Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

хăнк

I. частица разг.
нисколько, ничуть, совсем
вовсе разг.
хăнк та мар — ему хоть бы что; он и в ус не дует
хăнк та тумасть — ему хоть бы что; он и в ус не дует

хăнк

II.
подражание иканию
ача хăнк та хăнк тăвать — ребенок все икает и икает

хăнт

2.
то же, что хăнк

пур

3.
в роли уcил. частицы
эпĕ пур нимĕн те пĕлместĕп — а я-то ничего не знаю
вăл пур хăнк та тумасть — а он и ухом не ведет

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

ханк

умереть. Б. Олг. См. хăнк.

хăлт

(хŏлт), звукоподр. Б. Олг. Орапа токăнĕ вĕçĕ татăлсан, хăлт! хăлт! туса пырат вара. || Шорк. Мана чавсипе айăкран хăлт тĕкрĕ. || В. Олг. Йохăпа çӳрет полă тытакан çиппеле (с сеткой). Полă кĕрсен, хăлт, хăлт, хăлт тортат, вот вăл тортса кăларат вара. || Хорачка. Хăлт! = хăнк! || Кăмак-к. Хăть те тем кала вăл çынна — хăлт та чĕнмест (и ухом не ведет).

хăнк

(хы̆ҥк), употребляется в смысле хоть бы что. Сунт. Акăлчан чĕлхинче ют сăмах туллиех, акăлчан чĕл-хи уншăн хăнк та тумасть. Хурамал. Пысăк чула пĕччен кăна кӳсекпе хайăрсан пысăк чул пулсан хускалмасть; вара калаççĕ: хăнк та тумасть чулу (кисренмест те), Ib. Эп пĕр çынна çавна кайса ĕçле-ха терĕм те, хăнк та тумарĕ ман сăмахпа, хускалмарĕ те.

хăнк

немного (?). С. Олг. Хăнк илтрĕм-ха, тет.

хăнк-ханк

два неодинаковых удара. Якейк. Холха чиккинчен хăнк-ханк! тутарса яч.

хăнк-хора

ничего (не сделал). Б. Олг. Хăнк-хора та хошмарĕ. Ни слова не молвил.

хăнк

(хы̆нк), то же, что кăнт. Б. Олг. Пĕр çын вилнĕ, хăнкса кайнă вăл тет (готов).

хăнкă

(хы̆ҥгы̆), то же, что хăнк. КС. Пĕрре хулха чиккинчен янклаттартăм çакна, хăнкă та тумарĕ (не почувствовал). Кан. Хăнкă та тумарĕ. Не обратил внимания.

кут

кот (кут, кот), nates; зад, круп (лошади); cunnus. N. Кĕркуннеччен кунтах пурăнатăп-халĕ, хăнк та тумастăп (и усом не веду): кутра шăлавар пур. Якейк. Паян кот хыçма ерçмесĕр ĕçлерĕм (работал без единой минуты отдыха), вăл тата: ним те туман, тит, (а он говорит, что я ничего не делал). СТИК. Кутне куршанкă çыпçăннă, тесе выляса чупса çӳрекен ачана ĕç кутне (к делу) тăратсан калаççĕ: кутне куршанкă çыпăçрĕ ĕнтĕ, ĕнтĕ тек янкаса çӳреймĕ. Вăл, ĕмĕрлĕхе ача вăййине (детские забавы) хăварса, ĕçе тытăнни пулат. Сред. Юм. Халь хĕлле пôлнă та, пĕчик ачасĕн кочĕсем хĕсĕннĕ (им прижало хвосты-то!), пĕри те орама тохаймаççĕ. Шибач. Онта пычĕ пĕр пăлатньăк, кот хыçне портине чикнĕ (с топором за спиной). Якейк. Шойттанăн сехри хопса тохрĕ. Кота хорт кĕнĕ пек коскалат анчах. Ib. Вăл чĕлĕм тортать-и? — Тортма мар, котран кăларать! (очень много курит). || Основание. Ала 29. Пат-пат-парапан, парапан кучĕ çурăлчĕ. N. Хуран кучĕ. Дно котла. || Пень. Ой-к. † Йăвăç кассан, кут юлать. М. Васильев. О хорама кончен (= котĕнчен) те ыраттара пуçланă çынсене (киреметь). Абыз. † Тăхăр юман пĕр кутра, тураттисем пĕр майлă, çулçисем çил майлă, эпир хамăр çул майлă. Якейк. † Ик шмат-кĕпçи пĕр котран, татрăм çирĕм — тути çок. || Комель. Тайба. † Шыв хĕрринчи кĕпçене кутне кас та, шыва яр. Изамб. Т. Кантăр ĕлкĕрсен, ăна татаççĕ те, кутне касаççĕ. Яргуньк. Çынĕ каланă: кăçăл та тулă акăпăр, эсĕ кутне ил, эпĕ тăррине илетĕп, тенĕ. Чураль-к. Эпир вуниккĕн пĕр тăван, вуник ана тул акрăмăр; кучĕ (хăмăлĕ) пулчĕ хумăш пек, тăрри пулчĕ пăрçа пек. Ала 14°. Çавă йăвăç кутне виçĕ чалăш чавсассăн, унта выртать пĕр тимĕр. || Корень (числительное слово). КС. Çĕр кут палумми йывăççи лартрăмăр. || Употребляется в качестве послелога. Альш. Этемсем вут кутĕнчен (с пожара) тарнă. N. † Çĕнĕ çăпата, шур чăлха, çырма кутне (на речку) ансассăн, йĕпенессĕн туйăнать. N. Çырма кутĕнче (у речки) пĕр тĕлте, нумай пулмас, çерем пурччĕ. N. Çав кӳлĕ кутне (у озера) Сахрун ятлă чăваш йывăç пахчи тунă. Образцы. Кăвак-кăвак кăна кăвакарчăн, йăви кутне (к гнезду) пырсан, савăнать: Ib. Эпир кĕр кайас çук, çур килес çук, атте çумне кил-çурт хушас çук, кĕреки кутне (за его стол) ларса юрлас çук. Т. VI. 46. Шыв кутĕнче ытла сăмах-юмах пулмарĕ-и? Çырлах! Ст. Дув. † Сарă хĕр сана ăçтан курам, кил чӳрече кутнерех. ЩС. Çăл кутне ма пытăн? N. Пĕтĕм ăш çӳле çĕкленсе ухаççĕ те, вара апат кутĕнчен те апат çимесĕрех тухса каятăп. Кан. Пĕр сĕтел кутĕнчен тепĕр сĕтел кутне çӳрерĕм (в присутственном месте). Альш. Эпир хамăр пусă кутнерех пурăнатпăр. СТИК. Вут кутне (к огню) пыма хăрушă. Сред. Юм. Пос котне йолаччин çапах ĕçлеççĕ (кончают полевую работу после других). Ст. Чек. Витре пус кутĕнче ларат. Ib. Алăк питĕркĕччи кĕçналăк кутĕнче выртат. Г. А. Отрыв. † Савни каланă сăмаххи халь те чĕре кутĕнче.

пиçĕх

(-з'-), опалиться. А. Турх. Пиçен тăрри пиçĕхнĕ, кеçĕр хĕрсем хирĕçнĕ. Шел. 139. Хăй пăшăхнă, пиçĕхнĕ, çамки тăрăх тар юхать. || Стать прочным, гибким. Орау. Пушăт пиçĕхнĕ (стало как ремень), çăпата тума аван. Хурамал. Чĕрĕ йывăçа касса пăрахсан, хĕвелпе пиçĕхет (çемçелет, авăнакан пулать, авсан та хуçăлмасть). Ходар. Хулăсем хай хĕлле шăнаççĕ, çавăнпа вара çав хулăсене пиçĕхсе выртма витене ăшă навус айне пăрахаççĕ. (Вирĕм). КС. Анчах ӳкернĕ пушăт патрак пулать, ăна пиçĕхме сакайне пăрахаççĕ, вара пушăт сĕткенĕ сарăхса ларса çирĕпленет. || Преть (о теле). Образовать как бы пролежины (о теле). Череп. Сред. Юм. Пĕчик ачасĕн шăкпа пĕç-хошши пиçĕхет, ăна çăкăр çинчи çăнăха хырса сапса тӳрлетеççĕ. Ст. Чек. Пиçĕхнĕ, перепрел (напр, промежность у ребенка). || Стать выносливым, получить навыки. Орау. Вăл ача ĕçре пиçĕхнĕ ĕнтĕ (= пурне те курнă) хăнк та тумаçть (ему нипочем), аван тарçă пулмалла. Сред. Юм. Пиçĕхнĕ, привык.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

бывать

глаг. несов.
1. 1 и 2 л. не употр. (син. случаться, происходить) пул, пулса ирт; в жизни всякое бывает пурнăçра тем те пулать; Не бывать этому! Кун пек пулмĕ!
2. пул, пулкала; пырса çӳре, çитсе кур; я часто бываю у них эпĕ вĕсем патĕнче час-часах пулатăп ♦ как ни в чём не бывало хăнк та мар; Бывайте здоровы! Сывă пулăр! (уйрăлнă чухне ырă сунни)

вести

глаг. несов.
1. кого илсе пыр, çавăтса пыр; вести старушку под руку карчăка хулран çавăтса пыр
2. кого-что (син. возглавлять) ертсе пыр, ертсе кай, пуç пул; вести войска в бой çарсене çапăçăва ертсе кай
3. что (син. править, управлять) тытса пыр; вести автомашину автомашина тытса пыр
4. 1 и 2 л. не употр. кай, илсе кай, илсе пыр; эта дорога ведёт в лес ку çул вăрманалла каять
5. что (син. руководить) тыт, тытса пыр, йĕркелесе пыр; вести хозяйство хуçалăха тытса пыр; вести собрание пухава йĕркелесе пыр
6. что ту, пурнăçла, туса пыр; вести войну варçă вăрç; вести переписку çыру çӳрет; вести огонь из пулемёта пулемётпа пер ♦ хорошо вести себя харпăр хăвна йĕркеллĕ тыткала; и бровью не ведёт хăнк та тумасть; Ложь к добру не ведёт посл. Суйни ырă тумасть

горе

сущ.сред.
1. (син. скорбь, печаль; ант. радость) хуйхă, куляну, хурлăх, пăшăрхану; все в горе пурте кулянаççĕ; заболеть с горя хуйхăпа чирлесе кай
2. (син. беда, несчастье) инкек, синкер; случилось большое горе пысăк инкек пулчĕ ♦ ему и горя мало хăнк та тумасть; на моё горе ман инкеке; и смех и горе те кулмалла, те кулянмалла; хлебнуть горя нушта тӳссе кур; с горем пополам аран-аран

гусь

сущ.муж., множ. гуси
хур; дикие гуси кайăк хурсем ♦ как с гуся вода хăнк та мар

усы

сущ.множ.; един. ус муж.
майăх, сухал, усси ♦ и в ус не дует хăнк та тумасть

ухо

сущ.сред.; множ. уши
хăлха; собака насторожила уши йытă хăлхине чанк тăратрĕ ♦ он и ухом не ведёт вăл хăнк та тумасть; навострить уши хăлхана тăрат, тимлесе итле; ушами хлопать çăвара карса лар; слышать краем уха кăшт илтсе юл; по уши влюбиться хытă юратса пăрах

хоть

1. союз уступительный пулин те, пулсан та, -сан та, -сен те; Петя сильный, хоть и невелик ростом Петя пысăк мар пулсан та вăйлă; Хоть убей, не понимаю Вĕлерсен те ăнланмастăп
2. частица усилительная (син. даже): хоть сейчас халь тесен халь; хоть куда кирек ăçта; ему хоть бы что вăл хăнк та тумасть

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

вести

несов. 1. кого-что çавăтса пыр; вести лошадь под уздцы лашана йĕвенĕнчен çавăтса пыр; 2. кого-что (идти во главе) ертсе пыр; вести войска çара ертсе пыр; 3. что (управлять движущимся предметом) тытса пыр; вести самолёт самолёт тытса пыр; 4. (руководить кем-чем-л.) ертсе (е тытса) пыр; вести семинар семинара ертсе пыр; вести домашнее хозяйство килти хуçалăха тытса пыр; вести лекционный курс лекцисем вула; 5. что (перемещать по поверхности) шутар, йĕрле, йĕрлесе пыр; вести указкой по карте указкăна карттă тăрăх шутарса пыр; 6. (иметь направление) кай, илсе кай; дорога ведёт в горы çул тусем хушшинелле кĕрсе каять; 7. перен. (влечь за собой) кӳр, илсе çитер (е пыр); неосторожность с огнём ведёт к беде вутпа асăрханусăр пулни инкек кӳрет; 8. что (производить, осуществлять): вести борьбу кĕреш; вести разговор калаç; вести переписку хут çӳрет; вести протокол протокол çыр; вести переговоры калаçу ирттер; ◇ вести себя хăвна ху тыткала; вести начало пулса кай; и ухом не ведёт хăнк та тумасть.

гусь

м. 1. хур; дикий гусь кайăк хур, хуркайăк; 2. перен. (о человеке) юс, каскăн; ◇ гусь лапчатый юс (чее çын); гусей дразнить вăрçтар, хирĕçтер, чăркăштар; как с гуся вода хăнк та мар, хăнк та тумасть.

дуть

несов. 1. вер, вĕркĕш, варкăш, вашкăр; ветер дует çил вĕрет; 2. что, тех. вĕрсе хăпарт, хăпартса ту; дуть колбы колбăсем вĕрсе хăпарт; 3. прост. (пить в большом количестве) ĕç, кӳп, пехле; дуть водку эрех кӳп; ◇ и в ус не дуть хăнк та ан ту; дуть губы тутана тăс.

стенка

ж. 1. уменьш. см. стена; 2. (боковая сторона) хĕрĕ, аяк, ен; стенки кастрюли кастрюль аякки (е хĕрри); ◇ как об стенку горох хăлхине те чикмест, хăнк та тумасть.

усы

мн. (ед. ус м.) мăйăх, усси; отпустить усы мăйăх ӳстерсе яр; ◇ и в ус не дует хăнк та тумасть; сами с усами погов. хамăр та пĕлетпĕр; мотать (себе) на ус см. мотать.

хоть

1. союз (несмотря на то, что..; даже, если) пулсан та, пулин те, ⸗сан та [⸗сен те]; хоть умри, но не сдавайся вилсен те ан парăн; он хоть и болен, но много работает вăл, чирлĕ пулсан та, нумай ĕçлет; . 2. союз (в составе устойчивых выражений для характеристики сказуемого) хăть, хуть, сан та [⸗сен те]; хоть убей, не скажу вĕлерсен те каламастăп; темно, хоть глаз выколи йĕп чиксен те куç курмасть; хоть волком вой хăть кашкăр пек ула; 3. частица усил. (даже) пулсан та, ⸗ах [⸗ех]; готов ехать хоть сегодня паянах кайма хатĕр; 4. частица усил. (по крайней мере) пулин; скажи хоть одно слово пĕр сăмах та пулин калаччĕ; 5. частица (к примеру, например) ⸗ах [⸗ех], хăть, хуть; возьмём хоть свой город хамăр хуланах илер; 6. частица с мест. (любой) кирек; хоть кто кирек кам та; хоть где кирек ăçта та, таçта та; хоть как кирек епле те; ◇ хоть бы и так пулин; хоть бы что хăнк та мар; хоть куда (о ком-чём-л.) тиркемелле мар.

шевельнуть

сов. и однокр. см. шевелить; ◇ бровью не шевельнуть хăнк та ан ту; пальцем не шевельнуть нимĕн те ан ту (пĕр-пĕр ĕçе пурнăçлас тесе).

Çавăн пекех пăхăр: