Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

тарават

1.
гостеприимный, хлебосольный, щедрый

тарават

гостеприимно, хлебосольно, щедро
тарават хуçа — хлебосольный хозяин
тарават халăх — гостеприимный народ
тарават пăх — щедро угощать

тарават

2.
добродушный, приветливый, радушный

тарават

добродушно, приветливо, радушно
тарават карчăк — приветливая старушка
тарават каччă — обходительный юноша
хăнасене тарават кĕтсе ил — радушно встретить гостей

тарават

3.
рад

тарават

с радостью
туссене эпир ялан тарават — мы всегда рады друзьям

тараватлă

1.
то же, что тарават 1, 2.
тараватлă кăмăл — гостеприимство
тараватлă çын — радушный человек

хуçа

хозяйский
арман хуçи — 1) хозяин мельницы 2) мельник
кил хуçи — домохозяин, домовладелец
кил хуçи хĕрарăм — домохозяйка
çĕр хуçи — землевладелец
тарават хуçа — гостеприимный хозяин
хуçа арăмĕ — хозяйская жена, хозяйка
хуçа ывăлĕ — хозяйский сын
Хуçана юрасшăн тарçи çын вĕлернĕ. — погов. Чтобы угодить хозяину, слуга убил человека.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

сып

хлебать. ЧС. Шыв парсан çăварĕпе сыпат та, сăмсинчен юхса тухат (лошадь). Юрк. † Çак тăвансем асма (= асăма) килнĕ чух сыпаймарăм ăснă кашăкăма. Алших. Кĕселне сыпсан, кĕсел пĕçернипе, сĕт сыпма каçнă чух пурте кĕсел ăшне кĕрсе вилеççĕ, тет. Трхбл. † Хамăр тăван аса килсессĕн, сыпнă яшкамсене çăтаймăп. N. Анне те пер çăмарта илсе çирĕ, тата пăртак сĕт сыпрĕ. Янтик. † Шĕлешен-кайăк чĕппи мĕн çийĕт? Тулă пĕрчи хыпать, сĕт сыпать. Пирĕн аппа-йысна мĕн çиет? — Кулаçне хыпать, пыл сыпать. ТХКА 60. Ирхине тăрсан, пит-куçа çусан, тин уçланă уйранпа сыпа-сыпа, серте-çăмах яшки çисен... Качал. † Пирĕншĕн, апай, ма макрас? Ларас-сăвас ĕне мер, сыпас-çияс сĕт мер. N. † Сыпма та çук син-пыл пĕçерет, тухма (та) çук хуçи тарават. Б. Хирлепы. Сыпса çимелли апатсем, жидкие блюда. О сохр. здор. Тата кирек камăн та: чирлин те, сыввин те, шыва çăвара сыпса çумалла мар (не следует). Сĕт-к. Пĕр чĕлĕ çăккăр касса илтĕм те, твар пуçса шупа сыпса çиса ятăм. || Выпить. Юрк. Эх, сыпмасăр тӳсесси те пит хĕн çав. Эпĕ акă вырăн çук чухне: вырăн çук, тесе, ĕçетĕп. Ib. Сан пек вырăнта пулсан, эпĕ, чăнласах та, сыпса та пăхмăттăм, тет. Ск. и пред. 44. Сыпасчĕ-çке пăртак йӳççине çакăн пек ĕç хыçĕнчен. || Церковный термин: причащаться. || Переносно. ЧС. Ун чухне Пăла (река Була) ейĕве тухас пек сыпса тăрат, тет. П. Яндоуши, Б. Крышки. Каткара шыв сыпса тăрать. Вода в кадке вровень с краями, т. е. она готова пойти через край. Ib. Ма тулли ямастăн? — Халь те сыпсах тăрат вĕт. Что наливаешь неполно? — Итак уж вровень с краями.

тарават

(тарават), приветливый, гостеприимный, щедрый; обходительный. Сĕт-к. СТИК. Тарават, гостеприимный, обходительный. N. † Манăн хăна-вĕрле пит тараватчĕ, пăха пĕлмесĕр сивĕтрĕм. СПВВ. ИА. Хăнасене пăха пĕлекен арăма: тарават арăм, теççĕ. Богдашк. † Хуçăрсам тарават, тухма çук (т. е. не хочется уходить из гостей). ЧП. Çак тăвансем пире пит тарават. N. Пит тараватрах ĕçлерĕ. Янтик. † Пирĕн ачасене пит тарават пăхса янă куккăшĕ. СПВВ. † Хуçасем тарават пулсассăн, пире килме-кайма пит аван. СПВВ. Т. Хăна (= хăнана) кайсассăн пит пăхакан çынна: тарават, теççĕ. Ст. Чек. Вăл мана тарават-çке. Он мне рад. СПВВ. МС. Ман атте тарават (е: çынна усал тумасть). N. Уçă кăмăллă, тарават пулччăр. Лашм. † Кил-йышĕ тарават пулсан, хăни-вĕрли кăмăлĕ çиелте. || Мусир. Ыр тантăшсем, тăвансемI Тараватрах çӳрейрер (= çӳрейĕр).

хапăл ил

принимать радушно. Ст. Чек. Хапăл илнĕ. Принял радушно ( = тарават). Сред. Юм. Хăй патне иртнĕ çӳренĕ чохне кĕрсе тохсан пит хапăл илет. У себя принимает хорошо. Тим. Ун чухнехи пек çуллă нихăçан та çимеççĕ, çавăн чухне çуллă çимесен хĕрт-сурт хапăл илмест, теççĕ. Т. VI. Кĕллĕмĕре хапăл иле пар, амин, çырлах. См. Золотн. 222.

кăрават

(кы̆рават), кровать; койка. N. † Йĕс кăрават çи(йĕ)нче пурçын чаршав тăрате-çке. Богдашк. † Йĕс кăрават пулинччĕ, йĕс кăрават çийĕнче пурçын чаршав пулинччĕ. ТММ. Вăхăтсăр хăнана кăрават тарават мар.

шаталак

разговорчивый и громкогласный. Сред. Юм. Пит шаталак çын ôлă, кôрсан ытарайми йăмахлать вара. Сред. Юм. Утăм 1931, № 4, З6. Шаталак — паттăр калаçакан арăм. Хурамал. Шаталак вăл çын, лайăх, теççĕ, калаçса тăранаймасть (разговорчивый). Тюрл. Шаталак, веселый, пит тарават.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

встретить

глаг. сов.
1. кого-что (син. увидеть) тĕл пул, хирĕç пул; кур; встретить знакомого пĕлĕше тĕл пул
2. кого-что (син. принять; ант. проводить) кĕтсе ил; встретить делегацию на вокзале делегацие вокзалта кĕтсе ил
3. кого-что (син. принять, отнестись) йышăн; радушно встретить гостей хăнасене тарават йышăн
4. что (син. воспринять) йышăн, ил, кĕтсе ил; воин встретил весть о победе в госпитале салтак çĕнтерӳ çинчен госпитальте хыпар илнĕ ♦ встретить Новый год Çĕнĕ çула уявла

гостеприимный

прил. (син. радушный), гостеприимно нареч.
тарават, вашават; он нас принял гостеприимно вăл пире тарават йышăнчĕ

добрый

1. (син. отзывчивый; ант. злой) ырă, кăмăлла, тарават; добрый человек ырă çын; он добр ко мне вăл мана кăмăллать
2. (син. хороший; ант. плохой) ырă, лайăх, аван; добрая весть ырă хыпар; наши добрые друзья пирĕн лайăх туссем; Добрый день! Ырă кун пултăр!
3. ырă, таса, сумлă; доброе имя сумлă ят ♦ Будьте добры! Тархасшăн!; по доброй воле харпăр ирĕкĕпе; В добрый час! Çулĕ телейлĕ пултăр!; по доброй воле хăй ирĕкĕпе

открытый

прил., открыто нареч.
1. (ант. закрытый) уçă, уçса янă; открытая настежь дверь яри уçса янă алăк
2. (син. явный) уçă, тӳрĕ, кĕрет, пытарусăр; открыто высказывать свои мысли харпăр шухăшне пытармасăр кала ♦ открытая степь таса çеçен хир; открытый урок уçă урок (кăмăл тăвакансем итлемелли); открытый характер тарават кăмăл; открытый вопрос татăлман ыйту; открытое письмо уçă çыру (хаçатра пичетлени); на открытом воздухе уçă сывлăшра
глаг. сов.
1. (ант. закрыть) уç, чар, кар, уçса яр, уçса хур; открыть окно чӳрече уç; широко открыть рот çăвара карса пăрах
2. (син. задействовать) уç, хыв, пуçла, йĕркеле; открыть фирму фирма йĕркеле; открыть движение автобусов автобус çӳретме пуçла
3. уç, пĕл, туп, уçса пар, открыти ту; астрономы открыли новую звезду астрономсем çĕнĕ сçăлтăр тупнă ♦ открыть правду чăннине уçса кала; открыты новые возможности çĕнĕ майсем палăрчĕç

приветливый

прил., приветливо нареч.
евĕклĕ, тарават, ăшă кăмăлла; приветливо встречать гостей хăнасене тарават йышăн

хлебосольный

прил. (син. гостеприимный)
тарават, вашават

человечный

прил. (син. отзьтвчивый, гуманный; ант. жестокий)
этеплĕ, тарават, ырă кăмăллă, ăшă кăмăллă

чуткий

прил., чутко нареч.
1. туйăмлă, сисĕмлĕ, çивĕч, сирек, вичкĕн; чуткая собака сирек йытă; чуткий прибор сисĕмлĕ хатĕр; чутко вслушиваться хăлхана тăратса итле
2. (сик. отзывчивый; ант. бесчувственный, чёрствый) тарават, тимлĕ, ырă кăмăллă; чутко относиться к ветеранам ветерансем тĕлĕшпе тимлĕ пул

щедрый

прил.
1. (син. скупой), щедро нареч. юмарт, тарават, ырă кăмăллă; он щедро угостил нас вăл пире тарават хăналарĕ
2. (син. богатый; ант. скудный) илпек, тулăх, пуян, хаклă; щедрый подарок хаклă парне

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

гостеприимный

вашават(лӑ), тарават(лӑ) ҫын, ӑшӑ кӑмӑлпа хӑналакан.

хлебосол

çынна хăна тума юратакан, хăнана лайăх пăхакан çын, тарават çын.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

гостеприимный

прил. тарават(лă), вашават(лă), ăшă кăмăллă, юмарт.

гостеприимство

с. тараватлăх, вашаватлăх, хăнана тарават пулни.

добродушный

прил. ырă кăмăллă, тараватлă, йăваш; добродушное выражение лица ырă кăмăллă сăн-сăпат; добродушный человек тарават çын.

любезный

1. (учтивый) кăмăллă, килĕшӳллĕ, ăшă, тарават, çепĕç; любезный человек кăмăллă çын; 2. уст. (милый, дорогой) савнă, юратнă; 3. в знач. сущ. м. уст. (обращение) тăванăм; послушай, любезный итле-ха, тăванăм; ◇ будьте любезны ырă пулсамăр.

обходительный

прил. тарават(лă), сапăр кăмăллă, вашават.

приветливый

прил. вашават(лă), тарават(лă), ăшă, кăмăллă, явăк; приветливый хозяин вашават хуçа; приветливое слово ăшă сăмах.

радушный

прил. вашават, тарават, ырă кăмăллă, уçă, явăк; радушный приём вашават йышăну; радушный хозяин тарават хуçа.

характеризоваться

несов. паллă пул, палăрса (е уйрăлса) тăр; характеризоваться гостеприимством тарават пулнипе палăр.

хлебосол

м. тарават çын.

хлебосольный

прил. тарават; хлебосольная семья тарават кил-йыш.

хлебосольство

с. тарават, тараватлăх.

щедрый

прил. 1. (не скупой) уçă кăмăллă, ырă, тарават, хĕрхенмен (укçа-тенкĕ т. ыт. те); щедрый человек ырă çын; щедрый на похвалы мухтама юратакан; 2. (обильный чем-л.) пуян, тулăх, тулли; щедрая природа пуян çутçанталăк; щедрый подарок хаклă парне; ◇ щедрою рукою хĕрхенмесĕр, туллин.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

тарават

, тараватлă 1. «приветливый», «обходительный», «вежливый»; 2. «гостеприимный», «хлебосольный»; 3. «щедрый». Из русск. обл. тороватый «великодушный», «щедрый», «бережливый», «скуповатый» (Даль).

Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ

Тав ту

Тав ту 1. благодарить/ поблагодарить 2. приветствовать / поприветствовать кого-что.
1. [Петрович — Наташăна:] Тĕрĕссипе, эпĕ сан пата колхоз ячĕпе тав тума килтĕм. В. Алакĕр. Сенкер пĕлĕт айĕнче, Çĕр-ама çĕршывĕнче, Çутă куна тав туса, Пурăннă, тет, Тал-Мăрса. Г. Краснов-Кĕçĕнни. 2. Кăмăллă та тарават Ларакан салтаксене Тав туса Кĕлпук йăтать Кăпăкланнă сăрине. Я. Ухсай. Анне чӳлмек сăрине аттене тав туса ĕçтерчĕ те унтан йĕркипех хăнасене те чаплашка тыттарчĕ. А. Талвир.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

ваç-ваç

ç.с., калаç. Кăмăлçах, япшар, тарават; йăпăл-йăпăл. Ара, епле килпетлĕ çынсемпе ваç-ваç пурăнать те. К-н, 1985, 10 /, 6 с. Хе-хе, çаврăнуçăллăрах пулмалла пирĕн. Çынсемпе ваç-ваç калаçма мансах пыратпăр. К-н, 1985, 21 /, 3 с. Пуçлăхсемпе ваç-ваç пурăнать те хваттерне те тӳрех илчĕ. ХС, 1994, 32 /, 2 с. Çитмĕле çитнĕ шур сухалпа урлă калаçса намăс курам мар... Унпа ваç-ваç юлас. А.Т.-Ыхра, 2000, 13 с.

Çавăн пекех пăхăр: