кирлĕ. Поэтому больным нужно избегать есть их, а грудным детям вовсе не нужно давать; детям постарше тоже следует давать их только понемногу. || О речке. Тюрл. Çырма çорса аталанса кайнă. Овраг размыло (весною) еще больше. Янтик. Ку çырма çак пĕр-ик-виç çул хушшинче пит аталанса карĕ. Этот овраг в течение этих двух-трех лет очень расширился и удлинился. В Череп. в этом смысле употр. алталан: çунапа (урапапа) çӳресе, çул алталаннă «на дороге сделались от езды рытвины». || Переносно. КС. Анчах, уйăрăлса тухнă пулсан та, аталанма пуçларĕ-ха! Только что выделился (из семьи), а уж, смотри, начал вставать на ноги! т. е. обзавелся тем, что нужно в хозяйстве, наладил дозяйство, принакопил деньжонок и пр. Изванк.? Пирĕн патри çынсем пĕр-пĕрне, кăт аталанма хăтлансанах, курайми пулаççĕ. Е вăл çынăн лаши аван пулать-и, е ĕни аван сĕт парать-и та, çапла авантарах пурнаканнине кураймасăр, тăшманĕсем епле-те-пулсан вăл çынна сăтăр тăваççĕ. Как только кто-нибудь из наших сельчан начнет поправляться делами, другие начинают его ненавидеть. Напр., у него может быть хорошая лошадь или корова, дающая много молока; такого человека, живущего более или менее зажиточно, враги его ненавидят и вредят ему.

ара

(ара). Coniunctio adversativa: at. Союз, выражаюший возражение, полное несогласие говорящего с тем, что ему пришлось услышать от своего собеседника, а также несоответствие наблюдаемого явления с тем, чего ожидали или хотели, или с тем, что должно было быть, или же с теми воззрениями, какие имел на тот или иной предмет говорящий. Нередко „ара“ начинает собою предложение, в котором высказывается указание ни некоторую как бы неуместность вопроса, заданного собеседником, причем самое дело выставляется настолько простым, что как бы не нуждается в разъяснениях; или же ставится в начале слов, которыми указывают на неуместность поступка или заявления, а также на отсутствие для него разумных оснований. Иногда союз „ара“ сообщает речи оттенок удивления, недоумения и вообще делает речь более оживленною. Букв., 1908, 19. Акка! ĕне пăрулама выртнă, кĕвелĕк парса яр-ха мана, тесе ыйтать, тет. — Ара, те пăрулама выртна халĕ вăл, те ахал, выртнă. Сестрица! (так обращается чувашка к женщине старше себя возрастом, если они обе выросли в одной деревне) у меня хочет телиться корова, дай-ка мне немножко закваски [сметаны (йӳç хăйма) или турăх, чтобы заквасить молоко]. — А неизвество еще, хочет ли она телиться, или просто так легла. В. Олг. Воç кĕпе çапат ара; кĕпе çумалла-и паян?! Да (ды̆) вон она белье колотит; разве сегодня моют („следует мыть“) белье?! N. Ара ăна çĕртен илнĕ, çĕре пытарса пăхам-ха. Да (что же я раздумываю-то) ведь это взято от земли, попробую-ка я зарыть его в землю Reguly, 521. Вăл исе кайни (i. е. кайнă-и) ара, эс она ятлатăн? Вăл исе кайман. Да разве это он взял? Зачем ты бранишь его? Он не брал („не уносил“). Ib. 524. Ара мен полĕ онта кайнăшăн? А что будет, если туда сходить? („за хождение туда“), т. е. не будет никакого наказания. Ib. 524. Ара айта кайăпăр, мĕн полĕ. Ну так что же? Идём, что будет. Ib. 522. Ара ма тавăрнтăн? Что же это ты вернулся? (или: зачем же ты вернулся?). В. Олг. Ара, кона хопма та астуман эпĕ! Смотри-ка (или: представьте), я даже забыла („не припомнила“) ее затворить! КС. Ара, эпех каларăм пать-и-ха (= пулать-и-ха)? Неужели действительно я сказал (это)? [букв.: „А что („и-ха“), неужели („ара“) выходит так, что („пать“) действительно („ех“) я сказал?“] (недоумение). Ib. Кам арă апла сăтăр турĕ пулать-ха ăна? Кому же это нужно было повредить его („кто же это, выходит, так повредил его?“) (недоумение). Ib. Ара çаннуна чĕртĕн тем! Да (ды̆) ты, я вижу, разорвал себе рукав! (неожиданность). В. Олг. Ста ара мĕнĕ, сăкманĕ? Где же это тот, как бишь его, кафтан-то? (сказал человек, ища кафтан и не находя его). Тоганаш. Эс мĕскерле çын ара? Что ты за человек? (т. е. странный чел.). Ходар. Ара эсĕ мĕскерле çын?! Мĕн хăтлантăн капла? Что ты за человек?! Зачем ты это сделал? Подгорное Ц. Ара, Иван, ма каласа (калаза) итлеместĕн-ха эсĕ? Что же это ты, Иван, не слушаешься? Микуш. Вара пĕри астуса каларĕ, тет: „Ара пирĕн чĕреп юлнă вĕт; атьăр-хă, ăна кайса чĕнер.“ Тогда один из них вспомнил и сказал: Да ведь у нас (еще) остался еж; идемте-ка, призовемте его.“ — Череп. Эпĕ ăна чĕннĕччĕ-çке ара! Да ведь я его звал (и мне непонятно, почему он не пришел). КС. Кĕнекене шырарăм-шырарăм, тупаймарăм. — Çантах пулĕ ара, шыраса пăх-ха татах. Я искал, искал книгу, и не нашел. — Да (ды̆) она, чай, тут же; поищи-ка еще. Ib. Ма чармарăн эсĕ ăна? — Ара асăрхаймарăм-çке эп ăна! Почему ты его не остановил? — Да ведь я его не заметил! Ib. Ара хăçан каларăм эп сана: „Ан кай“, тесе? Когда же [или: да (ды̆) когда же] я говорил тебе, чтобы ты не ходил? Ib. Эс мĕшĕн ăна вун-çичĕ пус анчах патăн? — Ара хамăн пулмарĕ-çке манăн! Почему ты дал ему только 5 коп. (17 коп. на ассигн.)? — Да (ды̆) у меня у самого не случилось (денег)! Ib. Çтан ара ăна асăрхаса çитеретĕн! Да (ды̆) где все эта заметишь! Ib. Паян хăнасам пурте килчĕç, кĕрӳсем килмерĕç; хытă каланăччĕ-çке-ха ара вăсене! Нынче все гости приехали, а зять (с женою) не приехал; а ведь, смотри, я им крепко наказывал (чтобы приезжали). Ib. Кунта-ç ара кăсам! Да (ды̆) вот где они! Ib.? Вăсем вырсарни-кон та ĕçлеççĕ тем ара! Да (ды̆) они, оказывается, и по воскресеньям работают! Ib. Санăн укçу-тенкӳ пур, тытăн сут тума. — Çапла та ара, тытăнма хăрап çав! у тебя деньги есть, примись торговать. — Да (ды̆) это так, но дело в том, что я боюсь приняться (за торговлю). Ib. Ухмах та ара апла тăвас çук. Да (ды̆) так (т. е. этого) и дурак не сделает! Ib. Ма суятăн? пурччĕ-ç ара! Да (ды̆) ведь было ([араб сăмахĕ]), что ты врешь, (что не было)? Ib. Ара, манах айăпа кăларатăр тем! Да (ды̆) вы, кажется, действительно меня обвиняете! (или: да вы как же это, неужели меня обвиняете?). Ib. Эпĕ урăх çĕре кайнă пулĕ, тесе; кунтах тем ара. Я думал, что он ушел (куда-нибудь) в другое место, а он, оказывается, здесь же. Ib. Эп: халăх саланнă пулĕ, тесе; саланман тем ара. Я думал, что народ уже разошелся, а он, оказывается, еще не разошелся (удивление). Унтан çиме тесе, (ашне) илнĕ, тет те, шăмми анчах, тет. „Ара ку тĕлĕкре çинипеле те пĕтет-ĕçке“, тесе тĕлĕнчĕç, тет, вара вырăспала тутар. Потом они взяли мясо, чтобы поесть его, но от него остались только кости. Русский и татарин удивились и сказали: „Представьте, оно исчезает даже и оттого, если его едят во сне!“ N. Ку ларчĕ, тет те, каларĕ, тет: „Часрах уçăр хапхана!“ тесе каларĕ, тет. Пичĕшĕсем калаççĕ, тет: „Ара, ухмах, лашасăр çуна каять-и?“ тесе калаççĕ, тет. Он сел (в незапряженные сани) и сказал: „Отворите поскорее ворота!“ Его старшие братья говорят ему: „Что ты, дурак! разве сани поедут одни, без лошадей? Микуш. Çапла пĕр çуртра çĕрле ĕçлесе ларнă, тет, пĕр карчăк анчах çывăрать, тет. Ларсан-ларсан ку карчăк тапратрĕ, тет, мĕкĕрме. Пурте шартах сикрĕç, тет. Нумай та мĕкĕрмерĕ, тет, вăранчĕ, тет. — „Ара мĕп пулчĕ сана!“ тесе ыйтрĕç, тет ларакансем. Однажды таким образом в одном доме сидели ночью и работали; спала только одна старуха. Сидели, они сидели, вдруг старуха принялась мычать. Все вскочили в страхе. Старуха мычала недолго, и проснулась. Сидевшие в избе спросили ее: „Что ты, что с тобою сделалось?“ Ашшĕ каларĕ тет: „Ара, ачам, кăна кама çиме илсе килтĕн эсĕ? ара ку пĕтĕмпе шăна кăмпи-çиç. Отец сказал ему: „Что ты, сынок! кому ты принес их (т. е. эти грибы)? ведь это одни мухоморы!“ Ара эсĕ намăсă та пĕлместĕн тем! Да (ды̆) ты, повидимому, и стыда не знаешь! Ib. Ара, ачам мĕн хăтланатăн эсĕ. Что ты делаещь, дитя мое? (говорят детям, когда он делают что-нибудь предосудительное и пр.). Сред. Юм. Ара õ, Йаппун паши, çĕмрет те çĕмрет-çке (= çĕмĕрет-çке) õ! Смотри-ка ты, что он японский-то царь, делает: бьет да бьетI (Удивление и страх). || In quaestionibus quoque ponitur. cum de re aliqua parum nota plura volunt cognoscere. В вопросах также выражает желание получить более точные сведение о предмете или ближе ознакомиться с предметом. КС. Паян пĕр хĕре Йăванккă хĕрĕ тесе кăтарттăрĕç те, çавах-ши ара вăл? Сегодня мне показали одну девушку и сказали, что это дочь Иванки; но действительно-ли она эта самая? („ши“ выражает здесь сомнение, неуверенность, колебание при разрешении вопроса). Ib. Паян уччиттĕл çĕре хĕвел тавра çавăрнать тесе каласа кăтарттăр те, çаплах-ши ара вăл? Сегодня учитель рассказывал о земле, что она вертится вокруг солнца; но действительно-ли это так? Ib. Паян ман аккасам патне карăм-ха эп. = Пурте сывах-чи (т. е. -чĕ-и) ара? Сегодня я ходил к тетке (см. мăн-акка; см. Оп. чув. синт., I, 66). Ну, что (или: а что). все-ли (там) в полном здоровьи („были вполне здоровы“) Ib. Йăван çĕвĕç çак ялта пурнать, терĕç те, çак ялтах-ши ара вăл? Сказали, что портной Иван живет в этой деревне, но действительно-ли он в этой деревне? Череп. Кунта пулă пур-и? Есть-ли здесь рыба? Ib. Кунта пулă пур-и ара? А что, здесь есть рыба? (т. е., я не знаю, разъясни мне; так спросят, напр., когда подходят к озеру и желают ближе познакомиться с его свойствами, или когда видят человека, который ставит на озере рыболовные снасти). КС. Кунта пулă пур-ши ара? А что, здесь есть рыба? Так спросят, напр., когда ловят рыбу в неизвестном месте, при чем вопрос может заключать в себе: 1) неуверенность в начале ловли, 2) сомнение, 3) недоумение (если рыба не ловится). Ib. Кашкăр куртăм! Кашкăр куртăм! — Тĕсĕ кăвак-и ара? Я видел волка! Я видел волка! — А что, шерсть („масть“)-то у него серая? В этом вопросе, смотря по интонации, может заключаться или недоверие, или насмешка, или простое желание получить более подробные сведения о предмете, который видело другое лицо. Ib. Майри чăвашран пулнăскер, тет. — Чăвашла пĕлет-и ара. У него жена-то, говорят, из чуваш (т. е. чувашка, переделавшаяся на русскую стать). — А знает-ли она по-чувашски (или: а что...). Череп. Аçу Чĕмпĕре каят-ши. Разве твой отец поедет в Симбирск? („ши“ указывает на то, что поездка представляется говорящему сомнительной, невероятной). Ib. Аçу Чĕмпĕре каятах-и ара? Разве твой отец действительно едет (или: решил ехать) в Симбирск? Чире ертним (= ертĕн-им) ара? Ты что же, разве болезнь получил? Ма эсĕ апла сурчăкпа чуста çăратăн? сирĕн шыв çук-и-мĕн ара? тенĕ. Он спросил: „Что это ты месишь тесто на слюнях? а разве у вас воды-то нет“? Б. Олг. „Эп пĕлмен“, тет, „инки“, тет, „той полассине. Камăн ара?“ тет. „Я, тетенька, не знала, что будет свадьба. У кого же это?“ спрашивает она. В. Олг. Хоçи пор-и? — Пор. — Ста ара? — Лаçра. Хозяин дома („есть“)? — Дома. — Где же? — В лачуге. Тоганаш. Минчен ара çавсам? А сколько их? (т. е. этих людей). Ib. Кам ара онта? Кто это там? Çав çын вăл пулчĕ-и ара? Разве это был он? Тоганаш. Çав çын полмари (i. q. полмарĕ-и) ара вăл? Разве это был не он? || luncta imperativo stomachum quendam significare solet. С повел. накл. выражает досаду, недовольство. Б. Олг. Хакне пĕр ластăк пăрахсам ара, эп вара пĕр-икĕ пăт илетĕп паранкăна. Да (ды̆) ты (или: а ты) уступи малость, тогда я у тебя куплю пулика два картошки-то. КС. Атясам ара! А ты идем! (досада на медлительность). Ib. Ан тивсем ара! Да ты не трогай. Ib. Тухсам ара! Да ты выйди! Ib. Килсем ара! Да ты иди сюда!
Во всех вышеприведенных примерах в Ст. Чек. и окружающих селениях употребляется „вара“. || Eadem particula in responses quoque adhiberi solet, quibus praecedentis quaestionis sententia confirmatur. Иногда выражает подтверждение того, что содержится в предыдущем вопросе. Ходар. Эсĕ çара-çунапа çта (ста, шта) каятăн? вăрмана каятни? — Ара. Ты куда едешь на дровнях? в лес? — Да. Ib. Вăрмана аçу каять-и? — Ара. В лес поедет твой отец (est-ce ton pere qui etc)? — Да. Ib. Аçу вăрмана ыран каять-и? — Ара. Твой отец поедет в лес завтра (est-ce demain que etc.)? — Да. Череп. Ара, çапла пулмасăр, çапла çав. Конечно так.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

браконьер

сущ.муж.
браконьер (саккуна пăсса çут çанталăка сăтăр тăвакан); охотник-браконьер браконьер сунарçă; задержать браконьеров браконьерсене ярса тыт

вред

сущ.муж. (син. ущерб; ант. польза)
сиен, сăтăр, шырлăх; вред от курения табак туртнин сиенĕ; причинить вред шырлăх кӳр

вредить

глаг. несов.
сиенле, сăтăрла; сиен кӳр, сăтăр ту, шырлăх кӳр; сорняки вредят посевам çум курăксем калчана сиенлеççĕ

тереть

глаг.
1. сăтăр, сĕр, сĕркеле, шăлкала; тереть пол тряпкой урайне çĕтĕкпе сĕр
2. (син. измельчать) тĕпрет, хыр, вĕтет, вакла; тереть свёклу на тёрке кăшмана тёркăпа хырса вĕтет

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

вред

инкек, сиен, сăтăр, инкек-синкек; причинил вред сиен турĕ, сиен кӳчĕ, сăтăр турĕ.

вредитель

м. сăтăрçă, сиен, сăтăр тăвакан, кӳрекен; вредители в сельском и лесном хозяйстве ял хуçалăхне е вăрман хуçалăхне сиен кӳрекен хурт-кăпшанкӑсем.

вытирать

что несов., вытереть, вытру сов. 1. сăтăр, сăтăрса ил, шăл, шăлса ил, шăлса типĕт; 2; сăтăркаласа çĕтĕлтер (çанна).

тереть

тру, трёшь кого, что несов. 1. сăтăр, йăвала, сĕркеле (куçа); 2. хыр, хырса вĕтет (тёркăпа кишĕре), ăв (табак); 3. шăйăр (атă—урана, сӳсмен — лаша мăйне).

хмель

м. хăмла; обрывать хмель хăмла тат, хăмла сăтăр; 2. ӳсĕрĕлни; он буен во хмелю вăл ӳсĕр чухне чарусăр.

урон

тăкак, сиен, сăтăр.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

агентура

ж. 1 агентура (вăрттăн сведенисем пухма тата сăтăр тума йĕркеленĕ служба); 2. собир. агентсем.

вощить

несов. что ăвăсла, ăвăспа сĕр (е сăтăр, турт); вощить пол урайне ăвăспа сăтăр.

вред

м. сиен, сăтăр; причинить вред сиен кăтарт; служить во вред кому-чему-л. кама е мĕне те пулин сиенлĕ пул.

вредитель

м. 1. сăтăр тăвакан (чĕрчун е хурт-кăпшанкă); вредители злаков тырпула сăтăр тăвакансем; 2. сăтăрçă (çын).

вредительство

с. сăтăрла ĕç, сăтăр туни.

вредить

несов. кому-чему сăтăр ту, сиен кӳр, сиенле; курение вредит здоровью чĕлĕм туртни сывлăхшăн сиенлĕ; лишнее говорить — себе вредить погов. ытлашши калаçни хăвшăнах сиенлĕ.

вытереть

сов. 1. кого-что шăл, шăлса ил (е тасат, типĕт), сăтăр, сăтăрса ил; вытереть руки алă шăл; вытереть слёзы куççуль шăл; 2. что, разг. (износить) сăтăркаласа пĕтер, тăхăнса кивет, якат.

гладить

несов. 1. что и без доп. утюгла, якат; 2. кого-что (лаская) ачашла, лăпка; гладить ребёнка ачана ачашла; 3. что (приглаживать) шăл, сăтăр, якат; гладить по головке кого-л. пуçран ачашла, ырла, ан чар (пĕр-пĕр ĕç тума); гладить против шерсти тĕк тат, пăсăрлантар.

драть

несов. 1. что, разг. (рвать на части) çур, чĕр, çĕт, тăпăлтар; 2. что (отделять, снимать) сӳ, хупăла; драть лыко пушăт сӳ; 3. кого, разг. (сечь) хĕне, пĕçерт, хĕрт, çунтар, вĕт; драть плетьми хулăпа хĕне; 4. кого (наказывая дёргать) турт, тăпăлтар, лăска, сĕтĕр, тăлпала, пар; драть за уши хăлхаран турт пар, лăска); 5. разг. (тереть с силой) сăтăр, хыр; турт; драть спину мочалкой çурăма мунчалапа турт; 6. что, разг. (раздражать) çунтар, чĕпĕт; в горле дерёт карланка çунтарать; 7. без доп. (царапать) турт; бритва дерёт бритва туртать; 8. что и без доп., прост. (дорого брать) сӳ, сăптăр, хаклă ил; ◇ драть горло хытă кăшкăр; драть шкуру хĕсĕрле, пусмăрла; мороз дерёт по коже см. мороз; драть нос сăмсана каçăрт.

мина

ж. мина (1. шыв айне е çĕр айне пытарса лартакан снаряд; 2. миномёт снарячĕ); подложить мину кому-л., под кого-л. сăтăр ту, шар кăтарт.

навредить

сов. кому-чему сиен кăтарт (е кӳр), сиенлесе (е сăтăрласа) пĕтер, сиен (е сăтăр) ту.

напортить

сов. разг. что, чего (испортить) пăсса тăк (е тултар, пĕтер), юрăхсăра кăлар; напортить бумаги хута юрăхсăра кăлар; 2. кому-чему (навредить) сиенле, сиен ту, сăтăр кӳр.

натереть

сов. 1. что сĕр, сăтăр; натереть грудь мазью кăкăра мазь сĕр; 2. что (придать блеск) сĕрсе (е сăтăрса) çутат; натереть полы урайне сĕрсе çутат; 3. что (повредить трением) шăйăр, тив, хăпартса кăлар; хомут натёр шею лошади лашана хăмăт тивнĕ; 4. что, чего (на тĕрке) хырса вĕтет, хырса хатĕрле; натереть морковь кишĕр хырса хатĕрле.

натереться

сов. чем сĕрĕн, сăтăрăн, сĕр, сăтăр; натереться мазью маçпа сĕрĕн.

озорство

с. 1. (баловство) алхасу, ашкăну, алхасни, ашкăнни; 2. (озорной поступок) алхасу-çĕмĕрӳ, сăтăр.

оттереть

сов. 1. что сĕрсе (е хырса, шăлса) тасат; оттереть кастрюлю кастрюле шăлса тасат; 2. кого-что сăтăр, сĕркеле; оттереть замёрзшие руки тăм илнĕ алла сăтăрса ăшăт; 3. кого-что, разг. (отстранить) хĕссе (е тĕртсе) кăлар.

подсидеть

сов. 1. что, охот. сыхласа лар (е тăр, тыт); 2. кого, разг. (устроить подвох) пăтăрмах (е сăтăр, сиен) ту.

пострадать

сов. 1. за кого-что, из-за кого-чего, от кого-чего тӳс, асаплан, чăт; сăтăр (е шар) кур; я из-за тебя пострадал сана пула шар куртăм; 2. (некоторое время) асапланса пăх (е кур, ирттер).

потереть

сов. что сăтăр, сĕр, сĕркелесе (е шăлкаласа) ил.

потирать

несов. что сăтăр, сĕркеле; потирать руки алăсене сăтăркала.

причинить

сов. что ту, кӳр, кăтарт, ⸗ла [⸗ле], ⸗тар [⸗тер]; причинить ущерб шар ту (е кăтарт); причинить страдания хĕн кăтарт, асаплантар (е çунтар), ăша пĕçер; причинить вред сăтăр ту; причинить боль ыраттар.

происки

мн. кавар, вăрттăн сăтăр (е усал ĕç); происки врагов тăшмансен каварĕсем.

протереть

сов. что 1. (продырявить) çĕт, сăтăрса (е якатса) шăтар; протереть бумагу резинкой хута резинкăпа сăтăрса шăтар; 2. (прочистить) шăлса (е сăтăрса, сĕрсе) тасат; протереть очки куçлăха шăлса тасат; протереть руки спиртом алла спиртпа сăтăр; 3. (напр. через тёрку) хырса кăлар (тёрккă витĕр).

растереть

сов. 1. что (размельчить) сĕрсе вĕтет, вакла; растереть краски сăрă вĕтет; 2. что (размазать) варала, вараласа пĕтер; он растёр грязь по лицу вăл питне пылчăкпа вараласа пĕтернĕ; 3. кого-что (произвести массаж) сăтăр, сĕр, шăл, сĕрсе çемçет; растереть тело ӳт-пĕве сăтăр; ◇ растереть в порошок см. href='/s/стереть'>стереть.

растереться

сов. 1. (размельчиться) вĕтел, ваклан; 2. чем (обтереть себя) сĕр, сăтăр, сăтăркала; растереться полотенцем питшăллипе сăтăркала.

саботаж

м. саботаж (ĕçе юри чарса тăни, вăрттăн сăтăр туни).

смазать

сов. 1. кого-что сĕр; смазать рану йодом сурана йод сĕр; 2. что (стереть) сăтăр, варала; смазать краску рукавом сăрра çанăпа сăтăрса ил; 3. что, перен. разг. (лишить остроты) шăлса ларт, пĕтерсе хур; смазать вопрос ыйтăва шăлса ларт; 4. кого, по чему, прост. (сильно ударить) янлаттарса яр.

сцарапать

сов. что шăйăр, шăйăрса тасат, хыр, хырса тасат; сăтăр, сăтăрса пăрах; сцарапать краску сăрра хырса тасат.

тереть

несов. 1. что сăтăр, шăл, сĕркеле; тереть глаза куçсене сăтăр; 2. что (измельчать) тура, вĕтет, вакла, хыр; тереть картофель тĕркăпа улма хыр; 3. что и без доп. (причинять боль) шăйăр, тив; сапог трёт ногу атă урана шăйăрать.

шмыгать

несов. разг. 1. (пробегать) кускала, чупкала; 2. чем (шаркать, тереть) чăшлаттар, сĕтĕрттер, сăтăр; шмыгать щёткой щёткăпа сăтăр; ◇ шмыгать носом нăшлаттар, сăмсана турт.

яма

ж. 1. (углубление) шăтăк, путăк, ланкашка; глубокая яма таран шăтăк; 2. (впадина) айлăм, лапам, лупашка; ◇ водяная яма авăр; воздушная яма сывлăш ланкашки; рыть яму кому-л. сăтăр тума хăтлан (çынна).

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

саботаж

саботаж (ĕçре юри чăрмантарни, вăрттăн сăтăр туни); экономический саботаж экономикăри саботаж

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

сăтăр

«тереть», «натирать», «растирать», «вытирать»; «обтирать»; кирг. сыдыр «соскабливать»; узб. сидир «стирать», «сметать», «сгребать»; желт. уйг. сызыр «тереть», «счищать»; казах. сыдыр «снимать шкуру», «сдирать (кору с дерева)»; тат. сыдыр (тирене) «содрать кожу на чем-л»., «натереть»; якут. сот «тереть»; см. сĕр.

Çавăн пекех пăхăр:

сăслă сăсла сăслан сăстăк « сăтăр » сăтăрăç сăтăрăл сăтăрăм сăтăрăн сăтăрçă

сăтăр
Сăмаха тĕплĕ ăнлантарман
 
Хыпарсем

2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.

2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.

2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.

2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.

2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.

2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.

2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.

2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.

Пӳлĕм
Сайт пирки

Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.

Счетчики
Пулăшу

Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.

RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.

Куçармалли счётсем:

Yoomoney: 41001106956150